
بر پایه گزارشهای اخیر، این استان از مهمترین مناطق درگیر فرونشست در کشور است. فرونشست در نقاط مختلف فارس همچنان در حال گسترش بوده و تهدیدی جدی برای زیرساختها، منابع آبی و محیطزیست به شمار میرود.
فرونشستهای نیریز؛ بیخ گوش شهر
در شهرستان نیریز هم در سالهای اخیر، این پدیده در نزدیکی مقبره خواجهاحمد انصاری و روستاهای اطراف آن به وضوح قابل مشاهده بوده است؛ جایی که شکافهای عمیق و خطرناک فرونشست، مشکلات قابل توجهی را برای زیرساختهای منطقه ایجاد کردهاند.
از حدود دو سال پیش، شکافهای فرونشست در اطراف این مقبره به عمق ۱ تا ۲ متر و شعاع گستردهای رسیده که تهدیدی جدی برای ساختوسازها و زیرساختهای منطقه به شمار میرود. این فرونشستها در گذشته مشکلاتی را برای جادهها و مسیرهای ارتباطی منطقه ایجاد کرده است. بهطور مثال، بخشی از جاده منتهی به جعفرآباد دچار آسیبهای جدی شده بود که توسط اداره راهداری مرمت شد.
این فرونشستها بیخ گوش شهر قرار دارد و یک فرونشست ۳ سانتیمتری در مناطق مسکونی، میتواند کل ساختمان را پایین بیاورد و آب آبخوانها را در خود ببلعد.
وطندوست رئیس اداره منابع طبیعی نیریز میگوید از این فرونشستها اطلاعی ندارد و اساساً این موضوع بیشتر در حیطه وظایف منابع آب است.
خیراندیش رئیس منابع آب نیریز هم عنوان میکند: «ما در همه نقاط شهرستان فرونشست داریم و جزو شهرستانهای دارای بحران فرونشست هستیم. در بلند مدت ۵۰ درصد کاهش بارندگی داریم و نسبت به سال گذشته هم ۴۰ درصد. اوضاع خیلی بد است؛ به طور مثال در محمود آباد یک حلقه چاه آب داریم که زمین دور آن ۷۰ سانتیمتر نشست کرده است. زمینهای اطراف دارالرحمه و نصیرآباد هم فرونشست زیادی دارد.»
وی با بیان این که با کسری آب روبرو هستیم، ادامه میدهد: «در شهرستان نیریز میزان تخلیه از چاههای مجاز ۷۳۰ میلیون مترمکعب در سال و چاههای غیرمجاز ۴ میلیون مترمکعب است که مجموعاً ۷۳۴ میلیون متر مکعب میشود. این در حالی است که ورودی سالانه ما ۵۰۰ میلیون مترمکعب است. یعنی این که ۲۳۴ میلیون متر مکعب کسری داریم.»
او در مورد اقدامات اداره منابع آب توضیح میدهد: «از سال گذشته تا کنون، ۱۲۰ کنتور روی چاههای شهرستان جهت جلوگیری از اضافه برداشت بستهایم. ۳۰ حلقه چاه که انتقال و فروش آب و اضافه برداشت داشتند، جریمه شدند و ۱۵ حلقه نیز برقشان قطع شد.»
خیراندیش به تقویت تغذیه مصنوعی در روستاهای خراسانی، منطقه شهرک سنگ (رستاق) و بخش قطرویه نیز اشاره کرد که در این راستا انجام شده است.
امیرحسین دهقان اهل روستای نصیرآباد میگوید: «داستان فرونشست از نزدیک به ده سال پیش در منطقه نصیرآباد اول شروع شده و حتی امسال اطراف خانههایمان در روستای نصیرآباد دوم (تلمبه مشهور به محمدحسین دهقان) هم آمده است. ما آنجا گندم کاشته بودیم و به خاطر فرونشست، همه را رها کردیم و نتوانستیم آب بدهیم.»
او اضافه میکند: «از مسئولان میخواهم برنامهای بریزند تا روند این فرونشست کند شود و حداقل خانهها روی سرمان خراب نشود. ما الآن آب خوردن نداریم؛ ولی تلمبهها شب و روز روشن است.»
میگوید: «ترکهای ناشی از فرونشست تا محمودآباد ادامه دارد. همچنین در نصیرآباد دوم و سوم تا سنگکوبی آقای نظری، نزدیک جاده اصلی.»
وضعیت بحرانی فرونشست در دشتهای فارس
دشتهای استان فارس، بهویژه دشت مرودشت که بحرانیترین منطقه در کشور شناخته میشود، با نرخ سالانه فرونشست ۳۰ سانتیمتر، در معرض تهدید جدی قرار دارند. گزارشهای اخیر نشان داده که این وضعیت به بناهای تاریخی مهمی مانند تخت جمشید و نقش رستم نیز آسیب میزند. این فرونشستها، که به شکافهای عظیم در این مناطق منجر شده، ناشی از برداشت بیرویه آب برای مصارف کشاورزی است.
استاندار فارس در دیدار اخیر خود با مقامات وزارت صمت و سازمان زمینشناسی، بر لزوم اتخاذ تدابیر علمی و عملیاتی برای مدیریت بحران فرونشست تأکید کرد. بر پایه استانداردهای جهانی، اگر میزان فرونشست از ۴ میلیمتر در سال بیشتر باشد، وضعیت بحرانی تلقی میشود. اما گزارشها نشان میدهد که در فارس این میزان به ۵۴ سانتیمتر در سال میرسد.
مدیر مرکز زمینشناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور معتقد است که وضعیت زمینشناسی استان فارس با دیگر استانها متفاوت است و این تفاوتها باید در تحلیل فرونشست در این منطقه در نظر گرفته شود. برخی دشتهای فارس به دلیل ویژگیهای جغرافیایی خاص خود، از دیگر مناطق کشور متمایز هستند و این ویژگیها میتواند مانع از سرایت فرونشست از یک دشت به دشتهای دیگر شود.
طهمورث یوسفی در گفتگو با ایرنا با بیان این که میانگین کلی فرونشست در استان فارس ۷ سانتیمتر در سال است، گفت: «برای مقابله با فرونشست، دشتهای استان فارس باید اولویتبندی شوند. دشت مرودشت باید در اولویت اول قرار گیرد؛ زیرا در وضعیت بحرانیتری قرار دارد. دشتهای فسا، داراب، قیروکارزین، کوار و استهبان نیز در اولویت دوم قرار دارند؛ چراکه در گذشته با فرونشستهای شدید مواجه بودهاند، اما در حال حاضر وضعیت بهتری دارند.»
وی افزود: «برای مدیریت فرونشست در فارس، باید روشهای مطالعه و مدیریت منابع آب تغییر کند. از جمله راهکارهای پیشنهادی برای جلوگیری از گسترش فرونشست، میتوان به تغییر الگوی کشت، فرهنگسازی در بین کشاورزان، بازنگری در طرحهای سدسازی و مدیریت سیلابها اشاره کرد. همچنین، لازم است که برای مقابله با فرونشست در مناطق خشک، صنایع آببر محدود شوند و مقررات ساخت و ساز بهویژه در مناطق در معرض فرونشست، به دقت نظارت شود.»
فرونشست زمین در استان فارس یک بحران جدی است که با اقدامات عاجل و برنامهریزی دقیق میتوان از گسترش آن جلوگیری کرد. در این راستا، همکاری بین سازمانهای مختلف، مدیریت صحیح منابع آب و آگاهیرسانی به مردم و کشاورزان از اهمیت ویژهای برخوردار است.