سرانجام قیمت داروهای تولید داخل با افزایش قیمت در قالب طرحی تحت عنوان دارویار تغییر کرد؛ افزایشی که علیالحساب است واحتمالاً به ارقامی بالاتر میرسد. اما گفته میشود قرار نیست پرداختی از جیب بیمار افزایش یابد. طرحی که با گسترش پوشش بیمهای برای اقلام بیشتری از داروها و ایجاد پوشش همگانی بیمه سلامت، به دنبال واقعی کردن قیمت دارو است.
سرنوشت این طرح به تأمین اعتبار و همراهی بیمهها گره خورده و اگر همه چیز خوب پیش برود، تهیه و دسترسی به دارو تسهیل شده و دیگر خبری از کمیابی و نایابی اقلام دارویی و قاچاق معکوس نخواهد بود. اما در واقع این طرح چقدر میتواند نتیجهبخش باشد؟
داروهایی که نیست
دکتر سمانه ممتازیان یکی از داروسازان نیریز میگوید: «خیلی از داروها موجود نیستند؛ بخصوص انواع سرمها. متأسفانه دانشگاه علوم پزشکی سیاستی را در پیش گرفته و شرکتها را مجبور میکند که سرمها را در مرحله اول به داروخانههای بیمارستانی بدهند. داروخانههای بیمارستانی هم، چون پولشان پیش بیمارستان و دولت است و این پول دیر به دست آنها میرسد، پیش شرکتها خوش حساب نیستند. به همین دلیل شرکتها به بیمارستان و داروخانههای بیمارستانی سرم نمیدهند. مثلاً داروخانه بیمارستان نیریز خیلی از سرمها را کسری دارد. سرم سهمیهای میشود و مثلاً شرکت به من میگوید من ۱۵۰۰ کارتن سرم دارم؛ ولی مجوز فاکتور کردن آن را ندارم. دانشگاه دست روی آن میگذارد و یکمرتبه میگوید به فلان داروخانه سهمیه بدهید؛ داروخانهای که اصلاً نیازش نیست و اصلاً نسخه سرمی ندارد. به جز آن، شربتهای آنتیبیوتیک، قطرههای چشمی، آمپولهای بکمپلکس، کتورولاک، کلرفنیرامین، دیسیکلومین و خیلی از پمادهای واژینال کسری هستند.»
دکتر اطمینان هم معتقد است قرص پنتوکسی فیلین، آلانزاپین، اپی نفرین، آمپول میدازولام و... کسری شدید دارد و برخی داروها هم سهمیهای شده است.
به سود مردم یا به ضرر داروخانهها
هدفگذاری طرح دارویار که به صورت رسمی از ۲۳ تیرماه اجرایی شده، به نحوی است که با ارتقاء کارایی و تقویت زیرساختهای بیمهای، بیماران پس از مراجعه به مراکز درمانی و داروخانهها، یارانه دارو به انتهای زنجیره منتقل شده و از طریق بیمهها به مصرفکننده نهایی تخصیص داده میشود و همان طور که وزارت بهداشت اعلام کرده، حتی در برخی موارد، پرداخت از جیب بیماران کاهش مییابد.
پیادهسازی بیمه همگانی، گام نخست این طرح است که با اختصاص اعتبار ۶ هزار میلیارد تومانی از سوی مجلس شورای اسلامی، ۶ میلیون نفر بیمه شدهاند و به گفته وزیر بهداشت، ۵ هزار میلیارد تومان بودجه نیز برای بیماریهای صعبالعلاج و مزمن در نظر گرفته شده است.
در این طرح،۱۰۰ قلم دارویی که تا پیش ازاین تحت پوشش بیمه نبوده، زیرچتربیمه قرارگرفته و ۳۶۶ قلم داروی ضروری و پرمصرف برای بیماران مزمن نیز بیمه میشود.
آن دسته از داروهایی که میتوان بدون نسخه پزشک تهیه کرد، افزایش قیمتی ندارند. با این حال ۱۲۰ قلم از داروهای بدون نسخه که بیشتر مورد مصرف هستند، تحت پوشش بیمه قرارگرفته و در صورت تهیه این داروها از مسیر بیمهای، پرداختی از جیب مردم کاهش مییابد.
تا پیش از این، دولتها ارز ترجیحی را میان شرکتهای دارویی توزیع میکردند؛ اما رانت و فساد شکل میگرفت و برخی شرکتها با فروش ارزهای دریافتی در بازار آزاد، سوء استفاده میکردند.
از سوی دیگر، نرخ تمام شده ارزان داروهای تولیدی و وارداتی، زمینهساز قاچاق معکوس به کشورهای همسایه بود و این یارانه به راحتی از دسترس بیماران خارج میشد. ناگفته نماند که ضعف نظارت و پایش بر نحوه هزینهکرد ارزهای دولتی نیز تقویتکننده این چالشها بود.
این در حالی است که تقریباً همه داروخانهها با این طرح مخالفند.
به شدت مخالفیم
دکتر ممتازیان میگوید: «من به خاطر پرداختی بسیار دیر بیمه به ما، با این طرح به شدت مخالف هستم. دولت طرحی را عملی میکند؛ اما این که به نتیجه برسد یا نرسد، برایش مهم نیست. اصلاً به عواقب آن و آینده چند داروساز که سرمایه و زندگیشان را در این راه گذاشتهاند فکر نمیکند. فقط اسمش این است که بیمه ۳۶۶ قلم دارو را وارد طرح کرده؛ اما از آن طرف دارو را گران کرده و پول داروساز را در خوشبینانهترین حالت، ۶ تا ۷ ماه بلوکه میکند.»
او ادامه میدهد: «افزایش قیمت دارو نسبت به سال قبل خیلی زیاد است؛ از ۱۰ تا ۲۰ درصد گرفته تا ۱۵۰ درصد. علت آن هم این است که قیمتهای قبلی برای کارخانهها و شرکتهای تولیدی نمیصرفد و گفتهاند یا قیمت آن را بالا ببرید یا این که تولید این نوع دارو را قطع میکنیم.»
گران بودن درمان و ویزیت پزشکان، باعث شده برخی افراد به خود درمانی رو بیاورند و داروی مورد نیاز خود را با مشورت داروسازان و مسئولان داروخانهها تهیه کنند. اما دکتر ممتازیان معتقد است در زمان کرونا بیماران از ترس این که خدای ناکرده ریهشان را درگیر نکند یا افراد دیگر خانواده درگیر نشوند، معمولاً کمتر خود درمانی میکردند.»
مردم مجبورند
گرانی دارو هم باعث شده برخی بیماران از برخی داروهای ویتامینه، تقویتی و مکملها بزنند و فقط داروهای اصلی را تهیه کنند.
این داروساز ادامه میدهد: «معمولاً بیمار برای دارویی که نیاز دارد پول میدهد. مثلاً چند روز پیش شخصی آمده بود و کاملاً مشخص بود که کارگر و از دهکهای پایین جامعه است. او در کارتش موجودی نداشت، دارو را گذاشت و رفت پول تهیه کرد و بعد از یک ساعت برگشت. مردم ناچارند دارویی را که برای فرزند یا خودشان واجب است، تهیه کنند. اما اگر پول نداشته باشند، از داروهایی مثل داروهای تقویتی، مولتیویتامینها و مکملها میزنند.»
این در حالی است که دکتر اطمینان معتقد است گران شدن ۲۰ تا ۳۰۰ درصدی دارو به شدت میزان آن را حتی در موارد خوددرمانی تحت تأثیر قرار داده است و حدود ۲۰ درصد آنها هنگام تهیه دارو، حجم کمتری میخرند.
ممتازیان میگوید فروش دارو به نسبت گذشته و به دلیل بیماری کرونا افزایش یافته؛ هر چند گران شدن آن توان مردم را به شدت کاهش داده و این به نفع هیچ کس نیست.
طرحی شتابزده
دکتر اطمینان طرح دارویار را یک طرح شتا بزده و بسیار عجولانه میداند که هنوز زیرساخت آن آماده نشده است.
میگوید: «با توجه به این که سایتهای بیمه اشکالات زیادی دارد، باعث اتلاف وقت بیماران و داروخانه و سبب اعتراض مردم و شکایت از نسخهپیچ داروخانه شده است. با توجه به سابقه بیمهها در پرداخت نکردن مطالبات داروخانهها در سالیان گذشته، من بعید میدانم که امکان اجرای طولانی مدت این طرح وجود داشته باشد و با شکست مواجه میشود.»
یک دکتر داروساز دیگر که نمیخواهد خودش را معرفی کند، میگوید: «آن چه در این طرح اتفاق میافتد، این است که دولت به بهانه پیشگیری از قاچاق دارو به علت ارزانی آن و به بهانه خدمترسانی وسیعتر به مردم و تقویت صنعت داروسازی، یارانه دارو یعنی آن بخش از بودجه کشور را که باید صرف ارزانسازی داروکند تا همگان بتوانند استفاده کنند، حذف میکند. در عوض با به ظاهر بیمه کردن بخش عظیمی از داروها و با فشار بر بخش خصوصی (داروخانهها)، این یارانه حذف شده را از داراییهای بخش خصوصی تأمین میکند و درحقیقت با وارد کردن اجباری سرمایه بخش خصوصی، حجم زیادی از پول این مملکت را به نفع خود ضبط و با آن تجارت میکند.»
او اضافه میکند: «اکنون با بخشی از جامعه مواجه خواهیم شد که از طرفی از پوشش بیمهای برخوردارنیستند و از طرفی توان خرید داروهای گران را ندارند؛ لذا سلامت این بخش ازجامعه نیز با تهدید بسیار جدی روبرو خواهد شد و ادعای دولت مبنی بر بهترشدن وضع درمانی مردم نیز بر باد خواهد رفت.»
یک داروساز دیگر عنوان میکند: «بعید است سازمان برنامه و بودجه پولی برای طرح دارویارداشته باشد؛ لذا این طرح شاهرگ داروخانهها را هدف گرفته و حتی اگر در این مسیر پولی به دست سازمانهای بیمهگر برسد، خروجی آن بعید است به موقع و سریع باشد.»
خوشبینی به افزایش قیمت ۳۰۰ درصدی
در همین رابطه، اما رئیس شبکه بهداشت و درمان شهرستان نیریز میگوید: «در صورت ایجاد بستر اینترنتی مناسب در کشور، طرح دارویار بسیار کمککننده است و خدمت بسیار مناسبی به مردم خواهد کرد.»
دکتر داور آلداود میگوید: «مشکل پرداخت بیمهها را باید از خود آنها پرس و جو کرد؛ چون مجموعهای جدا و مستقل هستند. اما هر طرحی که شروع میشود، با مشکلات عمدهای روبرو است و در ادامه، آرام آرام مشکلات حل میشود. از زمان شروع طرح دارویار، ارز یارانهای از روی داروها برداشته شد و قیمت دارو ۳۰۰ درصد افزایش پیدا کرد. با توجه به قاچاق دارو، این امر بسیار کمککننده بود. چون یارانهها به جای تعلق به دارو، به مردم تعلق میگیرد و جهت حل مشکل مردم و این که فشار روی آنها کمتر شود، به تمامی اقشار (در صورت تجویز الکترونیک دارو)، سهم ارز تعلق خواهد گرفت. همچنین با این طرح، تعداد زیادی از داروهای غیر بیمهای بیمه شده و افراد چه با بیمه روستایی و چه افرادی که قبلاً بیمه داشتند و در حال حاضر ندارند، شامل دریافت این یارانه هستند. بیشتر افراد هنگام مراجعه به پزشک، با دریافت نسخه الکترونیک میتوانند از این سهم بیمهای استفاده کنند. یعنی افرادی که قبلاً بیمه بودهاند و دارو استفاده میکردند، هیچ تفاوتی را حس نخواهند کرد و نکته قابل توجه این که داروهایی که تا پیش از این بیمه نبود، به لیست داروهای بیمهای اضافه شده است.»
وی در مورد کمبود اقلام دارویی عنوان میکند: «این مسئله به علت مشکلات خط تولید چند کارخانه اصلی و همچنین افزایش بیماران کرونایی نیازمند سرم به وجود آمده و موجب کمبود در کشور شده؛ اما در ادامه، با واردات سرم مشکل کمتر شده و در حال رفع است.»
آل داود با بیان این که داروخانه دکتر قلمداد بیشتر داروهای خاص را تحت پوشش قرار داده است، میگوید: «پزشک داروساز که ۶.۵ سال درس دارویی و پزشکی خوانده، میتواند با مسئولیت خود دارو تجویز کند و از این جهت منعی ندارد.»
نوشتنی است ما برای تهیه این گزارش به همه داروخانههای شهر نیریز مراجعه کردیم و نظر داروسازان را جویا شدیم. اما تنها داروخانههای ذکر شده در متن گزارش حاضر به بیان دیدگاههای خود شدند و بقیه پاسخ ندادند.