ضمانتِ وام ِدیگران، آری یا خیر؟
چه کنیم که برای ثواب، کباب نشویم؟ عکس: کیمیا فاتحی
در سال‌های اخیر، تنگنا‌های معیشتی بسیاری از شهروندان را ناگزیر به دریافت وام‌هایی با شرایط خاص، از پرداخت سود تا الزام به معرفی ضامن کرده است. اما در سمت دیگر ماجرا، ضامن شدن نیز با حاشیه‌ها و ریسک‌های فراوانی همراه شده است؛ به گونه‌ای که برخی در سایه رفاقت و اعتماد، سرمایه و حتی اعتبار خود را از دست داده‌اند.
یکی از این افراد، «و»، کارمند است که به واسطه جایگاه شغلی‌اش بار‌ها ضامن دوستان و بستگان خود شده و چندین مرتبه مبلغ وام از حقوقش کسر گردیده است؛ هرچند به گفته خودش این تجربه‌ها هنوز برایش درس عبرت نشده‌اند.
او می‌گوید: «چه کنم؟ اگر قبول نکنم ناراحت می‌شوند. همین یکی دو ماه پیش، بابت ضمانت وام ۱۲۰ میلیون تومانی دوستم، هر ماه ۵ میلیون تومان از حقوقم کم می‌شد و همین موضوع باعث شد با هم به مشکل بخوریم. دوستم می‌گوید پول ندارم و من باید جبران کنم!».
اما این معضل تنها محدود به کارمندان نیست؛ بسیاری از اصناف و بازاریان نیز به‌واسطه پروانه کسب، بارِ ضمانت را به دوش می‌کشند. محسن آبادزردشتی، از کسبه بازار، می‌گوید: «بار‌ها ضامن شده‌ام، که به خاطر تأخیر اقساط برایم دردسرساز شده است. همین چند روز پیش برای گرفتن وام به بانک رفتم؛ اما به دلیل بدهی کسی که ضامنش شده بودم، با درخواست من موافقت نشد.»
مجید راوش دیگر بازاری قدیمی شهر که خود را رکورددار ضمانت می‌داند؛ با طنزی تلخ می‌گوید: «تا حالا ضامن ۱۶۰ تا ۱۷۰ نفر شده‌ام! الان وام دو نفر را، یکی بانک کشاورزی و دیگری بانک مسکن، خودم پرداخت می‌کنم. همه از من انتظار دارند ضامنشان شوم و برای گرفتن وام مجبورم وام دیگران را تسویه کنم.»
هادی رهوار نیز بر دشواری نه‌گفتن به تقاضای دوستان تأکید می‌کند: «چندی پیش ضامن یکی از آشنا‌ها شدم. سه قسط ۵ میلیونی بدهکار بود و، چون خودم وام لازم داشتم، مجبور شدم اقساطش را بپردازم تا بتوانم وام بگیرم. البته بعداً بدهی‌اش را داد.».
اما تلخ‌ترین پیامد‌ها گریبان کسانی را گرفته که برای ضمانت، ملک خود را در رهن بانک گذاشته‌اند و با بازپرداخت نکردن وام توسط وام‌گیرنده، خانه‌شان را در مزایده از دست داده‌اند. محمد، ۵۸ ساله، پس از این که خانه‌اش بابت ضمانت از دست رفت، دیگر نتوانست صاحب‌خانه شود. او می‌گوید: «اشتباه کردم و به خاطر رودربایستی با دوستم، منزلم را رهن بانک گذاشتم. حالا با افزایش قیمت‌های نجومی، بعید است دوباره خانه‌دار شوم. باید تا آخر عمر مستأجر بمانم.»
در مواجهه با این آسیب‌ها، مسئولان بانکی هشدار داده‌اند که ضمانت باید با آگاهی کامل و پرهیز از تعارف و رودربایستی انجام شود. هادی محمدحسنی رئیس بانک تجارت، می‌گوید: «ضمانت بسته به شرایط بازار متفاوت است. به مشتریان توصیه می‌کنم به ویژه برای وام‌های تکلیفی و ازدواج، بر این اصرار نداشته باشند که صرفاً با یک ضامن کارشان انجام شود؛ چرا که امروز نزدیک به ۸۰ درصد ازدواج‌ها منجر به طلاق می‌شود و فشار بازپرداخت وام ازدواج که فقط یک ضامن دارد، جدی است.»
او به مشکلات ناشی از خرید و فروش وام و رواج بازار سیاه در این زمینه اشاره می‌کند: «گاهی خانه یا ماشین افراد به دلیل ضمانت، گرفتار دادگاه و مزایده می‌شود. کسانی هم که به خاطر نبود ضامن وام‌های خود را می‌فروشند، قربانی این وضع هستند.»
محمدحسنی تأکید می‌کند: «کار اعتبارسنجی را به ما بسپارید. تمکن مالی و سابقه مالی ضامن باید بررسی شود و مشتریان نباید اصرار به معرفی ضامن بدون صلاحیت کنند. ضامن‌ها نیز باید نسبت به شخصیت و وضعیت مالی وام‌گیرنده شناخت کافی داشته و تعداد تسهیلات خود و وام‌گیرنده را لحاظ کنند.»
بخش‌پور رئیس بانک مسکن، هشدار می‌دهد: «ضامنی که بدون اطلاع کافی ضمانت می‌کند، ممکن است در آینده حتی نتواند برای فرزندش وام بگیرد. افراد باید مبلغ و قسط وام را دقیق بدانند و بدون اطلاع از شرایط، ضمانت نکنند.»
غلامعباس شمسی رئیس بانک ملی مرکزی نیز تأکید می‌کند: «اگر وام‌گیرنده اقساط خود را نپردازد، بانک مستقیماً از ضامن مطالبه می‌کند و در صورت نپرداختن، اموال منقول و غیرمنقول هردو را توقیف خواهد کرد.»
در ادامه، کوروش نوروزی وکیل دادگستری، به نکات مهمی درباره ضمانت اشاره می‌کند.
نوروزی توضیح می‌دهد: «کسی که ضامن می‌شود، مسئولیت او تضامنی است؛ یعنی با فرم‌هایی که در بانک پر می‌کند یا پشت سند یا چکی که امضا می‌نماید، مسئولیت تضامنی پیدا می‌کند. به این معنا که بانک اختیار دارد برای دریافت مبلغ وام، هم به وام‌گیرنده، هم به ضامن یا هر دوی آنها مراجعه کند. بنابراین، نمی‌توان به بانک گفت، چون وام را شخص دیگری گرفته، من (ضامن) مسئولیتی ندارم.»
او ادامه می‌دهد: «مسئله بعد، رابطه بین وام‌گیرنده و ضامن است. زمانی ضامن می‌تواند به وام‌گیرنده مراجعه کند و اقدام قانونی انجام دهد که خودِ ضامن وام را پرداخت کرده یا مبلغ وام از حسابش کسر شده باشد. به عبارت دیگر، تا زمانی که ضامن وام را نپرداخته یا مبلغ وام از حساب او برداشت نشده، نمی‌تواند وام‌گیرنده را ملزم به پرداخت اقساط کند.
گاه در این خصوص قراردادی میان ضامن و وام‌گیرنده تنظیم یا چکی میان آنها رد و بدل می‌شود. با این‌حال، تا زمانی که پولی از حساب ضامن خارج نشده باشد، ضامن حقی برای اقدام قانونی ندارد.»
نوروزی همچنین به موضوع فوت وام‌گیرنده اشاره می‌کند و می‌گوید: «یکی از نکات مهم این است زمانی که وام‌گیرنده فوت می‌کند، دیون او به زمان حال برمی‌گردد؛ یعنی بانک می‌تواند تمام اقساط معوق و حتی اقساطی را که موعد آنها هنوز نرسیده، به طور کامل مطالبه کند و این موضوع مشکلی بزرگ برای ضامن به وجود می‌آورد. چرا که اگر وام‌گیرنده فوت‌شده ملکی به نام خود نداشته باشد و وراث نیز مسئولیت پرداخت بدهی را نپذیرند، ضامن مکلف به تسویه اقساط خواهد بود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «در خصوص ضمانت وام، مهمترین مشکل زمانی پیش می‌آید که وام‌گیرنده اقساط را نمی‌پردازد و حساب‌های ضامن مسدود می‌شود. این موضوع، علاوه بر خسارت مالی، ممکن است لطمه حیثیتی نیز به ضامن وارد کند؛ لطمه‌ای که گاهی حتی قابل جبران نیست.»
او با ذکر نمونه‌هایی از این مشکلات توضیح می‌دهد: «مواردی بوده که فرد، خانه‌اش را برای ضمانت وام در رهن بانک گذاشته، اما وام‌گیرنده اقساط را پرداخت نکرده و بانک، ملک موردنظر را به مزایده گذاشته است. در نتیجه ضامن مجبور شده در همان مزایده شرکت کند و خانه خودش را بخرد.
نمونه دیگری داشتیم که چهار یا پنج همسایه ساکن در یک کوچه، خانه‌هایشان را برای ضمانت وامی که قرار بود صرف راه‌اندازی یک کسب‌وکار تولیدی شود، رهن شخصی گذاشتند. با شکست خوردن طرح، همه منازل آنها به مزایده رفت. سرانجام این افراد مجبور شدند در مزایده شرکت و خانه‌های خود را خریداری کنند و پس از مدت‌ها موفق شدند مطالبات خود را از وام‌گیرنده پس بگیرند.
مورد دیگری که به یاد دارم، مربوط به چند سال قبل است. فردی که وام و بدهی‌های گوناگون داشت، فوت کرد. همسر این فرد بلافاصله پس از فوت او، مهریه خود را مطالبه و به اجرا گذاشت. اموال مرحوم توقیف شد و چیزی به طلبکاران و ضامنان نرسید و همه آنها دچار مشکل شدند.»
نوروزی در پایان تأکید می‌کند: «به همه افراد توصیه می‌کنم در خصوص ضمانت وام نهایت دقت را داشته باشند و در صورتی که قصد پذیرش ضمانت دارند، حتماً قرارداد کتبی تنظیم کنند.»
