افزایش دو برابری تولید پسته نی‌ریز

هر چند گفته می‌شود نی‌ریز با بیش از ۱۲ هزار هکتار باغ پسته، مقام اول تولید این محصول را در استان دارا است و باغداران از آن درآمد ۲۶۰۰ میلیارد تومانی داشته‌اند، اما نبود صنایع تبدیلی و فرآوری و خام فروشی، درآمد و هزینه‌های آنها را در تقابل و رقابت لب مرزی قرار داده است.

به گفته نادر زارعی سرپرست جهاد کشاورزی نی‌ریز، امسال به دلیل شرایط محیطی بهتر نسبت به سال گذشته، حدود ۲۰ هزار تن پسته‌تر روانه بازار مصرف می‌شود که ۲۰ درصد از این محصول به‌صورت کال‌فروشی برداشت و بقیه پس از فرآوری، توسط ۱۷ ترمینال ضبط پسته به بازار‌های داخلی و خارجی صادر می‌شود.

پسته دوبرابر پارسال، اما پوک و دهان بسته

این در حالی است که ترابی عضو اتاق پسته کرمان در تابستان گفته بود: «قطعی برق باعث شده ۲۰ تا ۴۰ درصد از پسته کرمان پوک شود.»

حمید اصغری که در قطرویه ۵۰ هکتار باغ پسته دارد، مقدار پسته برداشتی امسال را نسبت به سال گذشته دو برابر عنوان می‌کند. اما می‌گوید: «پسته سال‌آوری دارد و یک سال خوب است و یک سال بد. امسال سال بارِ پسته بود؛ اما به دلیل گرمای بی‌سابقه و قطعی برق ۸ ساعته تلمبه‌های کشاورزی، کیفیت پسته‌ها خوب نبود و به شدت پوک و دهان بسته شده بود.»

محمدطاهر محسنی تاج‌آبادی اهل رفسنجان است و ۱۰ هکتار در نی‌ریز و ۵ هکتار در رفسنجان باغ پسته دارد. او می‌گوید: «در رفسنجان۲ - ۳ روزی یک بار ۶ تا ۷ ساعت برق می‌رفت؛ اما نی‌ریز هر روز قطع می‌کردند. اگر بشود مجموع ساعات روزانه در ماه را که ۱۵۰ ساعت می‌شود یکجا قطع کنند، یعنی چاه من ۴ تا ۵ روز پشت سر هم قطع باشد و ۲۵ روز یکسره روشن باشد، وضع کشاورزان کمی بهتر می‌شود.»

به گفته کارشناس واحد باغبانی جهاد کشاورزی نی‌ریز، خشکسالی، گرمی هوا و قطعی برق در اوج نیاز آبی درختان پسته، باعث پوکی این محصول شده است. در صورتی که اگر شرایط مساعد باشد، باید در هر هکتار سه تن پسته‌تر برداشت شود که از آن یک تن پسته خشک به دست می‌آید.»

️مهدوی اناری، عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران هم چندی پیش گفته بود: «ترکیب قطع آبیاری به دلیل قطع برق و گرمای شدید موجب شده بعضی باغ‌ها تا ۵۰ درصد از محصول خود را از دست بدهند.»

۴۰ درصد خسارت بارندگی در زمان تلقیح

گفته می‌شود بخش قطرویه دارای ۸۳۰۰ هکتار پسته است (قطرویه ۲۱۸۵ هکتار و ریزاب ۶۱۱۵ هکتار)، بخش مرکزی دارای ۳۱۸۵ هکتار و سطح زیر کشت باغ‌های پسته بخش پشتکوه، حدود ۱۱۹۰ هکتار است که شامل ۵۰۶ هکتار در دهچاه و ۶۸۴ هکتار در مشکان می‌شود.

اما به گفته حمیدرضا علینقی سرناظر بیمه کشاورزی استان فارس، در شهرستان نی‌ریز تنها ۵ هزار هکتار باغ پسته بیمه است.

او می‌گوید: «امسال بیش از ۴۰ درصد خسارت بارندگی در زمان تلقیح و همچنین گرمازدگی داشتیم.»

در کشور ما قیمت پسته چه به صورت‌تر و یا خشک، در بازار آزاد تعیین می‌شود و متولی خاصی برای تعیین قیمت ندارد. قیمت پسته خشک در بازار عمده فروشی داخلی تابع عرضه و تقاضای داخلی و جهانی و قیمت جهانی پسته و نیز نرخ ارز است. قیمت پسته خشک در بازار خرده فروشی داخلی هم تابع قیمت پسته عمده فروشی، عرضه و تقاضا در بازار داخلی، هزینه بازاریابی و سود واسطه‌های بازار است که گاهی ممکن است تا دو برابر قیمت عمده فروشی در بازار داخلی هم برسد. قیمت پسته‌تر نیز تابع قیمت پسته خشک در بازار عمده فروشی، عرضه و تقاضای پسته‌تر در بازار داخلی، هزینه‌های بازاریابی و سود واسطه‌ها است.

یک سوم افت قیمت

امسال باغداران از قیمت پسته ناراضی هستند؛ در حالی که هزینه تولید آن در دو سال اخیر تقریباً دو برابر شده است.

اصغری باغدار بخش قطرویه می‌گوید: «قیمت‌ها یک سوم نسبت به سال قبل افت داشته است. سال گذشته پسته کالک گرمی ۱۲ تومان بود و الان ۸ تومان است و قرضی می‌برند. پسته خشک احمد‌آقایی سال گذشته کیلویی ۴۸۰ هزار تومان می‌خریدند و الان ۴۰۰ هزار تومان سه ماهه می‌برند. پسته فندقی و کله‌قوچی را ۳۸۰ هزار تومان و اکبری را بین کیلویی ۴۲۰ تا ۴۳۰ هزار تومان می‌خرند.»

او علت افت قیمت‌ها را صادر نشدن پسته، کیفیت نه چندان خوب و زیاد بودن بار عنوان می‌کند.

خسرو طاطی یکی دیگر از باغداران هم می‌گوید: «قیمت پسته‌تر سال گذشته ۱۰۰ هزار تومان بود و الان هم ۱۰۰ هزار تومان است؛ اما امسال به خاطر پوکی، ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان دست کشاورز را می‌گیرد.»

وی که از سال ۱۳۸۴ شرکت طلای سبز جعفرآباد را ثبت کرده و ترمینال ضبط پسته دارد، می‌گوید: «امسال کمیت خیلی عالی و نزدیک به سه برابر بود؛ به طوری که در ۱۸ سال پیش بی‌سابقه بوده است. ولی به خاطر آب شور و خشکسالی، ۳۰ تا ۴۰ درصد پوکی داریم و ۴۰ درصد هم دهان بسته شده است. مشکل دیگر این است که تاجران به دلیل موانع صادرات دچار مشکل نقدینگی شده‌اند.»

نبود حمایت دولتی و تسهیلات

نبود صنایع تبدیلی پسته، یکی از کمبود‌های این حوزه است که با وجود فراهم بودن زمینه آن در شهرستان، هیچ گونه فرآوری انجام نمی‌شود. محصولاتی نظیر کره پسته، پودر و خلال پسته، بسته‌بندی و حتی شور و رُست کردن آن.

طاطی این کار را مقرون به صرفه و نیاز شهرستان می‌داند و می‌گوید یکی از راه‌های درآمد استان کرمان، ساخت و ساز همین دستگاه‌های فراوری پسته است.

ادامه می‌دهد: «آن‌ها پسته‌های پوک ما را گونی شده می‌خرند و با دستگاه مخصوص، تا ۱۰ درصد مغز از آن استخراج می‌کنند. ما روی بسته‌بندی و صادرات هم ضعیف هستیم و سیستم اداری نی‌ریز همکاری نمی‌کند. نمی‌دانم دید مسئولان شهرستان نی‌ریز چگونه است؟ نه مجوز می‌دهند و نه کار راه می‌اندازند، خلاصه با دید مثبت نگاه نمی‌شود. ما حتی یک صنف و اتحادیه ترمینال‌داران نداریم.»

حمید اصغری معتقد است علت راه نیفتادن صنایع تبدیلی، حمایت نکردن دولت است.
‌
می‌گوید: «یک خط مناسب تولید، به حداقل ۱۰ میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد. اگر تسهیلات بدهند، خود من متقاضی هستم. اما ما در بخش قطرویه حتی یک ترمینال ضبط پسته خوب یا کارگاهی که پسته‌های دهان بسته را خندان کند، نداریم.»

محسنی تاج‌آبادی، اما معتقد است که این سرمایه‌گذاری در نی‌ریز مقرون به صرفه نیست. می‌گوید: «عموی من در رفسنجان کارخانه خلال، شور کردن، مغز، پودر و کره پسته داشت که استاندارد آن در حد اروپا و در کشور تک بود. ولی شرایط اقتصادی کشور خوب نیست. کار تولیدی نیاز به قدرت و نفوذ صادراتی دارد که در غیر این صورت صرف نمی‌کند و حاشیه سود پایین است. باید بازار فروش خیلی بزرگی داشته باشید و با بسته‌بندی معمولی و توزیع بین سوپرمارکت‌ها نمی‌شود کار کرد.»

او هم معتقد است در نی‌ریز ادارات و دولت همکاری نمی‌کنند. می‌گوید: «همه جای کشور همکاری نمی‌شود؛ اما نی‌ریز از همه جا بدتر است. کشاورزان نی‌ریزی نمی‌دانند که فرماندار رفسنجان توانسته برای باغداران آنجا سهمیه سوخت بگیرد؛ اما در نی‌ریز نصف آنجا هم سوخت به تراکتور نمی‌دهند.»

سرمایه‌گذار این قدر سرمایه ندارد

مسئول صنایع تبدیلی جهاد کشاورزی نی‌ریز با بیان این که در شهرستان فرآوری مثل شور کردن و رست کردن، طعم‌دار کردن، خلال و کره پسته وجود ندارد و تا کنون درخواست و تقاضایی در این زمینه نداشته‌ایم، می‌گوید: «ما حتی بسته‌بندی پسته هم نداریم و همه محصول به صورت فله در گونی‌های ۵۰ کیلویی بیرون می‌رود. تنها یک پروانه بهره‌برداری بسته‌بندی قدیمی بوده که آن هم فعالیت پسته پاک‌کنی و خشک کردن را انجام می‌دهد.»
مریم نقیبی‌نژاد ادامه می‌دهد: «صنایع تبدیلی تکمیل کننده زنجیره تولید است و کوچکترین فرآوری روی محصولات کشاورزی، باعث می‌شود که ارزش افزوده محصول نصیب شهرستان شود. ما در نی‌ریز پتانسیل این کار را داریم و باید یک سرمایه‌گذار همت کند و چنین کارخانه‌ای را احداث نماید.»

وی در عین حال می‌گوید: «متأسفانه سرمایه‌گذار این قدر سرمایه ندارد که از صفر تا صد آن را انجام دهد و منتظر تسهیلات است. اما در یکی دو سال گذشته برای این منظور حتی یک ریال هم تسهیلات داده نشده است. البته ممکن است در آینده راه بیفتد؛ اما فعلاً نداریم.»

معمولاً باغداران پسته‌کار خرده مالک و بیشتر در استان‌های تازه پسته کاری شده، پسته خود را به صورت‌تر عرضه می‌کنند. از جمله علل اصلی عرضه پسته‌تر را می‌توان نبودن امکانات فرآوری و انبارداری مناسب، بی دردسر بودن فروش پسته‌تر و نیاز مالی و فوری باغداران به پول پسته فروخته شده برای پرداخت بدهی‌های سال زراعی گذشته و یا تأمین منابع مالی برای مدیریت باغ در سال زراعی پیش رو دانست. البته در هر منطقه دلایل مختلف دیگری هم می‌تواند باشد که ویژه آنجا است. برای مثال در برخی مناطق، موضوع دزدیده شدن محصول در باغ به یک دغدغه مهم تبدیل شده و باغداران تشویق می‌شوند محصول خود را هر چه زودتر و حتی به صورت کال (نرسیده) برداشت و عرضه کنند.  

بر پایه آمار‌های منتشر شده توسط وزارت جهاد کشاورزی و انجمن پسته ایران، میانگین تولید در هکتار در کشور در سال‌های اخیر به ویژه برای خرده مالکانی که دارای شرایط نامساعد از نظر منابع پایه آب و خاک هستند، به حدود ۵۰۰ کیلوگرم رسیده است. میانگین هزینه تولید در هکتار با مدیریت معمولی برای دستیابی به عملکرد متوسط ۵۰۰ کیلوگرمی، حدود ۲۰۰ میلیون تومان در هکتار در سال است. با در نظر گرفتن قیمت فروش متوسط هر کیلو گرم پسته حدود ۴۰۰ هزار تومان، سود خالص تولید پسته با عملکرد متوسط صفر است. البته هزینه‌های تولید در نظرگرفته شده، صرفاً هزینه جاری سالیانه است که اگر هزینه سرمایه‌گذاری مربوط به سال‌های قبل از ثمردهی پسته محاسبه شود، هزینه تولید خیلی بیشتر از این مقدار خواهد شد؛ بنابراین آنچه به عنوان آستانه تولید اقتصادی به میزان ۵۰۰ کیلوگرم در هکتار محاسبه شده، صرفاً برای باغ‌های پسته مثمر و بیشتر باغ‌های قدیمی است. طبیعی است آستانه تولید اقتصادی برای هر گونه سرمایه‌گذاری جدید بیشتر از این مقدار و بر پایه برآورد‌های انجام شده، به میزان تقریبی ۱۰۰۰ کیلوگرم در هکتار محصول است.