وقف به عنوان یک ابزار همواره وجود داشته و در ذهن بشر بوده و نشئت گرفته از فطرت خیرخواه و الهی انسان است. لذا درتمام ادیان میتوان آن را جستجوکرد و نهایت آن را در دین اسلام میتوان یافت.
بیشک اوج پیشرفتهای علمی مسلمانان در عصر شکوفایی اسلامی را باید مدیون موقوفات آن زمان دانست. موقوفاتی که مدارس علمیه، بیمارستانها، کتابخانهها و تمامی عقبه سختافزاری امپراطوری علمی اسلامی را پشتیبانی و حمایت مینمود. پس بجا است اگر گفته شود که جایگاه وقف در اسلام، اداره جامعه انسانی با تمام جوانب آن است و این گونه است که شاهد تأسیس یک سازمان خیریه به نام اوقاف هستیم.
وقف نیت شخص نیکوکار را الیالابد ساری و جاری میسازد. بیشک پایداری و دوام نهاد وقف مدیون متولیان و مدیران موقوفات درستکار و امانتدار بوده که اجرای هر چه بهتر نیات و نگهداری اصل موقوفه را اولویت خود قرار دادهاند.
به مناسبت هفته وقف، مصاحبهای با سجاد شبان رئیس اداره اوقاف شهرستان نیریز ترتیب دادیم که در زیر میخواندید:
- لطفاً شرایط وقف را توضیح دهید.
«براساس ماده ٥٧ قانون مدنی، «واقف باید مالک مالی باشد که وقف میکند و به علاوه دارای اهلیتی باشد که در معاملات معتبر است» از جمله این که عاقل و بالغ و مختار باشد و همچنین دچار ناتوانی عقلی در امور زندگی نباشد.
مال مورد وقف نیز باید قابل رؤیت و عینی باشد (منافع و دیون نباشد) و اصل مال با استفاده از منافع آن از بین نرود. بنابراین وقف در موارد مصرفی، کالاهای خوراکی و... صحیح نمیباشد.
اما نکتهای را که شاید لازم باشد در اینجا مطرح کنیم، نگرشی است که بسیاری از مردم در خصوص شرایط وقف کردن دارند. بیشتر مردم تصور میکنند وقف فقط برای افراد ثروتمند است؛ در صورتی که عموم مردم میتوانند با هر مقدار توان مالی جزو واقفین قرار بگیرند و آن هم در قالب طرح وقف مشارکتی است. یعنی چند صد نفر یا چند هزار نفر به یکباره با هم پولی را روی هم میگذارند و با سرمایهای قابل توجه و با نیت مشخص، وقفی را شکل میدهند. »
- آیا نمونهای از این موقوفات مشارکتی داریم؟
«بله، در برخی از استانها این امر محقق شده است. مثلاً در تهران چند نفر از اعضای یک فامیل با هم چند مغازه خریداری کردند تا سود و درآمد آن برای کمک به ایتام و بیماران صرف شود و یا در استان خودمان بیمارستان سرطانی جنوب یکی از پروژههای وقف مشارکتی است.
در شهرستان نیریز هم با توجه به مشکلات شهروندان در حوزه تجهیزات پزشکی، پیشنهاد ما وقف یک دستگاه MRI است که تحقق این موضوع عزم و همدلی همه شهروندان و بزرگان شهرستان را میطلبد. »
- آیا ممکن است در زمینه وقف تخلفی صورت پذیرد؟
«بله، عدم ارائه وقفنامههای موجود در دست اشخاص به اداره اوقاف، کتمان و پنهانکاری اشخاص مطلع از موقوفات و تصرف عدوانی و غاصبانه موقوفه از جمله مصادیق تخلفات در زمینه وقف است. »
- بیشترین موقوفهها و همچنین بیشترین نیاز شهرستان به موقوفه درچه زمینههایی است؟
«بیشتر موقوفات شهرستان در زمینه اطعام و روضهخوانی سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدا...الحسین(ع) است؛ ولی در کنار آن موقوفاتی با نیت کمک به دانشآموزان بیبضاعت، بهداشت عمومی(حمام) آبرسانی (آب انبارها) فقرا و مساکین و... وجود دارد که با توجه به مشکلات معیشتی اقشار آسیبپذیر جامعه، منافع و درآمد آنها بسیار ناچیز است و نیاز به همت خیرین در ایجاد موقوفات جدید وجود دارد.
بیشک جای موقوفاتی با نیات اجتماعی، قرآن و عترت، دارو و درمان، تجهیزات پزشکی،کمک به اشتغال جوانان، ساخت مسکن برای زوجهای بیبضاعت، تولید علم و فناوری و ساخت خوابگاههای دانشجویی به شدت احساس میشود.»
- چه پیشبینیهایی شده است که نظر واقف عمل شود و نگران آینده نباشد؟
«بدون تردید بسیاری از افراد جامعه به وقف علاقهمند هستند و تنها دغدغه درست مصرف کردن آن را دارند که باید از طریق اعتمادسازی نگرانی آنها برطرف شود. در سالهای اخیر با توجه به راهاندازی سامانه جامع موقوفات کشور، کلیه اوراق پروندههای وقفی اسکن و بارگذاری گردید و وقفنامههای قدیمی نیز توسط کارشناسان خبره بازنویسی و جلوی هرگونه سوء استفاده احتمالی گرفته شده است. از طرفی کلیه عملیاتها و تراکنشهای مالی نیز رصد میگردد و از سویی دیگر با تفاهمنامههای صورت گرفته با اداره محترم ثبت، اسناد مالکیت موقوفات نیز با سرعت بسیار خوبی در حال تبدیل شدن به تکبرگ میباشد و تا حدودی نگرانیهای مردم برطرف شده است. البته نقش رسانهها در خصوص فرهنگسازی و اعتمادسازی بسیار پررنگ است.
شاید شنیده باشید و هنوز در بین مردم گفته میشود که به ملک اوقافی نزدیک نشوید. این اصطلاحی بود که گذشتگان در خصوص افرادی که بدون پرداخت حق موقوفه از ملک اوقافی استفاده و زندگی خود و خاندان خود را تباه کرده بودند، به زبان میآوردند. این در حالی است که ارزش استفاده از ملک اوقافی برای کسی که حق موقوفه را طبق نظر کارشناسی و به موقع پرداخت کند کاملاً برعکس است؛ زیرا اجارهای که پرداخت میشود درجیب شخص نمیرود و برای امور عامالمنفعه از جمله کمک به افراد بیبضاعت، سفره اطعام سیدالشهدا (ع) و ... پرداخت میکند و خود نیز به نوعی در امر خیر شریک میشود.
تفکر اشتباه دیگر این است که بعضیها فکر میکنند مال وقف باید رایگان باشد؛ در صورتی که ملک وقفی امانت و یک سرمایه اجتماعی است و باید از محل درآمد آن در جهت نیات واقف هزینه کرد.»
- تعداد موقوفات شهرستان چقدر و شامل چه چیزهایی است؟
«با توجه به سازمان جامع بانک اطلاعات و مدیریت موقوفات، تعداد موقوفاتی که تاکنون به ثبت رسیده ٤٨٥ وقف مشتمل بر ٩٨٣ رقبه (زیر مجموعه) میباشد. از نظر کاربری، ٢٨٠ رقبه دارای کاربری مسکونی، ٥٠ رقبه خدماتی، ٤٩ رقبه صنعتی، ٣٥ رقبه آموزشی، ١٠٢ رقبه تجاری، ١٦٠ رقبه کشاورزی، ٢٩ رقبه اداری و ٢٢٨ رقبه مذهبی است و سایر کاربریها ٥٠ رقبه میباشد.»
- عملکرد اداره اوقاف در یکسال گذشته را شرح دهید.
«به لطف الهی و با همکاری و تلاش بیوقفه همکاران و همچنین تعاملات صورت گرفته با ادارات مرتبط در سطح شهرستان، درآخرین بازرسیهای انجام شده از ادارات اوقاف استان، شهرستان نیریز به عنوان دومین شهرستان استان در بین شهرستانهای همتراز از لحاظ ارزیابی عملکرد انتخاب و از سوی مدیر کل محترم مورد تشویق قرار گرفت که میتوان به برخی از برنامههای صورت گرفته اشاره نمود:
١- درآمددار نمودن موقوفات فاقد درآمد در سالهای گذشته.
٢- اخذ سند مالکیت و همچنین تکبرگ نمودن سندهای دفترچهای موقوفات با همکاری بسیار خوب اداره محترم ثبت اسناد شهرستان.
٣- بهروزرسانی اجاره بهای موقوفات با کمک کارشناسان محترم دادگستری.
٤- ساماندهی و هدفمندنمودن اجرای نیات واقفین خیراندیش در راستای برنامههای فرهنگی و اثرگذار شهرستان.
٥- پیگیری و کسب مجوزهای احداث گلخانه و کشتهای دارویی جهت زمینهای کشاورزی فاقد کشت که به زودی محقق میگردد.
٦- اجرای ویژه برنامههای بصیرت عاشورایی، ضیافت الهی، احلی من العسل، دعوت از کارشناسان مذهبی و مبلغین اعزامی از قم جهت اجرای برنامههای فرهنگی - مذهبی در اماکن متبرکه و هیئات مذهبی.
٧- انعقاد تفاهمنامه با ادارات محترم کمیته امداد و بهزیستی در جهت اجرای نیات صحیح واقفین خیراندیش.
٨- همکاری مالی و معنوی در برگزاری برنامههای شب شعر عاشورا، همایش سهسالههای حسینی، اعتکاف، دعای عرفه، اربعین حسینی، شهادت معصومین(ع) و...
٩- برگزاری مسابقات قرآن و دورههای تربیت مربی حفظ، قرائت و ...
١٠- انجام پروژههای عمرانی از قبیل تکمیل و ساخت زائرسرا، گنبد و ... بقاع متبرکه»
شبان در پایان، از همه اصحاب رسانه درخواست کرد که به شکل جدیتری به بحث وقف بپردازند تا به عنوان یک گفتمان عمومی در شهرستان شکل بگیرد. چرا که به اعتقاد وی، وقف خدمت بسیار بزرگی در جهت پیشرفت و اعتلای شهرستان است و بخش عمدهای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی را حل میکند.
رئیس اداره اوقاف نیریز افزود: «در همین جا از همه شهروندان خیراندیش دعوت میکنم در صورتی که اطلاعاتی در مورد موقوفات مجهول یا وقفنامههای مفقود شده دارند، جهت احیاء موقوفات همکاری لازم را به عمل آورند و در ثواب اجرای نیت آن شریک شوند.»