کشور ما از ظرفیت و جایگاه ویژه‌ای در تولید محصولات باغی ارزشمند برخوردار است. گفته می‌شود که حدود ۳۰ درصد این محصولات در مراحل کاشت، داشت و برداشت به صورت ضایعات از بین می‌رود.
ایجاد و گسترش صنایع تبدیلی نه تنها ارزش افزوده، اشتغال و درآمد‌های ارزی ایجاد می‌کند بلکه باعث استفاده بیشتری از محصولات کشاورزی و جلوگیری از اتلاف و ضایع شدن آنها می‌شود. نی‌ریزِ ما، یکی از قطب‌های تولید انار کشور است و کارخانه کنسانتره این شهرستان، هر ساله بخش قابل توجهی از صادرات کنسانتره انار را به خود اختصاص می‌دهد. جهت آشنایی با این مجموعه که یکی از شرکتهای باسابقه در زمینه صنایع تبدیلی انار است و بررسی وضعیت صنعت فرآوری انار، با مهندس حسین خاوندی رئیس هیئت مدیره شرکت مزرعه سبز نی‌ریز گفتگویی انجام داده‌ایم که می‌خوانید.
*****
- کارخانه شما به چه منظوری راه‌اندازی شد؟
شرکت مزرعه سبز نی‌ریز، در سال ۱۳۸۳ با همت جمعی از متخصصان کشاورزی و علاقه‌مندان به محصول انار نی‌ریز با هدف ایجاد ارزش افزوده برای میوه انار از طریق فرآوری، با بهترین تکنولوژی روز دنیا به منظور صادرات تشکیل شد.
با توجه به اینکه شهرستان نی‌ریز رتبه اول تولید انار در استان فارس و کشور را داراست و همچنین نزدیکی به بنادر جنوبی برای صادرات، توجیه کافی و منطقی برای احداث کارخانه کنسانتره انار در شهرستان نی‌ریز وجود داشت؛ لذا کارخانه کنسانتره انار نی‌ریز با ظرفیت تولید سالیانه ۲۰۰۰ تن کنسانتره و ۴۰۰۰ هزار تن سایر فرآورده‌ها، به صورت اختصاصی برای انار احداث و راه‌اندازی شد.
مهمترین و اصلی‌ترین محصول این کارخانه، کنسانتره انار به منظور صادرات است. سایر محصولات کارخانه شامل رب، سس، شربت، سرکه، مارمالاد، لواشک و آب انار با بهترین کیفیت با هدف صادرات و تأمین نیاز کارخانجات داخلی است.
شرکت مزرعه سبز نی‌ریز حدود ۵۰ نفر نیروی شاغل ثابت دارد و به صورت غیر مستقیم برای حدود ۵۰۰ نفر شغل ایجاد کرده است.
چند درصد از انار تولیدی کشور قابلیت فرآوری صنعتی دارد؟
تقریباً ۳۰ درصد از انار تولیدی کشور قابلیت فراوری در صنایع تبدیلی انار را دارد.
از نظر کیفیت چه تفاوتی بین انار ایران و سایر کشور‌ها وجود دارد؟
با توجه به اینکه درخت انار بومی کشور ایران است، از قدیم الایام بهترین ارقام انار در سطح کشور شناسایی و کشت آنها توسعه پیدا کرده است. میوه انار ایران در مقایسه با انار تولیدی سایر کشور‌ها به مراتب کیفیت بهتری دارد. به همین دلیل قطعاً کنسانتره تولید شده که از بهترین ارقام انار تهیه می‌شود به صورت معناداری از کنسانتره انار تولیدی سایر کشور‌ها با کیفیت‌تر است.
کنسانتره انار ایران از نظر رنگ و فاکتور‌های دیگر مانند میزان قند، اسیدیته، طعم، مزه و کیفیت فرآوری (درجه بریکس و میزان شفافیت) در سطح بالایی قرار دارد.
چه حجمی از کنسانتره مصرف داخلی داشته و چه حجمی از آن صادر می‌شود؟
چون کنسانتره انار در ایران عمدتاً به مصرف کارخانجات تولید آب میوه و نوشیدنی می‌رسد و سایر صنایع بهداشتی، آرایشی و دارویی سهم قابل توجهی در مصرف آن ندارند، تقریباً ۲۰ درصد کنسانتره مصرف داخلی و ۸۰ درصد آن برای صادرات است.
میزان تقاضای بازار جهانی نسبت به کنسانتره و فرآورده‌های انار چه میزان است؟
برآوردی دقیق از میزان تقاضا برای کنسانتره انار وجود ندارد.
چه میزان از تقاضای جهانی را ایران تأمین می‌کند. متقاضیان کنسانتره انار چه کشور‌هایی هستند؟
سالیانه تقریباً ۳۰ هزار تن تولید جهانی کنسانتره انار است که از این مقدار حدود ۳۰ درصد آن در ایران تولید می‌شود. متقاضیان کنسانتره انار در درجه اول آمریکای شمالی، کانادا و اروپای غربی و بعد از آن کره جنوبی، روسیه، چین و مالزی هستند. کنسانتره انار جزو گران‌ترین کنسانتره‌های میوه در دنیا است، به همین دلیل، کشور‌های مرفه با توان مالی بالا مشتری عمده آن هستند. نکته مهم این که آب انار صرفاً یک نوشیدنی برای پذیرایی و رفع تشنگی نیست، بلکه یک آبمیوه سلامت محور و ارزشمند به حساب می‌آید.
در سال‌های اخیر وضعیت تولید و خرید محصولات فرآوری شده انار چگونه است؟
در سال‌های اخیر وضعیت تولید به دلیل نوسانات شدید در قیمت محصولات مصرفی و بسته‌بندی و همچنین افزایش قیمت مواد اولیه، به ویژه انار صنعتی مشکلات زیادی را برای تولید کنندگان به همراه داشته. همچنین به دلیل مشکلات حاد ایجاد شده از تحریم‌های ظالمانه، وضعیت فروش نیز مناسب نیست. مراودات بانکی تقریباً مسدود شده و امکان گشایش اعتبار برای مشتریان خارجی فراهم نیست، در نتیجه عمده فروش به صورت ریالی انجام می‌شود.
مهمترین دلیل افزایش قیمت کنسانتره ایران چیست؟
در درجه اول، افزایش بی‌رویه قیمت انار صنعتی است، چون هزینه‌های تولید باغداران افزایش خیلی زیادی داشته، و انتظار دارند تمام هزینه‌های تولید را با افزایش قیمت محصول درجه سه و صنعتی خود جبران کنند که این موضوع در هر جایی که صنایع تبدیلی برای محصولی احداث شده، مشاهده می‌شود. در درجه دوم افزایش قیمت بی‌رویه مواد مصرفی، ملزومات تولید و لوازم بسته‌بندی است، به ویژه ملزوماتی از قبیل آنزیم و کیسه اسپتیک که وارداتی هستند و نیاز به ارز دارند و سومین دلیل افزایش هزینه‌های حمل و نقل و نگهداری است.
کیفیت کنسانتره انار به چه عواملی بستگی دارد؟
فاکتور‌های مختلفی در کیفیت کنسانتره مد نظر خریداران است که مهمترین آن درجه بریکس، رنگ، NTU (شفافیت)، اسیدیته، میزان قند، طعم و مزه است. برای رسیدن به بهترین کیفیت کنسانتره باید کیفیت انار ورودی به کارخانه مناسب باشد. انار‌های بیش از حد آلوده و کپک زده و دانه سفید می‌تواند آسیب زیادی به کنسانتره تولیدی وارد کند.
با توجه به سطح بالای تولید انار و نیاز برخی مناطق جهت راه‌اندازی کارخانجات فرآوری به نظر شما سرمایه‌گذاری برای راه‌اندازی کارخانجات جدید در این مناطق تا چه اندازه می‌تواند به رونق تولید و بهبود وضعیت مناطق اقتصادی این مناطق کمک کند؟
سرمایه‌گذاری در کارخانه کنسانتره انار سنگین است. از طرفی کارخانجات احداث شده، ظرفیت خالی برای تولید دارند و به عبارتی بیش از نیاز، ظرفیت سازی انجام می‌شود؛ لذا به نظر می‌رسد احداث واحد‌های جدید کمکی به رونق تولید و بهبود وضعیت اقتصادی مناطق انارخیز نمی‌کند، بلکه باید شرایط کارخانجات فعلی را بهبود بخشید تا بتوانند نقش مؤثرتری داشته باشند.
آب انار و سایر مشتقات ارگانیک ایران در بازار جهانی چه میزان شناخته شده است؟ و ما به چه میزان از این مزیت رقابتی بهره برده‌ایم؟
محصولات ارگانیک در دنیا شناخته شده هستند، به ویژه محصول انار در این خصوص بیشتر مطرح بوده و انار و آب انار ارگانیک جذابیت بیشتری دارند. ولی متأسفانه در کشور ما محصولات ارگانیک جایگاه واقعی خود را ندارند و افزایش قیمت آنها نسبت به محصولات غیر ارگانیک چندان نیست.
آیا با توجه به خواص دارویی و درمانی انار و قابل استفاده بودن قسمت‌های مختلف آن در صنایع غذایی، دارویی و صنعتی، واحد‌های فرآوری انار از این ظرفیت برای تولید محصولات با ارزش افزوده بیشتر بهره می‌برند؟
متأسفانه به دلیل کم توجهی به سایر خواص انار و امکان فرآوری محصولات مختلف برای استفاده در صنایع دارویی، آرایشی و صنعتی هیچ کدام از واحد‌های تولیدی کنسانتره‌ی انار، مستقیماً در این خصوص فعالیتی ندارند و صرفاً به صورت خیلی محدود در بعضی موارد مثل روغن هسته انار و یا دارو‌های گیاهی و خوراک دام از پوست انار، به عنوان تأمین کننده و فروشنده فعالیت محدودی دارند.
با توجه به اینکه فعالیت مجموعه شما به طور مستقیم به تولید محصولات باغی از جمله انار وابسته است، برای حمایت از تولید کنندگان انار چه برنامه‌هایی در سال‌های گذشته برای حذف دلالان و واسطه‌ها و خرید مستقیم محصول از باغدار داشته‌اید؟
با ایجاد ارتباط با باغداران عمده، از طریق مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان و عضویت در انجمن انار شهرستان، سعی شده است ارتباط مستقیم با باغداران برقرار شود. ضمناً پرداخت نقدی به باغداران در قبال فروش محصولات خود به کارخانه و سعی به تشویق آنان برای ارتباط مستقیم با کارخانه، حذف واسطه‌ها و همچنین درج آگهی در جراید محلی و اعلام آمادگی برای خرید مستقیم از باغداران در شروع فصل برداشت انار، از جمله اقدامات ما برای حذف دلالان و واسطه‌ها و ارتباط مستقیم با باغداران بوده است.
آیا افزایش تولید انار و مشتقات آن در دنیا و ظهور رقبای جدید در بازار انار، می‌تواند برای تولید کنندگان و صادر کنندگان کشور ما زنگ خطر باشد؟
به هر حال دنیای تولید و تجارت دنیای رقابت است و هر زمان نسبت به حفظ بازار‌های موجود و توسعه آنها اقدام مؤثری صورت نپذیرد، قطعاً موجب از دست رفتن فرصت‌ها می‌شود. کم توجهی به ارتقای تکنولوژی تولید و همچنین عدم بهره‌گیری از فرصت‌های تجارت الکترونیک و فضای مجازی در فروش می‌تواند ما را از رقبا عقب بیندازد.
از نظر تجهیزات لازم در صنعت فرآوری فاصله ما با رقبا چقدر است؟
در حال حاضر اکثر تولید کنندگان عمده، با هدف صادرات مشغول به تولید هستند و به اقتضای نوع محصول و بازار‌های هدف ناچار به استفاده از تکنولوژی‌های به روز دنیا هستند و در این موضوع فاصله زیادی وجود ندارد.
محدودیت‌ها و موانع صادراتی فرآورده‌های انار چیست؟
شرایط فعلی و حاکم بر کشور در مجموع برای صادرات کنسانتره انار و سایر فرآورده‌ها مناسب نیست. اگرچه به نظر می‌رسد قیمت دلار توجیه کافی برای صادرات ایجاد نموده، ولی در عمل این موضوع تحقق نیافته است و تقریباً بخش عمده‌ای از صادرات در قبال دریافت ریال صورت می‌پذیرد و همچنین به خاطر شرایط خاص برای حمل و نقل و نیاز به کانتینر‌های فریزری با دمای منفی ۱۸ درجه سلسیوس به مشکلات این امر افزوده است.
صادرات یک بشکه آب انار ایران در مقایسه با یک بشکه نفت چه میزان می‌تواند برای کشور ارزآوری داشته باشد؟
صادرات یک بشکه کنسانتره انار با قیمت‌های فعلی می‌تواند گاهی تا ۱۲ برابر بشکه نفت ارزآوری داشته باشد.
از دست دادن بازار و عدم صادرات چه خسارتی می‌تواند به فعالیت این صنعت وارد کند؟
از دست دادن بازار و عدم صادرات، می‌تواند مشتریان فعلی را متوجه تولید کنندگان سایر کشور‌ها کرده و آنها را جایگزین نمایند که باعث صدمات جبران ناپذیری برای تولید کنندگان خواهد بود.
مهمترین مشکلاتی که در حال حاضر فعالین این صنعت با آن مواجه هستند چیست؟
به نظر می‌رسد با وجود همه مشکلاتی که در زمینه تولید وجود دارد، تولید کننده ایرانی یاد گرفته است که چگونه با مشکلات دست و پنجه نرم کند و به تولید ادامه دهد، ولی در زمینه فروش به ویژه در عرصه بین‌المللی تحت تأثیر عواملی است که در اختیار تولید کننده نیست و به دلیل شرایط کشور مشکلات زیادی وجود دارد که امید است با رفع موانع برای همه فعالین اقتصادی گشایشی برای فروش و صادرات کنسانتره وسایر فرآورده‌های انار حاصل شود.
