نام غدیر جز آن که یک واقعه مهم تاریخی و سیاسی اسلام است و بر تحولات جامعه مسلمانان پس از خود تأثیر فراوان گذاشته، با نام علامه امینی و اثر گرانسنگش الغدیر نیز گره خورده است.
دانسته‌های ما درباره کار بزرگ علامه امینی در نگارش «الغدیر»، کلی و سطحی است.
این هفته مصادف است با ۱۴۳۴ مین سالروز واقعه غدیر (۱۸ ذی‌الحجه سال ۱۰ مهشیدی) و همچنین پنجاه و سومین سالروز وفات علامه امینی (۱۲ تیر ۱۳۴۹). در این نوشتار نگاهی کرده‌ایم به این کتاب و نویسنده پرکار آن.
*****
غدیر خم نام برکه‌ای کوچک و ناحیه‌ای میان مکه و مدینه است. محمد پیامبر اسلام (ص) در بازگشت از آخرین حج خود همه مسلمانانی را که در حج شرکت داشتند در غدیر خم جمع و خطبه‌ای ایراد کرد که عبارت معروف مَن کُنتُ مَولاهُ فَهذا علیٌ مَولاه (ترجمه: هرکه من مولای اویم پس علی مولای اوست) قسمتی از آن است.
*****
«الغدیر» نام کتابی است که به قلم علامه عبدالحسین امینی در اثبات ولایت بلافصل علی بن ابی‌طالب بعد از پیامبر اسلام و اثبات مذهب شیعه به عربی نگارش شده است.
کتاب الغدیر ۲۰ جلد است که ۱۱ جلد آن به زبان عربی چاپ شده و آن ۱۱ جلد، در ۲۲ جلد به زبان فارسی ترجمه شده است.
نویسنده در این کتاب به ۱۱۰ تن از صحابه و ۸۴ نفر از تابعین پیامبر که حدیث غدیر را روایت کرده‌اند اشاره می‌کند. آنگاه ۳۶۰ تن از راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا چهاردهم را برمی‌شمارد. در پایان هم اشعار شاعران مختلف را درباره این موضوع ذکر می‌کند.
۹ جلد چاپ‌نشده تحقیقی فراگیر درباره احادیث ولایت است.
*****
شیخ عبدالحسین امینی در سال ۱۳۲۰ مهشیدی مصادف با ۱۲۸۱ خورشیدی در خانواده علم و تقوا در سراب متولد شد و در ۱۲ تیرماه ۱۳۴۹ در حالی دنیا را بدرود گفت که کم‌تر از ۷۰ سال داشت و بسیاری از پژوهندگان، مرگ او را بر اثر ضعف مفرط جسمانی ناشی از کثرت تحصیل، تلاش علمی، مطالعه و امتداد و پیگیری نوشتن دانسته‌اند.
پیکر او به کتابخانه‌ای در نجف (کتابخانه امیرالمؤمنین) که خود بنیان‌گذارش بود انتقال و به خاک سپرده شد.
*****
از پسر ارشد علامه به نام رضا امینی نقل شده که می‌گفت: پدرم به کشور‌های زیادی سفر کرده و همه روایت‌هایی را که اهل سنت درباره مولا علی (ع) نقل کرده بودند، دیده بود. او ۱۰۰ هزار کتاب را دیده و تورق کرده بود و ۱۰ هزار عنوان از این تعداد را به دقت مطالعه کرده بود. گاهی حین مطالعه آثار، در حالی که گریه می‌کرد، مرا صدا می‌زد و می‌گفت: رضا بیا مظلومیت علی (ع) را ببین.
*****
علامه امینی برای تدوین این کتاب به کتابخانه‌های کشور‌های مختلف از جمله عراق، هندوستان، پاکستان، مغرب، مصر و کشور‌های دیگر دنیا مسافرت کرد. نویسنده دربارهٔ کتاب چنین گفته:
من برای نوشتن الغدیر، ۱۰.۰۰۰ کتاب را از بای بسم الله تا تای تمت خوانده‌ام و به ۱۰۰.۰۰۰ کتاب مراجعه مکرر داشتم.
*****
علامه برای تحصیل و تحقیق به نجف رفت. تنها کتابخانه آن روز نجف که هزاران نسخه خطی داشت کتابخانه حسینیه شوشتری بود.
او هر روز به کتابخانه می‌رفت و به دقت مشغول مطالعه نسخ خطی می‌شد. اما ساعت کار رسمی کتابخانه محدود بود و عطش علامه به حقیقت نامحدود. علامه کتابدار را برای رفع این مشکل راضی کرد که درِ کتابخانه را بعد از پایان کار به روی امینی ببندد و امینی را با کتاب‌ها تنها بگذارد. در این راه مشقات بسیاری کشید. یک نمونه از این رنج مفصل در اشاره مجمل علامه پیداست. «آن وقت‌ها، در نجف نه پنکه بود و نه وسایل خنک‌کننده دیگر. در آن شرایط سخت، من هر روز برای مطالعه به حسینیه شوشتری‌ها می‌رفتم که تعدادی کتب ارزشمند کهن در آن یافت می‌شد. زمانی که کتابخانه تعطیل می‌شد به کتابدار می‌گفتم: مطالعه من هنوز تمام نشده است. تو می‌خواهی بروی، برو، ولی اجازه بده من بمانم و مطالعه‌ام را ادامه بدهم. او درِ حسینیه را می‌بست و می‌رفت و مرا در کتابخانه تنها می‌گذاشت و من ساعت‌های دراز روی کتاب‌ها می‌افتادم و مطالعه می‌کردم و یادداشت برمی‌داشتم. غرق شدن در مطالعه، مرا به‌کلی از گذشت زمان غافل می‌ساخت و تنها زمانی به خود می‌آمدم، که می‌دیدم قالیی که روی آن نشسته‌ام (از ریزش مداوم عرق) کاملاً خیس شده و بدنم (همچون بیمار تب زده) از گرمای شدید فضای بسته کتابخانه، یک پارچه آتش می‌نماید!»
*****
علامه پس از پایان تحقیقات در نجف برای ادامه تحقیق و پژوهش خود در کتابخانه‌ها و استنتاخ از کتب خطی کهن شیعه و سنی به شهر‌های مختلف از جمله حیدرآباد، دکن، علیگره، بمبئی، لکهنو، کانپور، پتنه، رامپور، جلالی (در هند)، اصفهان، قم، مشهد، همدان، کرمانشاه، تبریز، بیروت، دمشق، مکه، مدینه، فوعه، کفریه، معره مصرین، نبل، حلب و...، سفر کرد. سفر علاّمه امینی به هند حدود چهار ماه طول کشید. در این مدت حدود ۲۵۰۰ سند استنساخ شد و به ۱۳ کتابخانه سر زد و ۶۲۰ هزار جلد را بررسی کرد.
*****
برخی از ناقدان و محققان، از جمله محمدرضا حکیمی، الغدیر را دایرة‌المعارفی سرشار از مسائل علمی اسلامی در موضوعات مختلف تاریخ، کلام، حدیث و... دانسته‌اند که بافتی استوار و زیبا، منطقی حکیمانه، و قاطعیتی کامل دارد.
