درخت می‌گوید دورم بگرد تا دورت بگردم

بخش نخست

/  وقتی برخی انجیرستانها را می‌بینم، از ته قلبم ناراحت می‌شوم
/  اولین و مهمترین کاری که باید روی درخت انجیر انجام شود، هرس کردن است
/  هر چه برای درخت انجیر هزینه کنید، بیشتر نتیجه می‌گیرید
/    درخت می‌گوید دورم بگرد تا دورت بگردم
/   نگاه کردن عمیق به درخت، به آن روحیه می‌دهد

/  بیشترین دغدغه انجیرکاران، خشک شدن دریاچه بختگان است
/  انجیر آب نمی‌خواهد؛ نم و رطوبت می‌خواهد
/  هیچ سمی بی ضرر نیست
/    قدیمی‌ها به جای سم، از روشهای فیزیکی بهره می‌بردند

انجیر، یکی از میوه‌های پرخاصیتی است که در قرآن هم از آن یاد شده و از تولیدات مهم کشاورزی شهرستان ما به شمار می‌رود.

هر چند این محصول مثل استهبان مهمترین بخش اقتصاد و درآمد مردم را تشکیل نمی‌دهد، اما به اعتقاد خیلی‌ها کیفیت انجیر ارگانیک نی‌ریز را هیچ جای دیگری ندارد.

در این گزارش سعی کردیم با چند تن از انجیرکاران با تجربه و در ادامه یکی از کارشناسان این عرصه گفتگو کنیم تا بیشتر با مسائل فنی مربوط به نگهداری و افزایش کمی و کیفی محصول انجیر آشنا شویم.
*****
علی شکاری تنها ٥ سال است که پس از بازنشستگی در کارخانه سیمان سفید، به طور جدی به این کار روی آورده و به درختان انجیری که از پدرش به ارث رسیده، رسیدگی زیادی می‌کند.

او در این مدت توانسته از ٧٠ درخت انجیرش به خوبی نگهداری کند و ٣٥٠ کیلو برداشت انجیر خشک در سال را به یک تن و سیصد کیلو برساند. آن هم در منطقه زنجیرو و در منطقه‌ای صعب‌العبور که البته اخیراً با تلاش او و تعامل با ملکداران منطقه جاده‌ای تا نزدیکی چشمه آن کشیده شده است.

او می‌گوید: «انجیر واقعاً درخت پر برکتی است و فقط پوست خالی‌اش کیلویی ٦ هزار تومان فروش می‌رود. اما متأسفانه خیلی‌ها این را نمی‌دانند و نمی‌آیند یک کار عمقی و اساسی روی ملکشان انجام دهند. من وقتی برخی انجیرستانها را می‌بینم، از ته قلبم ناراحت می‌شوم. فقط از باغ نارو تا چاه امام حسین درختان بزرگی کنار جاده داریم که وضعیت تأسف‌باری دارند.

اگر آن درخت انجیر دست من باشد، با مدیریت و برنامه‌ریزی بین ٣٠٠ تا ٤٠٠ کیلو انجیر از درختی که ریشه‌اش در آب قنات است، برداشت می‌کنم.»

شکاری با بیان این که هدف افراد از خرید انجیرستان باید مشخص باشد، گفت: «طرف ٣٠٠ متر زمین دارد و ٢٠ درخت انجیر. اولین کاری که کرده، یک اتاق ٥٠ متری ساخته و تمام فکر و ذکرش اول رفته سمت اتاق و حصار و چیزهای تزئینی.اگر پلنگان را از بالا نگاه کنید، متأسفانه می‌بینید که تعداد اتاقها از درختها بیشتر شده است. »
شکاری سپس به مسائل فنی نگهداری از درخت انجیر می‌پردازد: 

- شعاع اطراف کُنه (تنه) هر درخت انجیر (بَس یا آبخور) باید حداقل دو متر باز باشد. در این دو متر همه خاک اطرافش الک شده و به ضخامت ٣٠ تا ٤٠ سانت پخش شود و سنگهای اطرافش بیاید بیرون. این به خاطر این است که هم آبگیرش بیشتر شود و هم بتوان انجیرش را جمع کرد و هم درخت بتواند ریشه بزند و ثمردهی‌اش زیاد شود.

- پشت بَس هم به جای سنگچین اگر بشود گِل بخوابانیم، خیلی بهتر است؛ چون رطوبت را نگه می‌دارد.

- اولین و مهمترین کاری که باید روی درخت انجیر انجام شود، هرس کردن است. با این کار، درخت می‌تواند مواد غذایی مورد نیازش را جذب کند و انجیر سفیدتر و درشت‌تری تحویل دهد.

- باید دقت کرد که در هرس کردن، تعداد شاخه‌ها و پنجه‌های درخت (سرشاخه‌ها) باید کم باشد.

- هرس کردن فقط این نیست که کارگری بیاید شاخه‌های دور درخت را ببُرد، اطرافش بریزد و برود. باید شاخه شاخه آن را گشت و حتی با منجنیق شاخه‌های بالاای‌اش را هم هرس کرد. آن هم باید دلسوزانه و روی اصول خاصی باشد. وقتی درخت هرس نشود و آفتاب گیرش کم ‌شود، آفتش زیاد می‌شود. 

- بَر دادن (گرده افشانی): هر درخت انجیری که کِرک (میوه نارس) آن جوشیده و آماده بردهی می‌شود، باید ٤ مرحله به فاصله ٥ تا ٦ روز به آن بر داده شود. (هر ٥ روز یکبار) که حدود ٤٥ روز طول می‌کشد.

- برخی افراد بَر انجیر را به جای قوطی فلزی، در بطری‌های پلاستیکی نوشابه‌ای می‌ریزند که ٩٠ درصد پشه‌ها یا زنبورهای حامل گرده، در آن ‌تلف می‌شوند؛ چون لغزنده است و نمی‌توانند از آن بیرون بیایند. 

- اگر هم از قوطی فلزی استفاده می‌کنند، باید دور تا دور و بخصوص کف آن را سوراخ سوراخ کنند تا راه نفوذ هوا داشته باشد و گرما خرابش نکند. (هر سوراخ به اندازه‌ای که انگشت داخل آن شود.)

- بهترین بر، برِ قاسمی است. من بر را همیشه از ایج می‌آورم و جواب هم می‌دهد؛ چون ماندگاری و پشه آن زیادتر است. نوع پشه آن هم فرق می‌کند و در محصول تأثیر دارد.

ریه نشاندن (نهال انجیر که در کنار هر درخت می‌روید) و گوده زدن:

- اصل و پایه کار، گوده انجیر است. باید مخصوصاً در مناطق پایین‌دست که زمین سفت است، عمق خاک کمتر از ١,٢٠ تا ١.٤٠ متر نباشد. قطر دهانه هم نصف عمق (معادل ٦٠ سانتی‌متر) باشد.

- قطر دهانه بالا و کف گوده یکی باشد و چون زمین نرم و گِل دست‌ریز است، ریه راحت می‌تواند ریشه بزند و تا ٣ - ٤ سال جان بگیرد.

علی شکاری معتقد است که متأسفانه برخی افراد به طور مصنوعی انجیر را صدیک (دهان‌باز) می‌کنند. به این ترتیب که زمان رسیدن، ٤ تیغ به آن می‌زنند و پس از آن، میوه انجیر از هم باز می‌شود؛ اما خوشبختانه آثار تیغ روی آن می‌ماند.

برخی انجیرکاران معتقدند که باران تابستانه (خمینه) به ضرر محصول انجیر است و به آن خسارت می‌زند. اما شکاری خلاف این نظر را دارد. او می‌گوید: «ما هیچ وقت دقت نکرده‌ایم که نعمت الهی چه خصوصیتی دارد. حکمت باران خمینه در این است که درخت می‌خواهد برسد و دانه کِرکش را بزرگ کند. برای همین نیاز به آب و مواد غذایی دارد.

این آب را اگر ما خودمان بتوانیم، اوایل دانه زدن به هر درخت انجیر حدود ٥٠٠ لیتر می‌دهیم. این کار دو مزیت دارد:
١- جاهایی که انجیرش سیاه می‌شود، اگر آب بخورد سفید می‌شود.

٢- درصد انجیر صدیک بالا می‌رود.»

هر چند او برکه‌ای ٧٠ هزار لیتری احداث کرده، اما در عین حال توانسته با مدیریت روی چشمه زنجیرو، آب انجیرستان را تأمین کند.

شکاری از جهاد کشاورزی گلایه دارد که به گفته او به انجیرکاران کمکی نمی‌کند؛ نه در ساخت برکه و نگهداری از درخت و نه در جاده‌زنی و ارائه تسهیلات.

او می‌گوید: «همیشه قول داده، ولی انجام نداده‌اند.»

این انجیرکار در عین حال معتقد است هر چه برای درخت انجیر هزینه کنید، بیشتر از آن نتیجه می‌گیرید. می‌گوید: «انجیر در یک دوره ٢٠ ساله یک بار هزینه کلی دارد و مابقی، هزینه‌های عادی درخت است. هزینه‌ای هم که برای یک دوره ٢٠ ساله انجام می‌دهید، همان سال اول جواب می‌دهد. به قول قدیمی‌ها: درخت می‌گوید دورم بگرد تا دورت بگردم. خلاصه هر چه بیشتر به آن برسید، بازدهی بیشتری دارد.»

و در اظهاراتی جالب بیان می‌کند: «باید با درخت انجیر حرف بزنید و با چشمانتان عمقی به آن نگاه کنید. با این کار به درخت انرژی مثبت و روحیه بدهید و هم از آن روحیه بگیرید. نگاه کردن عمیق به درخت، به آن روحیه می‌دهد.»

علی شکاری در پایان توصیه می‌کند: «مردم ادوات و ابزارآلات خارجی را برای ملکشان استفاده نکنند و هر کشاورز برای خودش کِلِن و قیچی جداگانه داشته باشد. حتی سایبانهای درخت خرما که برای تراس اتاقشان استفاده می‌کنند، می‌تواند آفت شپشک را از درختان بندرعباس به اینجا منتقل کند.»

درویش آتشی عضو هیئت مدیره تعاونی انجیرکاران، حدود ٤٠ سال است انجیرستان دارد.

وی٦٠ ساله است و به گفته خودش، زمینهای انجیرستانش را از پدر پدربزرگش به ارث برده و از همان بچگی در کوه بوده و بزرگ شده است. او می‌گوید: « تنها کسی که درنی‌ریز با دست خود و خانواده‌اش همه مراحل کاشت، داشت و برداشت ١٢٠٠ درخت انجیر را انجام داده، من بودم. همچنین بیش از ٤ هزار درخت بادام دیم پیوندی هم دارم.»

او بیشترین دغدغه انجیرکاران دیم‌کار را خشک شدن دریاچه بختگان می‌داند و ادامه می‌دهد: «انجیر آب نمی‌خواهد؛ نم و رطوبت می‌خواهد. نم را از زمین می‌گیرد و رطوبت را از هوا. اگر دریاچه خشک نشده بود، خیلی روی کیفیت انجیر تأثیر داشت.»

به گفته آتشی، درخت انجیر خیلی پیچیده است و هنوز کسی نتوانسته همه خصوصیات آن را کشف کند. به تعداد هر برگش یک میوه می‌دهد و ما نمی‌توانیم نسخه‌ای برای این درخت تجویز کنیم. چرا که خودش تنظیم می‌کند چه تعداد جوانه بزند و چقدر میوه می‌تواند بدهد. مثلاً یک درخت خوب با شرایط مساعد، می‌تواند تا ٣٠ کیلو انجیر خشک بدهد.»

این انجیرکار باتجربه از استفاده سموم خطرناک در برخی انجیرستانهای نی‌ریز خبر می‌دهد که بخصوص ٦٥ روز بعد از عید و زمان کرم‌گیری استفاده می‌شود.

او می‌گوید: «سم سوین خیلی خطرناک است و من همیشه مخالف آن بوده‌ام. اما سال گذشته یک کشاورز به تعاونی انجیرکاران آمد و ١٢ کیلو گرفت و رفت تا پای درختانش بریزد. خب طبیعی است که وقتی باران می‌آید، سم وارد خاک و میوه درخت می‌شود و حتی انجیری را که هنگام برداشت روی زمین می‌ریزد، آلوده می‌کند. همچنین برای کشاورز هم که می‌خواهد دست به برگ و... درخت بزند، مشکل پیش می‌آید.»

وی از سموم ضعیفتری مثل سمان و سمند نام می‌برد و در عین حال معتقد است که هیچ سمی بی ضرر نیست. می‌گوید: «الآن سموم مختلفی آورده‌اند که اگر در کلینیکها بروید، از تنوع آن ماتتان می‌برد. اما متأسفانه تعدادی افراد بی‌تجربه نسخه‌هایی برای کشاورزان دیگر پیشنهاد می‌دهند که این کار غلط است.»

به گفته آتشی، قدیمی‌ها به جای استفاده از سم، از روشهای فیزیکی مبارزه با آفات بهره می‌بردند که هر چند زمان‌بر است، اما هزینه آن یک چهارم سم تمام می‌شود. او می‌گوید: «برای مقابله با کرم با کِلِن و ابزار مخصوص دور کُنه (تنه) درخت را خالی می‌کنیم و اگر کرم داشته باشد، مشخص می‌شود. سپس کرم را می‌گیرند و از بین می‌برند. برای مقابله با مورچه‌ها هم از پودر قند یا زردآلو یا شیره خرما و شکر یا استخوان و دنبه استفاده می‌کردند تا مورچه‌ها سرگرم آن شوند و پشه حامل گرده را نخورند.»

او از ٧٠٠ کیلو سمی خبر می‌دهد که تنها در سال گذشته تنها توسط تعاونی انجیرکاران بین ٨٠٠ عضو تعاونی توزیع شده است. این آمار به جز کسانی است که خودشان از طریق کلینیکهای گیاهپزشکی سموم را خریداری می‌کنند.

به بیان آتشی، اگر تعاونی هم سم ندهد، کشاورز خودش از جاهای دیگر تهیه و استفاده می‌کند.

او از یکسری آفات درختان انجیر هم نام می‌برد:
- الآن یک آفت مسری به نام شانگ (برق‌گرفتگی) آمده که روی تنه درخت است و بر اثر آن پوست درخت خشکیده و ترک‌دار می‌شود و درخت را خشک می‌کند.

- از دیگر دشمنان انجیر، زنبور قرمز (ترکی)، پرندگان و مورچه‌ها هستند.

- گَرسو: یک نوع آفت است که بیشتر در زمان خشکسالی سرایت می‌کند و یک نوع شته است.

و از یک سری اصطلاحات در این زمینه نام می‌برد:

- اِسکاره: یک نوع هرس است که نوک‌های اضافی شاخه‌ها را می‌گیرند و به اصطلاح پنجه‌شکنی می‌شود.

کِشِه: بعد از پاکن انجام می‌شود که زمین را صاف می‌کنند و سنگهای اضافی جمع می‌شود تا بعداً جمع‌آوری محصول بهتر انجام شود.

تَل زدن: با تیشه علفهای هرز گرفته می‌شود.

او معتقد است به جای استفاده از کودهای مختلف که حالا شیوع پیدا کرده، انجیرکاران باید بدانند همان برگ درخت که در پاییز می‌ریزد و خاک غنی، کار کود را برای درخت انجیر انجام می‌دهد.

او هم مثل علی شکاری معتقد است هرس کردن، کیفیت و حتی تناژ را از طریق درشت شدن محصول افزایش می‌دهد. بخصوص در این خشکسالی که آتشی می‌گوید اگر نمی‌توانیم آبرسانی کنیم، باید تعداد شاخه‌ها و تناژ محصول را کم کنیم تا درخت تقویت شود.

وی زمان هرس کردن درخت انجیر را بهمن‌ماه می‌داند و می‌گوید بهتر است توسط مالک یا کارگر ماهری انجام شود که ابزار کارش را ضدعفونی کند. 
ادامه دارد