حجت‌الاسلام دکتر حسین سروش / دین‌پژوه و امام جماعت حسینیه ثاراله
رحلت پیامبر (ص) و شهادت امام حسن (ع) و امام رضا (ع) تسلیت باد؛ به همین مناسبت هفت نکته اخلاقی به نقل از امام حسن مجتبی (ع) تقدیم خوانندگان عزیز می‌شود.
به نظر میرسد یکی از بزرگترین و یا حتی بزرگترین معضل جامعه امروزی کمبود اخلاق و یا عدم رعایت آن است.
برای نمونه هرکس در طول زندگی خود به صحنه‌ای مشابه این برخورد کرده که دو خودرو در خیابان با یکدیگر برخورد کرده و موجب تصادف شده‌اند.
قانون در این زمینه کاملاً مشخص است. با این حال دو راننده پیاده شده و با یکدیگر به نزاع پرداخته‌اند!
شبیه این اتفاق در موارد دیگر نیز در جامعه زیاد به چشم می‌خورد. این مسئله زمانی عجیب‌تر است که پیشوایان دینی ما بیشترین و ناب‌ترین توصیه‌های اخلاقی را برای پیروان خود بیان کرده‌اند.
ایشان حتی اخلاق را در مرتبه بالاتر از دین‌داری دانسته و جایی که دین، نتوانسته محرّک مردم برای نیکو زندگی کردن باشد از اخلاق، استعانت طلبیده‌اند.
جمله معروف حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) که خطاب به سپاه کوفه فرمود: اگر دین ندارید و از معاد الهی نمی‌ترسید، در زندگی دنیای خود جوانمرد و آزاده باشید، یکی از همین موارد است.
حضرت امام حسن مجتبی (ع) نیز در برخی سفارشات خود، به اصول اخلاقی و جوانمردی اشاره کرده و دیگران را به رعایت آن دعوت کرده‌اند. در یکی از این روایات نقل شده که شخصی درباره چیستی و چگونگی جوانمردی و مروّت از حضرت سؤال کرد.
حضرت در پاسخ هفت اصل برای جوانمردی بیان فرموده‌اند. (حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۱۱، ص ۴۳۵)
حفظ دین
حضرت اولین نشانه و شرط جوانمردی را حفظ دین برشمرده‌اند.
این در شرایطی است که دوران امام مجتبی (ع) مصادف بود با حکومت شخصیت پلیدی، چون معاویه بر سرزمین‌های اسلامی.
کلام حضرت نشان می‌دهد که حتی در صورت زمامداری شرورترین افراد بر جامعه اسلامی نباید اصل دین را مورد بی‌توجهی قرار داد. هر فردی در هر شرایطی وظیفه دارد که در حفظ و نگهداری دین خود کوشا باشد و شرایط خاص جامعه نباید انسان را از دین دور کند و در دین‌داری او خللی ایجاد نماید.
این مسئله تا حدی اهمیت دارد که اگر کسی احساس کند هیچ عالِم دینی وجود ندارد تا دین خود را از او دریافت کند باید شخصاً به تفقه و فهم دین همت گمارد و به صورت مستقیم مسائل دینی را یاد بگیرد.
اصلاح مالی
دومین نشانه جوانمردی، اصلاح مالی زندگی است.
انسانِ با مروت کسی است که مال و اموال او خالص باشد و تمام حقوق مالی خود را ادا نماید.
زیرا آلوده شدن دارایی انسان به مال حرام، باعث دوری از مروت و جوانمردی خواهد شد.
رعایت اخلاق
رعایت اخلاق حتی در کشمکش‌ها و دشمنی‌ها سومین شرط و نشانه جوانمردی است.
نسانِ آزاده حتی در دشمنی نیز انصاف را رعایت کرده و طبق اصول انسانی دشمنی می‌ورزد.
درست مانند مولای متقیان که وقتی در جنگ صفین، سپاه شام آب را به روی سپاه اسلام بست، اما بعد از باز پس‌گیری حضرت دستور دادند تا به دشمن اجازه استفاده از آب را بدهند.
افشاء سلام
امام حسن مجتبی (ع) افشاء در سلام (سلام کردن به افراد مختلف) را نشانه چهارم مروت می‌داند.
زیرا ابراز سلام و برخورد مناسب با هم‌کیشان و هم‌شهری‌ها باعث ازدیاد مودت و دوستی بین مردم می‌شود و جامعه را به سمت انس و الفت و دوری از خشونت و بداخلاقی سوق می‌دهد.
نرمش در سخن
طرز سخن گفتن با یکدیگر نیز می‌تواند در ایجاد انس و محبت و دوستی تأثیرگذار باشد.
از همین رو امام مجتبی (ع) سخن گفتن با نرمی را به عنوان پنجمین نشانه جوانمردی معرفی می‌کند.
پس طرزِ بیانِ جاهلانه، نه تنها نشانه جوانمردی نیست بلکه درست برعکسِ آن، سخن گفتن با ملایمت و نرمی از انسان، جوانمرد و آزاده می‌سازد.
خویشتن‌داری
انسانِ آزاده خویشتن‌دار است.
چه در خلوت و در رابطه با خدا و چه در جلوت (آشکار) و در رابطه با هم‌نوعان باید خویشتن‌دار بود تا ششمین نشانه مروت را از نگاه امام حسن (ع) دارا باشد.
دوستی با مردم
انسان جوانمرد و آزاده با مردم دوستی برقرار می‌کند و همه افراد جامعه را دوست خود می‌داند. این هفتمین نشانه و شرط مروت است که امام بیان می‌کند.
البته این دوستی با مردم یکی از تفاوت‌های انسان عاقل با شخص جاهل است آنگونه که امیرالمؤمنین (ع) دوستی با مردم را نشانه عقل می‌داند.
(نهج‌البلاغه، حکمت ۱۴۲).
با نگاهی گذرا به پند‌های امام حسن (ع) متوجه خواهیم شد که ایجاد انس و الفت در جامعه و رابطه نیکو با یکدیگر از جایگاه و اهمیت والایی برخوردار است.
حتی با نگاهی فارغ از دین نیز جامعه‌ای سرشار از مودت و دوستی، جامعه‌ای شاداب و پر انرژی خواهد بود.
رسیدن به این نشانه‌ها نیز منوط به هیچ شرطی نیست و هیچ کس نباید با بهانه‌های واهی از آن فاصله بگیرد.
باید دست در دست هم داد به مهر، میهن خویش را کرد آباد!
