مردم و مسئولان کاری کنند 
دکتر رسول وطن‌دوست هفته گذشته به همراه یک تیم ارزیاب ۲۵ نفره برای بررسی ثبت جهانی مسجد جامع کبیر به نی‌ریز آمد.
او که دکترای حفاظت و مرمت آثار تاریخی و فرهنگی و استاد دانشگاه است، از بازنشستگان سازمان میراث فرهنگی است و بیش از ۵۰ سال در این حوزه فعالیت کرده است. دکتر وطن‌دوست اکنون مسئولیت مدیریت پرونده «میراث جهانی مسجد ایرانی» را بر عهده دارد.
وی در مصاحبه با نی‌ریزان فارس، به توضیح روند اقدامات انجام‌شده و چالش‌های مسیر ثبت میراث جهانی مسجد جامع کبیر نی‌ریز پرداخت.
بررسی پرونده میراث جهانی مسجد ایرانی
وطن‌دوست در رابطه با برنامه‌های پیش‌رو اشاره می‌کند: «یک نشست در شیراز برگزار می‌شود که در آن، کارشناسانی از استان‌های مختلف کشور حضور خواهند داشت. هدف این نشست، بررسی و معرفی مساجدی است که قابلیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را طبق دستورالعمل اجرایی کنوانسیون میراث جهانی دارند. در طول این جلسات، نقطه‌نظرات کارشناسان را می‌شنویم و در پایان تلاش می‌کنیم به یک جمع‌بندی برسیم که زنجیره ثبت جهانی مسجد ایرانی شامل چند مسجد خواهد بود.»
وی تأکید می‌کند که یکی از مساجد بسیار مهم در این زنجیره، مسجد جامع کبیر نی‌ریز است. او می‌گوید: «این مسجد از نظر تاریخ معماری مسجد در ایران، بسیار بسیار اهمیت دارد. این یکی از مساجد اولیه است که معماران ایرانی شروع به ساخت مساجد کرده‌اند و در نی‌ریز به‌خوبی می‌توان تجلی و درخشش معماری ایرانی را مشاهده کرد.»
ضرورت مرمت و برنامه‌ریزی دقیق
وطن‌دوست در ادامه تأکید دارد: «این مسجد جواهر است؛ این، الماس معماری ایران است. شما با الماس چه نوع برخوردی می‌کنید؟ باید خیلی با دقت، با کارشناسی و ظرافت برخورد کنید. اما مسجد نی‌ریز، آن‌گونه که باید، مورد توجه قرار نگرفته است. اگر این مسجد قرار باشد در فهرست میراث جهانی ثبت شود، به مرمت، تثبیت و ساماندهی گسترده نیاز دارد. بخش‌های بسیاری از مسجد باید تمیزکاری و تعمیر شوند و این کار، قطعاً مستلزم صرف زمان و انجام مطالعات دقیق کارشناسی است.»
او پیشنهاد می‌دهد که یک پایگاه دائمی ایجاد شود: «باید یک پایگاه دائمی در نی‌ریز تأسیس کنند و گروهی از کارشناسان خبره و دقیق در آن مستقر شوند. این تیم باید کار روی مسجد را آغاز کنند تا این اثر برای ثبت جهانی و تبدیل شدن به مقصدی گردشگری و پژوهشی آماده شود. اما بدون شک، این موضوع به کار بسیار و برنامه‌ریزی دقیق نیاز دارد.»
چالش‌ها، نیاز‌ها و بودجه
مدیر پرونده میراث جهانی مسجد ایرانی می‌گوید که یک گروه ۲۵ نفره، متشکل از کارشناسان توانمند، این پروژه را پیش می‌برند. او توضیح می‌دهد: «هم‌اکنون همکاران من که سال‌هاست در تهیه این پرونده همراه من هستند، در این مسیر فعالیت دارند؛ همچنین گروه دیگری از تهران به ما ملحق می‌شوند. امیدواریم با تأمین اعتبارات و حمایت‌های لازم، بتوانیم پرونده را سال آینده تکمیل و به یونسکو ارسال کنیم.»
وی درباره مسئله بودجه می‌گوید: «برآورد هزینه برای این پروژه دشوار است. بودجه مورد نیاز کم نیست؛ چرا که این مسجد علاوه بر مرمت، نیاز به ساماندهی اطراف و زیرساخت‌های جدید دارد. در گذشته باید توجه بیشتری به این جواهر معماری ایران می‌شد و امروز می‌توان از ظاهر مسجد متوجه شد که نیاز به مراقبت بیشتری داشته است.»
او ادامه می‌دهد: «کاری که ما انجام می‌دهیم، یک کار به تنهایی مربوط به میراث فرهنگی نیست؛ یک کار ملی است که متعلق به کشور است. در همه استان‌هایی که برای این کار می‌رویم، با استانداران، فرمانداران، شهرداران، مسئولان میراث فرهنگی، شورای شهر و... جلسه می‌گذاریم و واقعاً همکاری می‌کنند. همه باید نسبت به این موضوع حساس شوند؛ هم از جهت حساسیت نسبت به اجرای کار و هم از جهت حساسیت نسبت به تأمین اعتبارات مورد نیاز. هر کدام از مسئولان که می‌توانند، باید گوشه‌ای از کار را بگیرند و هر وزارتخانه که می‌تواند، باید کمک دهد تا این کار ملی اجرا شود. این اعتبار و ثروت ملی است. ثروتی است که فقط متعلق به سازمان میراث فرهنگی نیست؛ متعلق به تک تک ماست.»
اهمیت ثبت جهانی و تأثیرات آن
ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی، نه تنها ارزش پژوهشی و فرهنگی دارد، بلکه زمینه‌ساز جذب گردشگر و محققان از سراسر جهان می‌شود. وطن‌دوست بر اهمیت فراهم کردن زیرساخت‌ها، هم در سطح ملی و هم در شهرستان نی‌ریز تأکید کرد: «برای جذب گردشگران و محققان خارجی، زیرساخت‌های کشوری باید تقویت شود؛ اما به‌طور خاص در نی‌ریز و اطراف مسجد نیز باید امکانات لازم در حد توان فراهم شود. این کار نباید تنها به وزارت میراث فرهنگی محدود شود. این پروژه، یک کار ملی است و همه سازمان‌ها، ادارات و حتی مردم باید به سهم خود در این مسیر کمک کنند.»
موانع و همکاری‌های بین سازمانی
وی از وضعیت کنونی مسجد نی‌ریز ناراضی است؛ اما اظهار امیدواری می‌کند: «با دیدن این مسجد که اثر بسیار مهمی است، از وضعیت موجود تا حدودی ناراحت شدم و انتظار داشتم که در شرایط بهتری قرار داشته باشد. اما با برنامه‌ریزی و ایجاد یک پایگاه دائمی، می‌توان اقدامات لازم را انجام داد. کارشناس‌های خبره‌ای در استان و کشور وجود دارند که آماده فعالیت و رفع مشکلات هستند؛ از جمله تهیه مستندنگاری، تهیه نقشه‌ها، انجام فتوگرامتری و موارد دیگر.»
او یادآوری می‌کند که اگر بنای جدیدی در حریم اثر تاریخی ساخته شده باشد، یک نقطه ضعف و مانع این کار است و می‌تواند دلیلی برای جلوگیری از ثبت جهانی آن باشد.
دکتر وطن‌دوست در عین حال می‌گوید: «خوشبختانه در سفر‌های استانی ما، معمولاً با همکاری فرمانداران، شهرداران و مسئولان منطقه، موانع رفع می‌شود. امیدواریم در نی‌ریز هم چنین همکاری‌هایی برای تسهیل فرآیند ثبت جهانی صورت گیرد.»
پرونده‌ای منحصر به‌فرد در تاریخ ایران
پرونده مسجد ایرانی از نظر وطن‌دوست یکی از مهمترین اقدامات پس از انقلاب در حوزه ثبت جهانی است: «معماری مساجد ایرانی در دنیا منحصر به‌فرد است. هیچ جای دنیا چنین معماری وجود ندارد. با این که شاید کمی دیر به فکر ثبت این میراث افتاده‌ایم، اما امروز هم دیر نشده است.»
در پایان، او ابراز امیدواری می‌کند که با یک همت همگانی، مشکلات موجود حل شود: «امیدوارم با همکاری مردم، مسئولان، مدیران استانی و سازمان‌های مختلف بتوانیم موانع را پشت سر بگذاریم. در روزهای آینده در استان فارس، جلساتی با مسئولان خواهم داشت و امیدوارم همان‌طور که استان‌هایی مثل اصفهان همکاری خوبی داشتند، استان فارس هم در این مسیر پیشگام شود.»
دکتر وطن‌دوست: جامع کبیر الماس معماری ایران است
