نی‌ریز از زمان صفویه زورخانه داشته

صحبت از میل و کباده و زورخانه و ورزش باستانی که می‌شود، ناخودآگاه ذهن آدم می‌رود به سمت مرشد؛ کسی که آن بالا می‌نشیندو  با ضرب معرکه‌چرخان است.

همه او را به نام مرشد می‌شناسند. محمدرضا شاهمرادی 59 ساله و زاده‌ی نی‌ریز. خودش می‌گوید  از جمله احیا کنندگان ورزش باستانی پس از چندین سال در نی‌ریز است. او دو دوره ریاست هیئت ورزشهای زورخانه‌ای و کشتی پهلوانی را بر عهده داشته است.

با بچه‌های محله در زمین ورزش گود قلات خواجه خضر فوتبال بازی می‌کردیم

او که اکنون معلم آموزش و پرورش است، تحصیلات خود را در مدارس‌ بختگان، مسعود بزرگی  و احمد نی‌ریزی گذراند. در دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید رجایی شیراز کارشناسی گرفت و کارشناسی ارشد خود را در دانشگاه علامه طباطبایی تهران به پایان رساند.
گپ و گفتی با وی انجام دادیم که می‌خوانید:
*****
آغاز راه از زمین ورزشی گود قلات خواجه خضر
در دوره ابتدایی ورزشی به آن صورت انجام نمی‌شد اما من ورزش نیمه‌حرفه‌ای‌ام را از سال 1352 یعنی حدوداً از 10 سالگی شروع کردم. آن زمان با بچه‌های محله در زمین ورزش گود قلات خواجه خضر فوتبال بازی می‌کردیم. به واسطه‌ی تکنیک خوبی که داشتم، به همراه چند نفر دیگر توسط آقای مسلمان‌حقیقی که کاپیتان تیم عقاب سادات بود انتخاب شدیم و به عضویت این تیم درآمدیم تا در لیگ نی‌ریز توپ بزنیم. آن زمان تیم‌های پاس، نقش‌جهان، امید، ستاره و استقلال محله کیان در جام باشگاه‌ها شرکت می‌کردند.

حسین تاجبخش، ناصر مختاری، رحمان رفیعی‌نژاد، الماس فرجمند و حاج محمدصادق طاهری از همبازی‌های من در محله گود قلات و در تیم عقاب بودند قبل از ما کسانی چون محمد قرائی، زنده‌یاد علی دستان، نادر صادقی، حسین جاوید، حاج رضا مسلمان‌حقیقی، محسن جاودان و علی طاهری فوتبال را به طور حرفه‌ای بازی می‌کردند.

باشگاه وزنه‌برداری در حیاط خانه
سال 1356 حسن رضاییان که مربی وزنه‌برداری بود، چند وسیله‌ پرورش‌اندام و وزنه‌برداری را به حیاط خانه‌ خود آورد و باشگاه وزنه‌برداری را در آنجا راه انداخت. وی آقای محراب اسلامپور را که قهرمان چندین دوره‌‌ آسیا و حتی قهرمان جوانان جهان در رشته‌ وزنه‌برداری بود برای آموزش وزنه‌برداری به نی‌ریز آورد. این شد که ما وزنه‌برداری را به همراه چندین ورزشکار دیگر از جمله اکبر علی‌نقی، حسین تاجبش، خسرو مختاری و شهید جهانشاه اکبرپور شروع کردیم. تا حدود سال 1361 وزنه‌برداری را ادامه دادم و حتی یکی دو بار در وزن‌های 56 و 60 کیلودر رده نوجوانان و بزرگسالان استان مقام قهرمانی را کسب کردم. تیم بسیار خوبی هم در ورزش وزنه‌برداری داشتیم، به طوری که در سال 1361  که بنا بود تیم نوجوانان استان به مسابقات کشوری اعزام شود، پنج نفر از وزنه‌برداران منتخب فارس شامل ابراهیم راحت، شهید مرتضی مدلول، سعید ایماندار، جواد ایماندار و جواد دیلمی، از بچه‌های نی‌ریز و از شاگردهای خودم بودند.

از روزی که سبک سنتی ورزش باستانی به سبک مدرن تبدیل شد، تیم ورزش باستانی نی‌ریز بین شش تیم اول ورزش کشور جای گرفت.

لازم است یادآوری کنم که ما در ورزش وزنه‌برداری در نی‌ریز بیشترین تعداد شهید را داریم که شهیدان: جهانشاه اکبرپور، جواد رئوفی، محمد پردلی، محمد دشتبان، مرتضی مدلول، علی‌اصغر مختاری، اکبر احمدزاده و احمد عابدین‌نژاد، از شهیدان ورزشکاری بودند که در عرصه‌ی وزنه‌برداری حرف‌های زیادی بر ای گفتن داشتند.

آغاز ورزش باستانی
دیماه 1361 به خدمت اعزام شدم و در مرکز آموزش‌های هوایی تهران پادگان انقلاب، با زنده‌یاد استاد مرشد محمد برجی از مدرسین بنام کشور آشنا شدم و آنجا آموزش‌های اولیه را دیدم. بعد از دوران آموزشی به دزفول و سپس به مناطق جنگی اعزام شدیم. در آنجا یک فرمانده گروهان به نام جناب سروان کشاورز داشتیم که ورزشکار بود و در آنجا گودی درست کرده بود که من و سایر سربازها در آن ورزش می‌کردیم.

سال 1363  به پایگاه هوایی شیراز منتقل شدم و همانجا به صورت حرفه‌ای ورزش را دنبال کردم. یکی از بهترین زورخانه‌های شیراز آن زمان در پایگاه هوایی بودکه افرادی مانند مرشد عزیزا... اوجی و مرشد محمد مطلق  در آن زورخانه ضرب می‌گرفتند و همین بود که حر‌فه‌ای‌تر با این ورزش آشنا شدم. در سال‌های جبهه یعنی سال 1364 نیز در اهواز با چند تن از بچه‌های گردان کمیل به شهر می‌آمدیم و در زوخانه امیرکبیر اهواز ورزش می‌کردیم. پس از آن، مأموریتمان که در جبهه تمام شد، به نی‌ریز آمدیم و تصمیم گرفتیم با چند نفر از دیگر علاقه‌مندان ورزش زورخانه‌ای را احیاء کنیم.

تاریخچه ورزش زورخانه‌ای نی‌ریز
از زمان صفویه تا سال 1327 خورشیدی سه زورخانه در نی‌ریز وجود داشته؛ یکی در محله چنارشاهی، یکی روبروی صحن امامزادگان و دیگری درکاروانسرای تیمچه که توسط امیرحسین‌خان فاتح حاکم نی‌ریز وقف آستان قدس رضوی بود. ورزشکاران زیادی‌ از جمله حاج محمد خیرخواه‌زاده، زنده‌یاد پهلوان محمد انصافداران، زنده‌‌یاد میرزا باقر جاوید و زنده‌یاد داود لاریبی در آن ورزش می‌کردند. زورخانه  روبروی صحن مطهر امامزادگان از زورخانه‌های دیگر قدمت بیشتری داشته است. سید ابراهیم، سید ابوالقاسم شش‌پری و همچنین مظفر چراغ از ورزشکاران صاحب‌نام این زورخانه بودند .

حسن رضاییان که مربی وزنه‌برداری بود، چند وسیله‌ پرورش‌اندام و وزنه‌برداری را به حیاط خانه‌ خود آورد و باشگاه وزنه‌برداری را در آنجا راه انداخت.

پس از وقفه‌ای نسبتاً طولانی زورخانه‌ نوینی به ‌نام رزم‌آوران کمیل در اسفند 1364 با کمک جمعی از دوستان راه‌اندازی شد. اولین ورزشکارانی که در مراسم افتتاح این زورخانه حضور داشتند آقایان اکبر دژبخش، حاج‌علیرضا شیری، محمدابراهیم میرغیاثی، حاج احمد پیروی، حاج جواد مبین، زنده‌یاد محسن مبین، شهیدحاج غلامرضا نصرتی، حاج مجید شاهمرادی، غلامرضا زارعی، زنده‌یاد غلام محمدنسب و زنده‌یاد اسکندر مصطفوی بودند. محل این زورخانه‌در باشگاه والفجر فعلی واقع در بلوار شهید سلیمانی بود. این زورخانه پس از آن به مدرسه‌ سالن نزهت که به نام تربیت تغییر نام یافته بود نقل مکان کرد.

در سال 1366 تقاضای ساخت زورخانه‌ جدید نی‌ریز را به استاندار وقت آقای علی دانش‌منفرد دادیم. وی زمینی به متراژ 1777 متر مربع در بلوار شهید سلیمانی در اختیار ما قرار داد و پس از آن بنای زورخانه حضرت امیر (ع) با کمک ورزشکاران این رشته و مردم  و با پیگیری‌های حاج علی‌اکبر همتایی نماینده وقت نی‌ریز در مجلس و اختصاص مبلغی از محل مالیات مشاغل شروع شد. با تلاش مجدانه ریاست وقت اداره تربیت‌بدنی جناب آقای حاج اسماعیل داوودی سرانجام این زورخانه در عید فطر سال 1369 با حضور چندین تن از پهلوانان سراسر  کشور و زنده‌یادان آیت‌اله حاج سید محمد فقیه و آیت‌ا... سید فخرالدین فال‌اسیری افتتاح شد.

مراسم افتتاح زورخانه حضرت امیر(ع)‌‌

- از باستانی‌کاران قدیم هنوز چه کسانی در زورخانه فعالند و ورزش می‌کنند؟
خب در رده‌ی بزرگسالان ورزش به صورت حرفه‌ای انجام نمی‌شود و بیشتر برای سلامتی است، اما حاج علیرضا شیری، حاج محمدحسین احتشامی، سرهنگ رامیار، حاج داود فنون، حاج جواد رضاپرست، حاج مجید مروت، حاج علی رهوار، مهدی کشاورز، غلامرضا کاشانه، حاج محمد پلنگانی از پیشکسوتانی  هستند که هنوز در زورخانه ورزش می‌کنند.

- مربی شما در ورزش چه کسانی بودند؟
اولین مربی مرشدی من  زنده‌یاد استاد محمد برجی که در این زمینه واقعاً به من کمک کرد و پس از آن اساتیدی ازجمله حاج احمد جذاب، استاد فرامرز نجفی تهرانی، استاد حاج عزیزا... اوجی بودند و بیش از همه مشوق من شهید ابوالفضل صادقی از بچه‌های زرقان و از بچه‌های گردان کمیل بودکه دراین راه کمک‌های شایان و قابل توجهی را به من نمودند.

چه شد به مرشد معروف شدید؟
از آنجا که بعد از احیاء این ورزش در سال 1364 اولین مرشد من بودم، به مرشد معروف شدم و خدا را شکر مرشدان خوبی هم توسط بنده وارد این عرصه شدند از جمله آقایان جواد رضاپرست، احمد دژ‌بخش، سعید کاشانه، هاشم کشاورز، مجید مروت، محمدجواد تواضع، شهرام ایزدترس، محمدجواد گلزاده، سیدمحمدحسین فال‌اسیری، مهدی علیمردانی، مهدی شامیری، محمدجواد گلچین، محمدجواد مسلمان، محمدحسین مسلمان،  مهدی محرومی و دیگر عزیزانی که در حال حاضر از بهترین‌های هنر مرشدی هستند.

یک مرشد اول باید خودش ورزشکار باشد و ورزش را به خوبی  انجام دهد. ‌چون به واسطه‌ی اطلاع کافی از ورزش است که می‌تواند ریتم‌های مختلف را اجرا کند. البته در زمان ما آموزش مرشدی به صورت سنتی و سینه به سینه بود اما الان مانند سایرآلات موسیقی هنر مرشدی را از طریق نت به هنرجویان  آموزش می‌دهند.

تمرکز روی سنین پایه
بنده علاوه بر اینکه به ورزش بزرگسالان تأکید داشتم، به واسطه‌ی اینکه مربی پرورشی بودم، بیشترین انرژی خود را صرف آموزش ورزش باستانی به نونهالان و نوجوانان کردم که ثمره‌ی آن هم این شد که توانستیم چندین دوره در مسابقات دانش‌آموزان کشور مقام‌های اول تا سوم را کسب کنیم و از روزی که سبک سنتی ورزش باستانی به سبک مدرن تبدیل شد، تیم  ورزش باستانی نی‌ریز بین شش تیم اول ورزش کشور جای گرفت. همچنین توانستیم به همت آقای مهندس محمدحسین حکمت‌پور مدرسه‌ی پهلوانی حضرت امیر را در نی‌ریز راه‌اندازی کنیم که در نوع خود نه تنها در استان بلکه در کشور بی‌نظیر است. نتیجه‌ی آن اعزام دو تیم جوانان و نوجوانان به برنامه‌ «پهلوون» است که اخیراً ورزش این تیم‌ها از شبکه‌های ورزش و سه سیما پخش شده است. جدا از این دو نفر از ورزشکاران ما نیز توانستند به مسابقه‌ی عصر جدید راه یابند که جای بسی خرسندی است. 

از زمان صفویه تا سال 1327 خورشیدی سه زورخانه در نی‌ریز وجود داشته یکی در محله چنارشاهی، یکی روبروی صحن امامزادگان و دیگری درکاروانسرای تیمچه که توسط امیرحسین‌خان فاتح حاکم نی‌ریز وقف آستان قدس رضوی بود

 تفاوت ضرب زورخانه و تنبک
هر دو جزء سازهای کوبه‌ای هستند، منتها نواختن این دو آلت موسیقی فرق دارد. موسیقی تنبک نیز مانند دیگر سازهای موسیقی روی پنج خط حامل اجرا می‌شود ولی ضرب زورخانه روی سه خط حامل اجرا می‌شود.

کشورهای فعال در ورزش باستانی
در حال حاضر ما در ورزش باستانی یک فدراسیون ملی و یک فدراسیون بین‌المللی داریم که مقر فدراسیون بین‌المللی در شهر دوشنبه تاجیکستان است و تشکیلات جدایی دارند و رئیس مادام‌العمر آن هم دکتر مهرعلیزاده است. 
ورزش باستانی در کشورهایی مانند عراق، سوریه، لبنان، پاکستان، هند، آلمان، کره، ژاپن، چین، بلاروس، روسیه، کانادا، آمریکا و دانمارک فعال است و اساتید آن‌ها هم ایرانی هستند و تمام اصطلاحات این ورزش نیز به همان سبک ایرانی اجرا می‌شود. چون این ورزش به نام ایران به ثبت رسیده و تمام اصطلاحات و اشعار  آن نیز طبیعتاً به شیوه‌ی کاملاً ایرانی است.

الان چند زورخانه در نی‌ریز فعال است؟
در حال حاضر دو زورخانه  حضرت امیر و غدیر در نی‌ریز فعال هستند.

مهم‌ترین برنامه امسال هیئت
مهم‌ترین برنامه‌‌ ما در سال 1401 حضور در لیگ جوانان کشور است.

کاندیداتوری برای ریاست فدراسیون
به شخصه دوست نداشتم وارد این عرصه شوم.‌ در زمان نام‌نویسی، رئیس هیئت ورزش باستانی استان فارس آقای محمدحسین غرقی از من درخواست کردند کاندیدا شوم و در آخرین لحظات به نفع آقای محمدهادی اسلامی استعفای خود را اعلام کنم. خب من به خاطر ایشان پذیرفتم و این کار را انجام دادم. هرچند آقای محمدهادی اسلامی نیز قبل از رأی‌گیری استعفای خود را اعلام کردند و به نفع شخص دیگری کنار رفتند.

بهترین سن برای یادگیری ورزش پهلوانی
اگر بخواهند این ورزش را به طور حرفه‌ای ادامه دهند باید از همان دوران ابتدایی شروع کنند تا بتوانند در این زمینه رشد کنند و مقام بیاورند.

مراسم افتتاح زورخانه حضرت امیر(ع)‌‌

ورزش باستانی برای خانم‌ها؟
چند سالی حرف از این بود که خانم‌ها نیز به زورخانه بیایند و ورزش کنند اما خب این کار اجرا و عملی نشد. بیشتر دخترانی هم که در فضای مجازی کلیپ‌های ورزشی‌اشان منتشر می‌شود و حرکاتی از ورزش باستانی انجام می‌دهند، پدرانشان باستانی کار بوده‌اند. البته حضور خانم‌ها به عنوان تماشاگر در فضای زورخانه آزاد است و می‌توانند به آنجا مراجعه و از نزدیک این ورزش را تماشا کنند.

خاطرات تلخ و شیرینی از باستانی
بهترین خاطره  ورزشی من همان روزی بود که ساختمان زورخانه حضرت امیر در روز عید فطر 1369 افتتاح شد. این یکی از آرزوهای دیرین و قلبی من بود که بحمداله پس از مطالبه و پیگیری های فراوان در آن روز محقق شد.

اما غم‌انگیزترین خاطره مربوط می‌شود به خرداد سال 1367 نیمه ماه مبارک رمضان.

بچه‌های تبلیغات گردانهای فجر و کمیل جشن باشکوهی به مناسبت ولادت امام حسن مجتبی(ع) در محوطه مسجد گردان واقع در پادگان امام خمینی(ره) اهواز برگزار کرده بودند. یکی از برنامه‌هایی که آن شب اجرا شد ورزش باستانی بود که مرشدی آن  به عهده خودم بود. تعداد زیادی از رزمندگان گرادن کمیل و فجر از شهرستان‌های نی‌ریز، زرقان، شیراز، لار، فیروز‌آباد، کازرون و اقلید از ورزشکاران آن شب بودند که هرکدام از آنها دلاورانی بودند به یاد ماندنی. سخنرانان مراسم شهید سید عبدالرسول معصومی و حاج آقا ولی بنایی بودند. مراسمی که آن شب برگزار شد بسیار جذاب و دیدنی بود و رزمندگانی که در آنجا حضور داشتند کلی کیف کردند. تقریباً یک هفته بعد رزمنده‌‌ها برای محافظت از خط استراتژیک شلمچه به آن منطقه اعزام شدند. شب سوم خرداد به واسطه حمله ناجوانمردانه بعثی‌ها جمع بسیاری  از دوستانم که از ورزشکاران زورخانه‌ای بودند شهید شدند.  هنگامی که گردان کمیل به پادگان امام خمینی برگشت، جای خالی بچه‌ها و غم از دست دادن این عزیزان برای من بسیار تلخ  و غم‌انگیز و طاقت‌فرسا بود و ما هرگز داغ آن جوانمردان را فراموش نخواهیم کرد.