سالی پیش در سفر به بندر ترکمن در کناره دریاچهی زیبای خزر، شاهد بودم که تأسیسات قدیمی اسکلهی این شهر صدها متر از آب به دور افتاده و بلااستفاده رها شده است. این صحنههای ناراحتکننده نشان میداد که آب خزر روز به روز بیشتر تحلیل میرود و خطر نابودی جنگلهای رؤیایی شمال و به دنبال آن نابودی زیستگاه ایران بیشتر لمس میشود.
این بزرگترین دریاچه جهان، با کشورهای ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان محدود میشود.
ویکیپدیا نوشته:
قسمت شمالی این دریا بسیار کمعمق است. بهطوریکه تنها نیم درصد آب دریا در یکچهارم شمالی دریا قرار دارد و عمق آن بهطور میانگین کمتر از ۵ متر است. حدود ۱۳۰ رودخانه به این دریا میریزند که بیشتر آنها از شمال غربی به دریا میپیوندند. بزرگترین آنها رود ولگا است که هر سال بهطور میانگین ۲۴۱ کیلومتر مکعب آب را وارد دریای خزر میکند. رودهای کورا ۱۳، اترک ۸.۵، اورال ۸.۱ و سولاک ۴ کیلومتر مکعب آب را سالانه وارد دریای خزر میکنند.
طبیعت بسته خزر، آن را زیستگاه جانوران و گیاهان منحصر به فردی کردهاست، اما در عین حال موجب شده تا در مقابل آلودگیهای کشاورزی و صنعتی و نفتی بسیار آسیبپذیر باشد. از منابع مهم دریای خزر ذخایر نفت و گاز موجود در زیر بستر دریا و همچنین انواع ماهیان خاویاری را میتوان نام برد.
در قرن بیستم بسیاری از کشورهای اطراف دریای خزر از روسیه استقلال یافتند. با این حال، وضعیت دریای خزر همچنان یک موضوع بحثبرانگیز بین این کشورهای تازه استقلال یافته و ایران باقی ماند.
این کشورها در سال ۲۰۰۱ کنوانسیون چارچوب حفاظت از محیطزیست دریایی خزر را برای همکاری در زمینه مسائل اکولوژیکی مرتبط با دریا امضا کردند.
حالا یک کارشناس درباره آینده دریای خزر پیشبینی نگرانکنندهای مطرح کرده و گفته: با این روند تا سال ۲۱۰۰ خزر نداریم.
معصومه بنیهاشمی، کارشناس پژوهشی مؤسسه تحقیقات آب وزارت نیرو میگوید: بر اساس آخرین گزارش وضعیت نوسانات آب خزر و تراز آب دریا در بازه زمانی از سال ۱۳۷۵ تاکنون با روند کاهشی مواجه بوده و در طی ۲۸ سال، به میزان ۲۱۰ سانتیمتر از سطح تراز آب خزر کاسته شده است. حدود یکسوم کاهش اشاره شده تنها در سه سال پیاپی ۱۴۰۰، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ مجموعاً به میزان ۷۰ سانتیمتر به وقوع پیوسته است.
ما تجربهی خشک شدن بختگانِ مظلوم را داریم و میدانیم چه اثرات پیدا و پنهان مهیبی بر زندگی ما داشته و خواهد داشت. شاید خیلی از ماها ندانیم وسعت خشکی بختگان چقدر است. اما کافی است سوار بر ماشین از مسیر حاجیآباد - ماهفرخان - خانهکت - قشمقاوی - خرامه - شیراز گذر کنی تا اوج فاجعه را ببینی.
نویسنده چند باری از این مسیر رفته و دیده که کیلومترها طول این جاده از حاشیه بختگان میگذرد. حتی اگر پا را روی پدال فشار دهی و با سرعت ۱۰۰ کیلومتر برانی، بختگان به این سادگیها تمام نمیشود. پهنهای وسیع و طولانی از نمکزار که روزگاری نزدیک، با موجهای آبی و نیلگون تزئین میشد و جانوران زیادی در آن زیست داشتند. اما حالا چه؟!
بد نیست این مسیر را تجربه کنید. بغض گلوی آدم را میگیرد و از اثری که انسان بر این کره خاکی گذاشته به درگاه خدا شرمسار میشود؛ و دردناک این که بختگان شاید دیگر هیچگاه زنده نشود.
حالا صدای هشدارها برای خزر شنیده میشود. اما گوش جهانیان از طبل جنگ در اطراف همین خزر پر است.
کاش با فراخوان ان. جی. او-ها (N.G.O) و سازمانهای مردمنهادِ کشورهای همسایهی خزر، همهی مردمان اطراف دریاچه از ایرانی و روس وغیره یک زنجیره انسانی بزرگ اطراف خزر تشکیل میدادند و همه جهان و البته دولتهای همسایه خزر را از خواب خرگوشی بیدار میکردند.