- به نظر می‌رسد در باب خوشنویسی توجه شما به خط ریز بیش از خط درشت است؟
ما به طور معمول با دو بیان با دیگران ارتباط برقرار می‌کنیم؛ ابتدا گفتاری، دوم نوشتاری. روشن است که هرچه بیان گفتاری شفاف باشد ارتباط بهتر برقرار می‌شود، بیان نوشتاری نیز اگر روشن و خوانا و زیبا باشد، در خواننده اثر مطلوب‌تری می‌بخشد و به نتیجه‌ی بهتری می‌رسیم، البته سایر هنرها مانند نقاشی، موسیقی، تئاتر و... نیز برای بیان و ارتباط انسان‌ها به وجود آمده است. خط درشت بیشتر جنبه هنری دارد و هنر خوشنویسی موردنظر است.
- از چه زمانی به خط ریز پرداخته‌اید؟
من کودکی و نوجوانی را در خانه پدربزرگ گذرانده‌ام. پایه خط و نقاشی و حافظ از خانه پدربزرگ در ذهن من بنا شده است. پدربزرگ اهل کتاب و خط و حافظ و نظامی بود، یک نسخه‌ی خطی از حافظ و شیرین فرهاد نظامی از پدربزرگ در دست داریم. در و دیوار خانه‌ی او نقاشی بود (با زغال) و سردر خانه قلعه‌ای بود و سواری که رنگی نقاشی‌شده بود و من در فضای خط و نقاشی خانه پدر بزرگ بودم.
معلم که شدم از همان ابتدا روی خط دانشآموزان توجه ویژه داشتم.
- چرا همه قدیمی‌ها خوش‌خط بودند؟
پیش از مدرسه در مکتب‌خانه روی لوح فلزی خط می‌نوشتیم و معلم‌ها همه خوش‌خط بودند. کتابها هم با خط تحریری نستعلیق چاپ سنگی می‌شد. با پیشرفت صنعت چاپ، خط نسخ برای حروف‌چینی مناسب بود و حروف سربی را کنار هم قرار می‌دادند و نوشته‌ای را حروف‌چینی می‌کردند و خط نسخ پایه و اساس چاپ شد و سبب شد که دانشآموزان، خط نوشتنی نستعلیق را به چشم نبینند.
از سال ١٣٤٠ هم روش جدید آموزش را در کلاس اول ابتدایی زنده‌یاد جبار باغچه‌بان و دکتر هوشیار و عباس سیاح بنا نهادند که آن روش برای آموختن خواندن و نوشتن در زمانی کوتاه بسیار جالب و عملی بود و حروف الفبایی که به شاگردان کلاس اول یاد می‌دادند ساده‌‌شده‌ی حروف نسخ (چاپی) بود. اما این حروف برای نوشتن مناسب نبود و باید از کلاس دوم مرحله تبدیل خط کلاس اولی به خط نوشتنی در نظر گرفته می‌شد که برای این مرحله برنامه‌ریزی نشد و تیشه به ریشه خط زده شد.
- آموزش خط ریز را ا ز چه زمانی آغاز کردید؟
از ابتدای معلمی با دانشآموزان خوش‌خط، روزنامه‌دیواری داشتیم. از سال ١٣٤٦ با روش استاد محمد احصایی در کتابهای هنر سال اول راهنمایی آموزش خط‌ریز را آغاز کردم.
پس از گذراندن دوره دو ساله انستیتو هنر تهران، مربی آموزشی هنر شدم و پس از انقلاب، به عنوان دبیر هنر مدرسه راهنمایی و سرگروه آموزشی هنر انتخاب شدم و برای دبیران هنر راهنمایی و آموزگاران ابتدایی با دوستان هم‌دوره کلاس‌های آموزش هنر از جمله خط ریز ترتیب دادیم. برای آموزش خط ریز جزوه‌ای تهیه کردم و برای درست‌شدن خط، این جزوه را با دو پیشنهاد به سازمان پژوهش وزارت آموزش و پرورش فرستادم.
پیشنهاد اول این بود که کتابهای ابتدایی با خط ریز چاپ شود که دانشآموزان خط نوشتنی را ببینند و پیشنهاد دوم معلمین دبستان دوره آموزش خط ریز را ببینند. از سال ١٣٧٩ کتابهای فارسی ابتدایی با خط نوشتنی چاپ شد که رویداد خیلی مهمی بود و من ضمن تقدیر، ایرادهای خطی این کتابها را در ٤٢ صفحه برای سازمان پژوهش فرستادم اما برای آموزش معلمین که از پیشنهاد اول مهم‌تر است، تاکنون برنامه‌ریزی نشده است.
- از چه زمانی برای چاپ کتاب آموزش خط ریز اقدام کرده‌اید؟
این کتاب، عمر و تجربه ٣٠ ساله دارد و در این مدت با این روش با افراد مختلف، با دانش‌آموز و معلم کار کرده‌ام. این کتاب شامل ٧٦ تمرین قانونمند است که هرکس از کوچک و بزرگ این تمرین‌ها را انجام دهد، برای همیشه خوش‌خط خواهد بود.
روی جلد این کتاب نوشته‌ام «برای معلمین و دانشآموزان و پدران و مادران».
انتظار داشتم آموزش و پرورش این کتاب را چاپ کند و در اختیار معلمین و دانشآموزان قرار دهد.
برای این کار چندین بار به سازمان پژوهش و پژوهشکده معلم مراجعه و حتی به کانون پرورشی و انتشارات مدرسه هم این کتاب را ارائه دادم اما برای چاپ با پاسخ منفی روبرو شدم تا اینکه با پیشنهاد آموزش و پرورش فارس برآن شدم با بودجه شخصی آن را به چاپ برسانم و پس از چاپ، ٢ جلد آن را طی فرم و نامه‌ای به سازمان پژوهش برای تأیید ارسال نمودم که اگر موردتأیید قرار گیرد، امکان چاپ برای معلمین سراسر کشور فراهم گردد.
اکنون آقای محمدی ناشر تخت‌جمشید با مجوز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی این کتاب را به چاپ رسانده‌اند.
- ویژگی این روش نسبت به سایر کتابهای تمرین خط ریز چیست؟
در ابتدای این کتاب، سبب بدخطی عمومی که به تاریخ چاپ و بعد خط کلاس اولی مربوط می‌شود بررسی شده و حروف الفبا با سه شکل١- حروف نسخ کتابی ٢- حروف کلاس اولی ٣- حروف خط نوشتنی، نامبرده شده است.
در این روش قانونمند حروف الفبا به ١٧گروه تقسیم شده و هر گروه در اتصال به سایر گروه که شکل مشابه دارند تمرین داده شده است.
برای نمونه گروه ٣ (ج چ ح خ) در اتصال به حروف ا- د- ذ - ک گ- ل (حروف بالارونده) به این شکل (حـ) مانند؛ خاک، خدا، کوچک، داخل نوشته می‌شود و در اتصال به گروه ٣ مانند حجاب، حج و جم، برخی (م- ی)، و در اتصال به سایر حروف به این شکل (حـ) مانند رخت، حس، خط، جغد، جعفر، حقیر، خود؛ نوشته می‌شود.
نکته مهم دیگر که در این روش روی آن تکیه شده است، اینکه هر حرف اگرچه یک دندانه باشد، باید در کلمه خود را نشان دهد و شخصیت هر حرف حفظ گردد. برای مثال کلمه (ببینید) که ٥ حرف دندانه‌دار در آن است باید هر حروف به روشنی دیده شود، یا در کلمه (نشستند) که ٣ حرف دندانه‌دار و س، ش در آنهاست، دندانه‌ها و س، ش را جدا از هم و به روشنی می‌بینیم.
١٤ تمرین برای حروف دندانه‌دار (یـ - پـ- تـ - ثـ - نـ- یـ) «گروه ٢ » داده شده است.
امید است این روش موردتأیید سازمان پژوهش قرار گیرد و در اختیار معلمین و دانشآموزان گذاشته شود.
به امیدخوش‌خطی برای همه...
