رئیس مرکز تحقیقات بینالمللی بیابان دانشگاه تهران با بیان اینکه لوت، بزرگترین بیابان ایران بهعنوان یک میراث جهانی است در ادامه به تهدید کلوتها و نبکاهای این بیابان بهعلت تراکم گردشگر و افزایش بیبرنامه آفرودها (بیراههنوردی) اشاره و نسبت به خارج شدن این میراث جهانی از لیست سازمان ملل متحد هشدار داد و گفت: لوت، بزرگترین بیابان ایران، بهعنوان یک میراث جهانی توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) به ثبت رسیده است. حمیدرضا ناصری، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران در گفتگو با ایسنا، این موضوع را بهنوعی آسیب زدن به جایگاه ایران در سازمان ملل متحد برشمرد و افزود: ضرورت آموزش و ترویج اخلاق گردشگری و آفرود در کنار احترام به موازین و رسوم جوامع محلی حاشیه بیابان یک موضوع ملی است که ضرورت آن بهطور جدی احساس میشود.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران افزود: بیراههنوردی یا آفرود یک فعالیت «ورزشی - تفریحی» است که در آن استفاده از خودرو و یا موتورسیکلت ضروری است.
ناصری، در ادامه توضیح داد: آفرود به مفهوم رانندگی خارج از جاده یا بیراههنوردی اصطلاحی است که برای توصیف رانندگی در زمینی غیر از خیابان و بزرگراه و جاده معمول است و رانندگی در کنار رودخانهها، باتلاقهای گلآلود، تپههای ماسهای، سواحل دریا، کوهستانها، جنگلها و مراتع و مواردی از ایندست را شامل میشود.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه گردشگری و آفرود در مناطق کویری و بیابانی بهویژه طی یک دهه اخیر و با ورود انواع و اقسام خودروهای دو دیفرانسیل و SUV افزایشی تصاعدی داشته است، در ادامه تصریح کرد: در انجام فعالیتهای گردشگری و آفرود و سافاری، علاوهبر دانش فنی در خصوص خودرو و مهارتهای رانندگی لازم است تا اخلاق گردشگری و آفرود مورد توجه قرار گیرد.
ناصری ادامه داد: از سوی دیگر باید آگاهیبخشی به ورزشکاران و علاقهمندان این سری از فعالیتها در خصوص طبیعت شکننده بیابان داده تا کمترین آسیب به این نوع اکوسیستم خشکی وارد شود.
وی گفت: ظهور آفرود و افزایش علاقهمندان این فعالیت موجب شده است تا نگرانیهایی در خصوص تخریب اکوسیستم بیابان در میان مسئولان و مراکز متولی امور بیابان و پژوهشگران حوزه بیابان بروز کند.
رئیس مرکز تحقیقات بینالمللی بیابان دانشگاه تهران، گفت: همواره بهطور سنتی در بهرهبرداری از مناطق طبیعی از جمله مناطق چهارگانه تحتمدیریت سازمان حفاظت محیطزیست، مناطق تحتمدیریت و نظارت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور محدودیتهایی وجود داشته است و همواره موضوع ظرفیت برد محیطی (Carrying Capacity) در برنامهریزی جهت انواع بهرهبرداری مدنظر مدیران بوده است.
ناصری نمود آن را در محدودیت صدور پروانههای شکار یا پروانههای چرا دانست و خاطرنشان کرد: با ثبت زمین بوستان (ژئوپارک)های ملی و جهانی از یکسو و محدودههای میراث طبیعی ملی و جهانی از سوی دیگر توسط سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور و وزارت میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی، موضوع مدیریت و کنترل فعالیتهای گردشگری و البته آفرود جدیتر میشود.
وی ابلاغ آییننامه طبیعتگردی (مصوب ۱۴۰۳) توسط دولت را گامی در جهت ساماندهی به این موضوع مهم برشمرد و افزود: هماکنون ظرفیت برد گردشگری برای فعالیت گردشگری در مناطق بیابانی کشور با موازین علمی محاسبه نمیشود و در مواردی مناطق مختلف بسیار بیشتر از ظرفیت است و پیامدهای آن را میتوان در تخریب زمین و پوشش گیاهی، فشردگی خاک و برهم خوردن پوشش سطحی خاک، افزایش تراکم جادههای خاکی و آفرودی و ناامنی فزآینده برای حیاتوحش و کاهش زادوولد آنها و تلفات جادهای ملاحظه کرد.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه جایگزین شدن یک درخت در مناطق بیابانی زمانی چند برابر بیش از مناطق جنگلی شمالی نیاز دارد، در ادامه تصریح کرد: ایجاد سروصدا در محیط بیابانی بهویژه در دوران زایش پستانداران و یا تخمگذاری پرندگان و ایجاد استرس در میان حیوانات اثر عمیقی بر تولیدمثل دارد و در خصوص گونههای در معرض انقراض یا تهدید این مسأله بسیار جدیتر میشود.
*افزایش تراکم جادههای آفرودی و بر هم خوردن تعادل فیزیکی سطح خاک
ناصری ادامه داد: از سوی دیگر افزایش تراکم جادههای آفرودی و بر هم خوردن تعادل فیزیکی سطح خاک، سطوح حساس خاک را در معرض باد قرار میدهد و حاصل آن افزایش گردوغبار و کاهش کیفیت هوا و البته تهید برای برخی زیرساختها از جمله جادهها و دکلهای انتقال نیرو و تهدید سلامتی ساکنان مجاور مناطق بیابانی است.
رئیس مرکز تحقیقات بینالمللی بیابان دانشگاه تهران، با اشاره به ثبت جهانی بیابان لوت در ۲۷ تیرماه سال گذشته در ادامه خاطرنشان کرد: تمرکز بر روی مناطق بیابانی کشور و مسائل مرتبط با آن ازآنجهت اهمیت دارد که چیزی در حدود ۳۲ میلیون هکتار از کشورمان طبق تقسیمبندی انجامشده توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور جزء مناطق بیابانی است.
ناصری با بیان اینکه اگر تقسیم بندیهای اقلیمی، ژئومورفولوژی و گیاهی را نیز در اینباره لحاظ کنیم مساحت بیشتری از کشور مناطق بیابانی است، در ادامه تصریح کرد: این مناطق بهلحاظ گستردگی، سهولت دسترسی و صدالبته چشماندازهای بینظیری، چون تپههای ماسهای، نمکزارها و دریاچههای نمک و دشتهای وسیع از دیرباز همواره موردتوجه گردشگران و محققان بودهاند.
وی ادامه داد: محققانی، چون آلفونس گابریل، دانیل کینسلی و بزرگانی، چون دکتر احمد مستوفی و دکتر پرویز کردوانی و بسیار پژوهشگران و گردشگران داخلی و خارجی جذب این نواحی شدهاند و طبیعی است که هنوز این مناطق میتوانند بسیاری را از علاقهمندان را به خود جذب کنند.
این عضو هیأت علمی دانشگاه تهران، با بیان اینکه زمین بهعنوان میراث مشترک همه جوامع انسانی تنها بستری است که فعالیتهای بشر در آن انجام میشود، گفت: بدیهی است که حفظ و حراست از آن بر عهده همه جوامع است.
وی ادامه داد: از میراث ارزشمند زمین سهم کشور ایران ۱/۶۴۸/۱۹۵ کیلومترمربع است که ایران را در رده شانزدهم بزرگترین کشورهای جهان قرار میدهد.
رئیس مرکز تحقیقات بینالمللی بیابان دانشگاه تهران، با بیان اینکه این بدان معناست که ایران در رده کشورهای وسیع کره خاکی قرار میگیرد، در ادامه خاطرنشان کرد: از سوی دیگر گستره ایران بین دو مدار ۳۰ و ۶۰ درجه شمالی قرار دارد که از منظر جغرافیایی کمربند بیابان دنیا شناخته میشود و ویژگی بارز این کمربند کمبود بارش است.
ناصری با بیان اینکه این بدان معنا نیست که مساحت ایران سراسر مناطق بیابانی است، در ادامه توضیح داد: البته به لطف وجود دو رشتهکوه البرز و زاگرس در فلات ایران مناطق غربی و شمالی کشور مناطقی کوهستانی بهشمار میروند و باریکه منطقه هیرکانی در شمال که دربرگیرنده استانهای گیلان، مازندران و گلستان است بر دامنههای شمالی البرز جنگلهای کهن هیرکانی قرار دارند.
وی ادامه داد: تنوع زیستگاه و اقلیم در ایران باعث شده است که چشماندازهای طبیعی متنوعی در ایران وجود داشته باشد، موضوعی که در کمتر کشوری دیده میشود و از این منظر کشور ایران یکی از جذابترین کشورها بهلحاظ جذابیتهای طبیعتگردی بهشمار میرود و این موضوع از دیرباز در تاریخ کهن ایران نیز مورد توجه ایرانیان بوده است.
