در شماره‌های پیشین درباره واژه خرافه و خرافات مباحثی بیان شد. آنجا نوشتیم که خرافه به مفهوم امروزی آن عبارت است از باور‌های بی‌پایه‌ای که در عین تأثیر در ذهن و زندگی مردم، بر دلایل عقلانی و توجیه منطقی استوار نباشد.
*****
اسلام دین توحیدی و یکتاپرستی است. به همین دلیل با شدت تمام با غلو مبارزه می‌کند و نه تنها درباره پرستش بت‌ها سخت‌گیری به عمل می‌آورد بلکه در تجلیل بیش از حد از یک پیامبر مانند عیسی نیز سخت‌گیری می‌کند. قرآن کریم در ۱۱ مورد از غلوّ مسیحیان درباره عیسی و مادرش سخن گفته و این غلو را با بیان تندی محکوم و مردود شمرده است.
نه تنها مسیحیان بلکه پیروان ادیان دیگر نیز دچار این آفت بوده و می‌باشند. در اسلام نیز گروهی به نام غالیان شهرت دارند و نیز در مذاهب مختلف از جمله در عرفان و تصوف کم و بیش پای غلو را می‌توان دید.
اساس و انگیزه غلو
ما کاری به تاریخ غلو و موارد مختلف آن نداریم. آنچه برای ما مهم است آن که بدانیم غلو از چه عناصری سرچشمه دارد. به نظر من اساس غلو دو چیز است: عشق جاهلانه و توطئه‌های دشمنان و هواپرستان. ما این دو مورد را کمی توضیح می‌دهیم:
عشق جاهلانه:
چنین عشق و علاقه‌ای انسان را وادار به تجلیل می‌کند و از معرفت باز می‌دارد. به همین دلیل است که رسول خدا (ص) از هرگونه تجلیل و بزرگداشت غیر منطقی خودش جلوگیری می‌کرد.
او به یاران خود اجازه نداد تا با او مانند پادشاهان و امیران رفتار کنند بلکه عملاً مانند بردگان زندگی کرد. او اجازه نمی‌داد کسی از جای خود به خاطر او بلند شود و کسی به دنبال او راه برود. به همه سلام می‌کرد و ارج می‌نهاد. او حتی به چیزی تکیه نمی‌داد، بر سفره غذا نمی‌خورد، پیشاپیش مردم راه نمی‌رفت. حتی خر را با جُل سوار نمی‌شد که مبادا امتیازی باشد برای او.
علی (درود خدا بر او باد) نیز همیشه در برابر تجلیل و ستایش مردم ایستادگی می‌کرد و آنگونه کار‌ها را مردود می‌شمرد؛ بنابراین وظیفه ما آن است که پیشوایان دین را درست بشناسیم و به تجلیل عاشقانه و در عین حال جاهلانه آنان نپردازیم. باید توجه داشته باشیم که روح آن بزرگان با غلوّ ما آزار می‌بیند.
دوستی نابخردانه بیش از دشمنی به معارف اسلام آسیب می‌زند. چنانکه علی (ع) می‌فرماید: در ارتباط با من دو گروه به هلاکت می‌رسند و بدبخت می‌شوند. یکی آنان که در دوستی با من زیاده‌روی کرده و سخن ناحق می‌گویند. گروه دیگر کسانی که در دشمنی با من زیاده‌روی کرده و به بیراهه می‌روند.
بیشتر غلوهای ما ناشی از همین عشق جاهلانه است. متأسفانه امروزه در جامعه ما گروهی کم سواد این عشق جاهلانه را بشدت دامن می‌زنند. همین عاشقان کم معرفت بودند که در زمان گذشته نیز مقام پیشوایان دین را بالا می‌بردند. در این کار‌ها بیشتر توجهشان به مخالفان بود. یعنی مثلاً برای اینکه در برابر مخالفان علی (ع) سخن قوی‌تر داشته باشند، به غلو می‌پرداختند یا مشتری غلو بودند.
توطئه دشمنان و هواپرستان:
در مورد جایگاه رسول خدا و امامان شیعه از طرف دشمنان تشیع حدیث جعل کرده و غلو را ترویج می‌کردند تا شیعه را به صورت یک گروه منحرف جلوه دهند و تکفیر کنند و پیشوایان شیعه را در افکار عمومی آسیب بزنند. اکنون نیز مخالفان تندرو تشیع در کمین نشسته‌اند تا از زبان عاشقان اهل بیت سخن غلوآمیز بشنوند و آن را بهانه‌ای سازند برای تکفیر شیعه.
یکی از حضرت رضا (درود خدا بر او باد) پرسید که ما اخباری را در فضایل شما از مخالفان می‌شنویم. آیا آن‌ها را باور کنیم؟ امام در پاسخ او گفتند: مخالفان ما برای آنکه به ما آسیب بزنند، سه گونه خبر از ما نقل می‌کنند:
یکی اخباری که مقام ما را بالا می‌برند و درباره ما غلو می‌کنند.
دوم اخباری که خدا را با اوصاف خلق معرفی می‌کرد.
سوم اخباری که در آن‌ها به مخالفان ما اهانت می‌کردند.
آن‌ها اینگونه خبر‌ها را می‌ساختند تا مردم را نسبت به ما بدبین کرده و پیروان ما را تکفیر کنند.
جعل خبر و غلو درباره امامان، گاهی از طرف هواپرستان و دوستان جاه و مال و دکانداران خرافه نیز ترویج می‌گردد. این گروه برای جلب توجه بی‌اطلاعان و گناهکاران درباره پیشوایان دین مخصوصاً در جهت آمرزش گناهان غلو می‌کنند.
ادامه دارد
برگرفته از:
یثربی، سید یحیی (۱۳۹۹) فلسفه خرافات/ معرفی و شناخت خرافات، علل و انگیزه‌های گرایش و مبارزه با آن، تهران: امیرکبیر، صص ۲۷۲ تا ۲۷۵
