عنصر اصلی حوزه سلامت عمومی به ویژه در بخش درمان، پزشک است اعم از عمومی، متخصص و فوق تخصص.
با وجود افزایشی که در ظرفیت پذیرش داوطلبان رشته پزشکی پس از انقلاب داده شد و بخش پزشکی از وزارت علوم جدا و به وزارت بهداری اضافه و نام آن به «وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» تغییر یافت، با کمبود پزشک روبرو هستیم.
کمبود پزشک در رشته‌هایی همچون بیهوشی، طب‌اورژانس، جراحی‌عمومی، داخلی، اطفال، عفونی، جراحی‌قلب، جراحی اطفال، فوق‌تخصص کلیه، خون، سرطان، جراحی زنان و زایمان و وجود دارد به طوری که تراکم بیماران موجب نوبت‌های طولانی مدت حتی در کلان شهر‌ها شده است.
«به جز تهران که با داشتن ۱۱ درصد جمعیت حدود ۴۵ درصد پزشکان متخصص در آن حضور دارند، در بیش از ۵۰ درصد مناطق کشور، سرانه پزشک کمتر از ۳۸ پزشک به ازای هر ۱۰۰هزار نفر است.»
(روزنامه رسالت، ۸ آبان جاری) البته «بر اساس گزارش کمیسیون اصل ۹۰ مجلس، سرانه پزشک عمومی در حال حاضر ۱۳۰ نفر برای صد هزار نفر است... این رقم در کشور‌های پیشرفته چیزی در حدود ۳۰۰ تا ۵۰۰ پزشک است» (همان) و برای کشور‌های منطقه، ۱۴۳ پزشک به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر است.»
کمبود پزشک موجب شده صاحب نظران حوزه سلامت هشدار دهند که اگر چاره‌ای اندیشیده نشود ناچار می‌شویم یا پزشک خارجی بیاوریم یا بیماران را به خارج از کشور اعزام کنیم. دکتر محمد رئیس‌زاده، رئیس سازمان نظام پزشکی نسبت به این مسئله هشدار داده است: «در رشته‌های بسیار ضروری جراح نداریم و با شرایط موجود ناچار می‌شویم با عقبگرد ۴۰ساله از هند، پاکستان و فیلیپین پزشک وارد کنیم» (همان)
به نظر می‌رسد مهم‌ترین عوامل کاهش تعداد پزشک به شرح زیر باشد:
۱- کمبود ظرفیت پذیرش دانشگاه‌های علوم پزشکی برای داوطلبان این رشته
۲- مهاجرت پزشکان عمومی، متخصص و فوق تخصص و حتی دانشجویان پزشکی به خارج از کشور
۳- کمبود درآمد پزشکان. صالحی نجف‌آبادی، دبیر شورای هماهنگی نظام پزشکی استان اصفهان می‌گوید: «پزشکان درمقابل سرمایه‌گذاری و زحمتی که می‌کشند درآمد چندانی ندارند، آن‌ها به اندازه تمام سال‌هایی که زمان گذاشتند تا مهارت به‌دست بیاورند درآمد خوبی به‌دست نمی‌آورند، یک پزشک عمومی ۹ سال، پزشک متخصص ۱۵ سال و پزشک فوق تخصص ۱۹ سال زمان و عمر می‌گذارد، ولی بعد از این سال‌ها در موارد معدودی درآمد خوبی دارند، تقریباً درآمد ماهانه ۸۵ درصد پزشکان حدود ۲۰ میلیون تومان است، لذا با تمام زحمات و سال‌ها آموزشی که پزشکان می‌گذرانند طبابت کردن در ایران به‌صرفه نیست.»
(همان) دکتر ایرج خسرونیا رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران در این زمینه می‌گوید: «علاقه‌مندی برای تحصیل در رشته‌های فوق تخصص وجود ندارد، حدود ۲۵ هزار پزشک پروانه پزشکی خود را نگرفتند، یعنی یا شغل دیگری دارند، یا از کشور خارج شده‌اند یا فوت کرده‌اند، این نشان می‌دهد علاقه‌ای برای کار کردن در پزشکی وجود ندارد، برای اینکه درآمدشان خوب نیست و آینده خوبی را متصور نمی‌شوند.
با این تعرفه‌هایی که به‌اندازه دو کیلو پیاز و سه کیلو سیب‌زمینی نیست نمی‌شود طبابت کرد، کسانی‌که تعیین تعرفه می‌کنند حقوق‌های خودشان را سه چهار برابر می‌کنند، اما به تعرفه پزشک که می‌رسند خسیس می‌شوند و این باعث شده که تعداد زیادی از پزشکان مهاجرت کنند» (همان)
۴- گرایش پزشکان عمومی به اشتغال در مشاغل غیر از پزشکی برای کسب درآمد بیشتر.
مشاغلی همچون مدیریت مراکز اعتیاد، فعالیت در کلینیک‌های زیبایی، تدریس خصوصی یا تدریس در مؤسسات کنکور تا مشاغل کاملاً غیرمرتبط مثل خرید و فروش خودرو، بسازوبفروشی ملک و حتی تجارت در فضای مجازی و ارز دیجیتال.
پژوهشگران پیشنهاد کرده‌اند در برنامه توسعه هفتم دستگاه‌های اجرایی مکلف شوند که ۲۵ درصد ظرفیت رشته‌های پزشکی را افزایش دهند.
متأسفانه مشکل حوزه سلامت تنها کمبود پزشک عمومی و متخصص نیست بلکه در رشته‌های پیراپزشکی هم با کمبود مواجهیم.
اخیراً در خبری به نقل از معاون پرستاری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آمده است: «به حدود ۱۰۰ هزار پرستار دیگر در کشور نیاز داریم... شاخص استاندارد پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی ۱.۸ پرستار است که میانگین کشوری در این زمینه کمتر از یک است و همین امر نشان دهنده کمبود شدید پرستار در کشور است.
عبادی گفت: اگر تنها عرصه بیمارستانی و تعداد تخت را در نظر بگیریم در حال حاضر حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار پرستار کم داریم و اگر عرصه جامعه و بهداشت را هم لحاظ کنیم حدود ۱۰۰ هزار پرستار نیاز داریم.» (عصر ایران، ۹ آبان)
به نظر می‌رسد اگر علاوه بر بالا بردن پذیرش دانشکده‌های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی، سهمیه رشته‌های پیراپزشکی هم بالا رود، زیرساخت‌های لازم برای آموزش نیز ترمیم و افزایش یابد و همزمان عوامل میل به مهاجرت پزشکان و پیراپزشکان در پژوهشی علمی و بی‌طرفانه واکاوی و برطرف شود، رفته رفته بتوان بر این مشکل فائق آمد.
اگر عوامل مهاجرت برطرف نشود بالا بردن ظرفیت چندان کمکی به رفع مشکل نمی‌کند چه اینکه فارغ التحصیلان عازم خارج می‌شوند و مشکل همچنان ادامه می‌یابد و شاید کار به جایی برسد که همان طور که دکتر رئیس‌زاده گفته مجبور به واردات پزشک شویم.
شاد و سالم و موفق باشید
پی نوشت:
۱- روزنامه رسالت، ۸ آبان
۲- پایگاه خبری عصر ایران، ۹ آبان
