بحران نیروی کار، قطعی برق، آب صنعتی و... 
عکس‌ها از محمد هادی قره چاهی
با گذشت سال‌ها از فعالیت شهرک صنعتی سنگ نی‌ریز، امروز این شهرک با مشکلی بنیادین مواجه شده، به طوری که صنعتگران، نمایندگان صنفی، فرماندار و نماینده مجلس، همه بر یک نقطه اتفاق نظر دارند: بحران کمبود نیروی کار.
شهرک صنعتی سنگ نی‌ریز قطب اشتغال و تولید سنگ در شرق فارس به شمار می‌رود؛ اما این روز‌ها اگر گذرتان به شهرک صنعتی سنگ نی‌ریز بیفتد، به چشم خود خواهید دید که چرخ عظیم کارخانه‌های سنگ با گذشته تفاوت دارد؛ دیگر از جنب‌وجوش دهه‌های پیش خبری نیست و در هر گوشه سوله‌های وسیع، صحبت از نگرانی‌ها و گلایه‌های فراوانی است.
در این زمینه با تعدادی از سنگبری‌داران صحبت کردیم و در ادامه به سراغ مسئولان رفتیم.
بحران نیروی کار، بن‌بست تولید و سردرگمی سیاست‌گذار
علی‌حسین بیاتی، مدیرعامل شرکت خدماتی شهرک صنعتی سنگ نی‌ریز، به‌صراحت می‌گوید: «مسئله اصلی شهرک سنگ، مشکل نیروی کار است؛ معضل بزرگی که با این وضعیت ادامه کار مقدور نیست. وقتی با ۴ یا ۵ کارگر سر و کله می‌زنیم، کارخانه عملاً غیرفعال می‌شود. هر واحد سنگبری باید بین ۱۰ تا ۱۵ کارگر داشته باشد تا حداقل به شکل نیمه‌فعال کار کند. ما بار‌ها درخواست کرده‌ایم که شهرک سنگ از فهرست مناطق ممنوعه اشتغال اتباع خارج شود؛ اگر سهمیه‌ای از کارگران افغان (دست‌کم ۵ نفر به هر واحد) اختصاص داده شود، به‌صورت ترکیبی با نیروی ایرانی، فعالیت می‌تواند ادامه پیدا کند.»
بهرام مستوری رئیس انجمن صنفی کارفرمایی سنگبری‌ها و سنگ‌کوبی‌های نی‌ریز و بختگان، ابعاد عمیق‌تری از بحران را شرح می‌دهد: «کمبود نیروی کار خصوصاً کارگران افغانستانی به اوج رسیده و نیرو‌های انتظامی تاکنون بار‌ها برای جمع‌آوری آنها مراجعه کرده‌اند. حتی آنهایی که مدرک دارند، ترجیح می‌دهند به شهر‌های دیگر بروند. تمام راه‌های جذب نیروی ایرانی را هم امتحان کردیم؛ یک ماه اطلاعیه، بیلبورد، رسانه و فضای مجازی، اما فقط ۵ نفر آمدند! واقعیت این است که جوان ایرانی علاقه‌مند نیست وارد این شغل سخت شود.»
او درباره پیامد‌های این وضعیت می‌گوید: «بازار کارگر سیاه شده و دستمزد‌ها هر روز بالاتر می‌رود. کارگران افغان که یک سال پیش روزی ۳۰۰ هزار تومان دستمزد می‌گرفتند، حالا روی رقم ۶۰۰ و حتی ۷۰۰ هزار تومان ایستاده‌اند. چون عرضه نیروی کار به‌شدت پایین آمده و هرکسی نرخ خود را اعلام می‌کند. همین باعث شده تولید کارخانه‌ها بین ۳۰ تا ۴۰ درصد ظرفیت واقعی باشد و اغلب تنها با یک شیفت، به‌سختی فعال باشند.»
مستوری در ادامه تأکید می‌کند: «خط تولیدی که روزی سه شیفت کار می‌کرد، امروز با زحمت یک شیفت می‌چرخد. اگر فکری نشود، همین اندک ظرفیت باقیمانده هم تعطیل خواهد شد.»
اقدامات اجرایی و سرانجام وعده‌ها
فرماندار نی‌ریز از آخرین جلسات و تصمیم‌گیری‌ها در این زمینه گفت: «بله، در زمینه نیروی انسانی برای سنگبری‌ها مشکل جدی داریم؛ مخصوصاً به دلیل ممنوعیت حضور و اشتغال اتباع. ما با مدیرکل اتباع مذاکرات جدی داشتیم و تأکید شد که نی‌ریز، خصوصاً شهرک سنگ، شهرستانی صنعتی است و باید منطقی‌ترین شیوه تأمین نیرو را در نظر گرفت. واقعیت این است که با همه تبلیغات و آگهی‌ها، نیروی کار ایرانی استقبال نکرده است. ما پیشنهاد دادیم تا برای کار‌های سخت، هر کارخانه دو تا سه نیروی افغان دریافت کند که حتماً تأیید اداره کار را داشته باشد. فرآیند به این صورت است که ابتدا شهرک باید درخواست را به صورت مکتوب ارائه کند، شورای تأمین موضوع را بررسی و در صورت تأیید، نامه به اداره کل اتباع ارسال خواهد شد.»
خسروانی اضافه کرد: «اگر منطقی و معقول نیرو بخواهند، یعنی هر کارخانه به اندازه نیاز، آمادگی پذیرش در شورای تأمین وجود دارد؛ اما اگر این وضعیت ادامه یابد، با تعطیلی کارخانه‌ها و حتی بیکاری کارگران ایرانی روبرو خواهیم شد. آمادگی داریم و امیدواریم بتوانیم مجوز لازم را اخذ کنیم.»
نماینده مجلس: جزیره‌ای کردن پیشنهاد خوبی است.
در این زمینه، فرهاد طهماسبی نماینده مجلس، صراحتاً به تضاد اجتماعی و مقاومت بخشی از جامعه محلی اشاره دارد: «کمبود نیرو واحد‌های صنعتی را به تعطیلی کشانده، ولی واقعیت این است که بخشی از جامعه به شدت مخالف رفع ممنوعیت است. آنها معتقدند حضور بیشتر اتباع به همراه خانواده‌هایشان، به فرهنگ و امنیت شهرستان آسیب می‌زند. همین مخالفت‌های خانواده‌ها و جامعه محلی باعث شده ما هم به طور قاطع از طریق وزارت کشور پیگیری رفع ممنوعیت نکنیم.»
او در پاسخ به پیشنهاد جزیره‌ای شدن رفع ممنوعیت به این شکل که حضور نیروی کار افغانستانی در مراکز صنعتی مثل شهرک سنگ آزاد شود، عنوان داشت: «این پیشنهاد خوبی است و من از هفته آینده آن را پیگیری می‌کنم. اگر بتوانیم با استاندار و معاون سیاسی امنیتی به یک توافقی برسیم که از طریق استانداری مکاتبه شود، امکان آن وجود دارد.»
بحران برق و تأثیر مخرب آن بر تولید
قطعی برق همزمان با بحران نیروی کار، کمر صنعت را خم کرده است.
علی‌حسین بیاتی می‌گوید: «قطع برق جمعه‌ها اجباری است، اما قطع‌های غیرمنتظره در هفته هم دستگاه‌ها را معیوب می‌کند و تولید را مختل.»
فرماندار نی‌ریز هم از پیگیری‌ها برای تخصیص ۸۵ میلیارد اعتبار برای تأمین برق ۶ واحد آماده بهره‌برداری خبر می‌دهد؛ اما مشکل هنوز پابرجاست.
مستوری نیز می‌افزاید: «تعدادی واحد آماده استارت، ماه‌هاست معطل تأمین برق هستند؛ معاون استاندار، فرماندار و دیگر مسئولان بار‌ها بازدید کرده‌اند؛ اما هنوز برق تحویل نشده است.»
معضل دپوی پودر سنگ و مدیریت ضایعات صنعتی
بیاتی با انتقاد از نبود محل دپوی مناسب می‌گوید: «ضایعات پودر سنگ بدون سیاست‌گذاری مناسب در اطراف شهرک تخلیه می‌شود و محیط زیست به‌شدت آسیب می‌بیند. بار‌ها برای اخذ مجوز دپو اقدام شده، اما هر بار اداره‌ای مسئله را به دیگری پاس داده و هیچ نتیجه‌ای حاصل نشده است.»
مشکل اسناد مالکیت زمین کارخانه‌ها؛ مانعی بر سر راه توسعه
موضوع اسناد مالکیت دغدغه بزرگ دیگر صنعتگران شهرک است.
خسروانی توضیح می‌دهد: «هفته گذشته با قائم‌مقام مسکن و شهرسازی، مدیر شرکت شهرک‌های صنعتی و سایر مراجع نشستی برگزار شد تا اسناد و مدارک طی یک هفته تکمیل و ارسال شود و روند صدور سند تسریع گردد. مدیرعامل شرکت خدماتی مسئول پیگیری روزانه این موضوع شده است.»
بیاتی نیز تصریح می‌کند: «با گذشت ۳۰ سال از تأسیس شهرک، هنوز مالکیت زمین کارگاه‌ها تعیین تکلیف نشده و هیچ واحدی امکان اخذ وام یا توسعه خطوط تولید ندارد. خرید یا نصب تجهیزات مدرن مثل فیلترپرس نیازمند سرمایه فراوان است که بدون داشتن سند، دسترسی به هیچ تسهیلاتی ممکن نیست.»
فقدان آب صنعتی و بحران آبی واحد‌ها
در این میان، موضوع آب صنعتی به یکی از معضلات اساسی شهرک تبدیل شده است.
بیاتی می‌گوید: «۱۸۰ واحد صنعتی حتی یک حلقه چاه هم ندارند. کشاورزان با تانکر برای صنعتگران آب می‌آورند؛ قیمت‌ها هم دائم بالا می‌رود. سازمان آب مجوز چاه جدید نمی‌دهد، انتقال یا تغییر کاربری پروانه‌های کشاورزی هم هزینه سنگینی دارد که عملاً ممکن نشده و سال‌هاست این وضعیت ادامه دارد.»
مستوری می‌افزاید: «آبی که کارخانجات مصرف می‌کنند، اغلب شور است و حتی برای فضای سبز شهرک کافی نیست. تا کنون هیچ کارخانه‌ای موفق به اخذ پروانه چاه نشده و اگر آبرسانی کشاورزان مختل شود، همه فعالیت‌ها می‌خوابد. همین حالا، حدود ۱۳۰ سنگبری با ظرفیت پایین فعالند و هریک به طور متوسط هفته‌ای ۹۰ هزار لیتر آب از کشاورزان خریداری می‌کنند. کمبود آب باعث تعطیلی اجباری برخی واحد‌ها شده است.»
جمع‌بندی و درخواست‌های صنعت سنگ نی‌ریز
حاصل مجموعه این گفتگو‌ها آن است که صنعت سنگ نی‌ریز، با حدود ۱۸۰ واحد تولیدی و ظرفیت عظیم اشتغال، عملاً بر لبه تعطیلی قرار گرفته است. مهمترین خواسته‌های مسئولان و فعالان این صنعت:
- رفع هرچه زودتر ممنوعیت اشتغال اتباع خارجی حداقل به صورت «جزیره‌ای» برای شهرک سنگ
- تسریع در تأمین برق و زیرساخت‌های پایدار برای توسعه کارخانه‌های جدید
- صدور سند مالکیت زمین‌های صنعتی برای دسترسی به تسهیلات بانکی و توسعه خطوط تولید
- اختصاص مجوز حفر چاه یا انتقال پروانه آب کشاورزی به مصرف صنعتی
- تعیین محل مناسب دپوی پودر سنگ و پایان‌بخشی به بروکراسی و پاس‌کاری‌های اداری و همراهی فوری مدیران استانی و کشوری برای خروج این صنعت استراتژیک از بحران فعلی است.
اگر فوراً اقدامی بنیادی صورت نپذیرد، نه تنها معیشت صد‌ها خانواده کارگر بلکه زنجیره تولید، تجارت و اشتغال منطقه به‌شدت آسیب خواهد دید و شهرک صنعتی سنگ، با وجود ظرفیت ملی و صادراتی، به تعطیلی و رکود کشیده خواهد شد.
