حدود ۲۰ سال پیش به دعوت مردم شریف ریزاب، برای تهیه گزارشی از کم‌آبی به آنجا رفتم.
ریزاب در آن سال‌ها نیز به مانندِ امروز از کم‌آب‌ترین مناطق بود و مردم حتی آبِ خوردن نداشتند.
مسئولانِ زیادی آمده و رفته و وعده‌ها داده بودند، اما مشکل همچنان باقی بود.
هرچند پس از آن سازمان‌های مربوط اقدام به کف‌شکنی و حتی حفر چاه جدید کردند، اما مشکل حل نشد.
سخنِ حقیر با مردمِ مظلومِ ریزاب و دیگر مناطقِ کم‌آب نی‌ریز این است که به امید بودجه دولت نمانندکه نه پولی در بساط است و نه آبی در چاه. باید بر پا‌های خود ایستاد. این نخستین راهِ رفع مشکل است.
چندی پیش در سرمقاله آخرین شماره مجله نی‌تاک به راه‌حلی قدیمی برای رفع کم‌آبی اشاره شد.
مردم ایران از هزار‌ان سال پیش می‌دانستند که سرزمین آنان کم‌آب است و بر پایه همین چالش، برخی سازه‌های آبی، چون قنات و آب‌انبار را اختراع کردند. جالب این که برخی قنات‌های چند هزار ساله‌ی ایران همچنان جریان دارند.
سال پیش در سفری، از لارستانِ بزرگ و روستاهای آن عبور می‌کردم که با آب‌انبار‌های فراوانی در دشت روبرو شدم. تا چشم کار می‌کرد منار‌ه‌های سفیدگون آب‌انبار بود. برای بازدید توقف کردیم. در آن دشت‌ِ خشک، هر آب‌انبار حجم انبوهی آب را ذخیره کرده بود.
چند دقیقه‌ای گذشت که موتورسواری آمد. گویا مأمورِ مردمیِ حفاظت از آب‌انبار بود. سؤالاتی در مورد این سازه‌ها پرسیدم و برایم جالب بود که سال‌های سال است که مردم روستاهای لارستان در آن منطقه‌ی خشک و در طول فصل گرم، از آب این آب‌انبار‌ها برای آشامیدن بهره می‌برند و هر روستا چند آب‌انبار دارد.
برای بررسی بیشتر چند مقاله خواندم. نتیجه این بود:
۱- آب‌انبار‌ها بیشتر توسط خیّران و مردم ساخته شده و هنوز کارایی گسترده‌ای دارند.
۲- مردم شهر‌ها و روستاهای لارستان، آب آشامیدنی مورد نیاز خود را از نزولات آسمانی فصل زمستان، در همین آب‌انبار‌ها ذخیره و در کل سال و حتی در مواقع خشکسالی تا چندین سال استفاده می‌کنند. این آب‌انبار‌ها به طور معمول به رودخانه‌های فصلی متصل هستند و از آب باران تغذیه می‌شوند.
۳- فقط در شهر قدیم لار در مساحتی نزدیک به ۵/۲ کیلومتر مربع، در حدود ۱۰۰ آب‌انبار وجود دارد. این آب‌انبار‌ها در دشت‌های لار و در نزدیکی روستا‌ها نیز به وفور یافت می‌شود.
۴- تا سال ۱۳۹۰ از کل آب‌انبار‌های موجود، ۶۵ درصد فعال و ۱۷ درصد نیمه فعال بوده‌اند. یعنی ۸۲ درصد همچنان مورد استفاده بوده.
۵- این سازه‌ها اهمیت زیادی در زندگی مردم دارند و آب بیشتر روستا‌ها به آن‌ها وابسته است. در سال ۱۳۸۶ قطع یک ماهه آب سد سلمان فارسی زندگی صد‌ها خانوار شهرستان خنج را به مخاطره انداخت و بیش از نیمی از جمعیت ۶۵ هزار نفری این شهرستان را با مشکل بی‌آبی روبرو کرد. مدت یک ماه مردم آب شور هم نداشتند تا حتی امور بهداشتی خود را انجام دهند و به گفته مردم منطقه «اگر برکه‌ها نبودند معلوم نبود چه بر سر مردم می‌آمد».
۶- آب‌انبار‌ها با ظرفیت‌های مختلفی ساخته شده‌اند. آب‌انبار «کَل» در گراش با ۷۸۰۰ مترمکعب ظرفیت، حجیم‌ترین آب‌انبار منطقه لارستان است.
۷- در تحقیقی که سال ۱۳۹۰ توسط اساتید دانشگاه شیراز و مرودشت انجام گرفت، مشخص شد که هر آب‌انبار بطور متوسط ۶۲۳ مترمکعب ظرفیت دارد که با ضرب آن در ۳۰۰۰ باب آب‌انبار منطقه، حجم کل آب قابل ذخیره در آن‌ها حدود ۸۷/۱ میلیون مترمکعب برآورد می‌شود.
۸- جالب این که تا اسفند سال ۱۴۰۱ کل آب موجود پشت سد چشمه عاشق بخش قطرویه نی‌ریز ۸ میلیون متر مکعب بوده است. یعنی به اندازه یک چهارم آب سد چشمه عاشق، در آب‌انبار‌های منطقه لارستان ذخیره شده است. این میزان آب موجود در آب‌انبار‌ها هر سال مصرف و دوباره جایگزین می‌شود و جای نگرانی برای تمام شدن آن نیست.
۸- برداشت آب از آب‌انبار‌های فعال با نظارت مردمی انجام می‌شود. هم اکنون در هنگام آب‌گیری، مقداری کُلر بر اساس حجم آب و بر حسب دستور کارشناسان اداره بهداشت به منظور میکروب‌کشی و بهداشتی کردن، به آب مخازن آب‌انبار‌ها می‌افزایند. آب از طریق پمپی که داخل مخزن است به خارج پمپاژ می‌شود.
*****
- بهتر است شورا‌های روستایی نی‌ریز و بختگان دست به کار شوند و ابتدا از نزدیک آب‌انبار‌های لار را ببینند و از کارایی، نحوه ساخت، بودجه مورد نیاز و نکات فنی آن آگاه شوند.
- هر سال در فصل بارندگی، میلیون‌ها متر مکعب آب از جلو چشمان مردم بخش قطرویه عبور می‌کند و به کویر می‌ریزد. در حالی که بخشی از این آب می‌تواند در آب‌انبار‌ها ذخیره شود.
- گرچه ساخت آب‌انبار در ابتدا هزینه دارد، ولی هرکدام می‌تواند تا سال‌ها مشکل بی‌آبی روستا‌ها را تسکین دهد.
- لارستان از بخش قطرویه‌ی ما بی‌آب‌تر است؛ اما به لطف وجود همین آب‌انبار‌ها بخشی از کمبود آب جبران می‌شود.
- در این راه می‌توان از ظرفیت خیّران و همچنین کمک‌های مردمی بهره برد.
چنین باد
