۲۰ سال از روزی که فیلم «مارمولک» به کارگردانی کمال تبریزی روی پرده سینما‌ها رفت می‌گذرد. «مارمولک» یکی از پرحاشیه‌ترین فیلم‌های سینمای ایران است؛ فیلمی که قرار بود نوروز سال ۱۳۸۳ اکران شود، اما سر بزنگاه جلوی آن گرفته شد و بالاخره ۲ اردیبهشت سال ۱۳۸۳ رنگ اکران را دید؛ اکرانی که چندان طول نکشید و بار دیگر از پرده پایین کشیده شد و دیگر اجازه اکران به دست نیاورد. حتی به نسخه خانگی آن مجوز داده نشد؛ در حالی که نسخه غیر قانونی‌اش در همه این سال‌ها با استقبال مواجه بوده است. این فیلم بعد از سال‌ها توقیف و تحریم بالاخره سال گذشته سر از تلویزیون درآورد.
به گزارش فیلم‌نیوز، «مارمولک» از نظر میزان حاشیه جزو رکوردداران سینمای ایران محسوب می‌شود و هنوز هم بعد از بیست سال، مخالفان زیادی دارد. به بهانه بیست‌سالگی اکران فیلم مارمولک، مروری داریم بر دلایل موفقیت این فیلم.
⚡ کارگردانی
کمال تبریزی زمانی «مارمولک» را کارگردانی کرد که در اوج موفقیت قرار داشت. پیش از آن با ساخت «لیلی با من است» توانسته بود با یک کمدی متفاوت نزد مخاطبان به ارج و قرب زیادی برسد و همچنین با «شیدا»، «گاهی به آسمان نگاه کن» و «فرش باد» جایگاهش را در سینما تثبیت کند. تبریزی موقع ساخت «مارمولک» آماده مقابله با حواشی زیادی شده و وسواس فراوانی هم برای آن داشته. او سعی کرده فیلم را در مسیری هدایت کند که نه توهین‌آمیز باشد و نه به موقعیتی گل‌درشت و شعاری ختم شود. تلاش‌ها و توجه‌های او به جزئیات علاوه بر بحث محتوا، در انتخاب بازیگران، لوکیشن‌ها، طراحی صحنه و لباس و... مشهود است.
⚡ فیلمنامه
یکی از مهمترین برگ برنده‌های فیلم «مارمولک»، فیلمنامه آن است. درست است که پیمان قاسم‌خانی آن را با اقتباس از فیلم خارجی «ما فرشته نیستیم» ساخت، اما با نگاهی به فیلم می‌شود دریافت که بخش مهم آن منطبق با فرهنگ ما ایرانی‌هاست و عملاً بحث اقتباس چندان مطرح نبوده است. قاسم‌خانی ابتدا فیلمنامه را نوشته و سپس با همراهی کمال تبریزی و پرویز پرستویی بخش‌های مختلف آن را تغییر داده تا نهایتاً به این فیلمنامه منسجم رسیده است. فیلم ریتم کنترل‌شده‌ای دارد و در هیچ نقطه‌ای حوصله مخاطبان از تماشای آن سر نمی‌رود. سریع سراغ اصل مطلب می‌رود و تا پایان با شوخی‌ها و ماجراهایش مخاطبان را همراه می‌کند.
⚡ دیالوگ‌ها
از جمله جذابیت‌های فیلم «مارمولک» دیالوگ‌های آن است؛ دیالوگ‌هایی که تا مدت‌ها در ذهن مخاطبان باقی ماند و هنوز هم بخش مهمی از آن‌ها به یادمان مانده است. از تکه‌کلام‌هایی مثل «عزیز دل برادر» و «حاج‌آقا مسئلتن»، «الا ایحال»، «خواهر مادر آدم رو به هم وصلت می‌دهند» و... گرفته تا دیالوگ‌های پرمعنایی مثل «به عدد آدم‌ها راه هست برای رسیدن به خدا» و «فی‌الواقع خداوند اند لطافت، اند بخشش، اند بی‌خیال شدن، اند چشم‌پوشی و اند رأفت است.»، «این‌قدر گیر نده به این جوونا، آخه بهشت که زورکی نمی‌شه عزیز برادر، اونقدر فشار میاری که از اونور جهنم می‌زنه بیرون.» و... این دیالوگ‌ها به قدری با حساسیت و خلاقانه انتخاب شده بودند که فیلم حتی حالا پس از گذشت بیست سال هم دیدنی است و دیالوگ‌هایش برایمان تازه است.
⚡ شخصیت‌پردازی
رضا مارمولک یک دزد سابقه‌دار است که به خاطر تبحرش در بالا رفتن از دیوار خانه مردم به رضا مارمولک شهرت دارد. آخرین بار به اتهام سرقت مسلحانه به حبس ابد محکوم می‌شود. به خاطر زخم عمیق دستش به بیمارستان منتقل می‌شود. آنجا بعد از دم‌خور شدن با یک بیمار روحانی، لباس او را می‌دزدد و فرار می‌کند. بعد به دنبال یک پاسپورت جعلی سر از روستایی مرزی در می‌آورد و آنجا خودش را به جای امام جماعت جدید مسجد جا می‌زند. از آنجایی که دزد و خلافکار است و سر از احکام در نمی‌آورد، سرسختی روحانیون دیگر را ندارد و خیلی ساده با مسائل روبه‌رو می‌شود. او به زبان مردم عادی و کوچه بازار حرف می‌زند و با درک خودش و تکیه بر حرف‌های روحانی داخل بیمارستان که معتقد بود هرکسی راهی برای رسیدن به خدا دارد، همه را به این باور می‌رساند که رسیدن به خدا راه سختی ندارد و خدا برخلاف آنچه می‌گویند اصلاً سخت‌گیر نیست. صحبت‌های او باعث می‌شود در مسجد جا برای سوزن انداختن پیدا نشود. در این مسیر خود رضا هم به باور جدیدی درباره خدا می‌رسد.»
⚡ بازی‌ها
دیگر برگ برنده» مارمولک» ترکیب بازیگران آن است. پرویز پرستویی سال ۱۳۸۲ درحالی برای بازی در نقش رضا مثقالی از سوی کمال تبریزی دعوت به همکاری شد که در اوج دوران فعالیت حرفه‌ای‌اش بود. خیلی از کارگردان‌ها ترجیح می‌دادند برای نقش اصلی فیلم‌شان از او دعوت به همکاری کنند. او پیش‌تر در «لیلی با من است» با کمال تبریزی همکاری کرده بود و یکی از نقش‌های ماندگارش را رقم زده بود. با این حال رضا مثقالی به شاه‌نقش این بازیگر تبدیل شد. در کنار فیلمنامه موفق پیمان قاسم‌خانی، پرویز پرستویی یکی از مهمترین برگ برنده‌های فیلم است. پرستویی در نقش مجرمی که لباس روحانیت به تن دارد، چنان دقیق بازی کرده که همه اجزای صورتش به خدمت نقش درآمده. او بدون آنکه گرفتار اغراق شود، مخاطب را می‌خنداند و با خود همراه می‌کند. گریم روحانی کاملاً روی چهره‌اش نشسته و لحنی که برای صحبت کردن انتخاب کرده، باورپذیر از آب درآمده است. بهرام ابراهیمی در نقش مجاوری [نقش دوم]یادآور شمایل مردی مستحکم است که تصویرش لرزه بر تن مخاطب می‌اندازد. دیگر بازیگران هم از سیروس همتی در نقش مجتبی و حسین سلیمانی در نقش غلامعلی تا رعنا آزادی‌ور در نقش فائزه خانم هم بسیار باورپذیر و جذاب مقابل دوربین رفته‌اند.
فیلم «مارمولک» به تهیه‌کنندگی منوچهر محمدی بعد از توقف اکرانش به مدت ۱۸ سال در توقیف کامل بود و حتی اجازه انتشار در شبکه خانگی هم نداشت تا اینکه در سال ۱۴۰۰ مجوز انتشار آن برای این شبکه صادر شد. در نوروز ۱۴۰۲ مارمولک از تلویزیون هم پخش شد.
