در شماره پیش به سه عامل شیوع فساد مالی در ایران پرداختیم.
اما سایر عوامل:
۴- دو نرخی بودن ارز.
وقتی ارز آزاد و ارز دولتی (نیمایی، ترجیحی و هر ارز ارزانتر از نرخ آزاد) در اقتصاد رایج باشد هرچه نظارت هم انجام شود باز زمینه فساد فراهم می‌شود؛ چه اینکه هر شخصی تلاش می‌کند به ارز دولتی دست یابد و در بازار آزاد بفروشد و بدون زحمت درآمد زیادی به دست آورد.
البته ارز دولتی در جا‌هایی باید توسط دولت برای کنترل قیمت‌ها به کار رود که کاری است در جهت رفاه اجتماعی، مانند یارانه نان، سوخت و غیره.
۵- تحریمها.
تحریم موجب تلاش برای دور زدن آن می‌شود. دور زدن کاری است پنهانی برای به دست آوردن یا فروش کالایی که معامله آن توسط قدرت‌های بزرگ ممنوع شده است. طبیعی است در روند پنهانی، زمینه هرگونه فسادی فراهم می‌شود.
نمونه آن قبلاً در فروش نفت از راه‌های غیر رسمی بود که موجب فساد سنگینی شد.
۶ - دادن امتیازات انحصاری واردات به اشخاص حقیقی یا حقوقی ذی نفوذ.
این موضوع از موارد مهم فساد اقتصادی است. وقتی کسی به تنهایی وارد کننده کالایی باشد، به دلخواه خود قیمت‌گذاری می‌کند و عرضه در اختیار خودش است و با کم و زیاد کردن عرضه، قیمت را در بازار به نفع خودش تنظیم می‌کند.
۷- ضعف نظارت بر بازگشت ارز حاصل از صادرات به کشور.
صادرکننده کالایش را در بازار جهانی با نرخ جهانی دلار می‌فروشد؛ ارز حاصل پس از کسر سود صادرکننده، باید به کشور برگردد.
اگر بربازگشت و واریز آن به بانک مرکزی نظارت دقیق و کامل صورت نگیرد فساد سنگین ارزی صورت می‌گیرد.
۸ - دادن امتیازات ویژه برای کشف، استخراج، فروش و صادرات معادن (هر نوع ماده معدنی) به اشخاص حقیقی و حقوقی ذی نفوذ.
البته ظاهر مسئله در پوشش قانونی انجام می‌شود، اما در این میان رشوه‌هایی رد و بدل می‌شود.
در همین شهرستان نی‌ریز گفته می‌شود که یک نفر پروانه اکتشاف بیش از ۱۰ پهنه معدنی سنگ را دریافت کرده است.
۹ - مزایده‌ها.
از جمله جا‌هایی است که می‌تواند زمینه‌ساز فساد باشد.
بعضی اشخاص حقیقی و حقوقی با اِعمال نفوذ، برنده مزایده‌ها می‌شوند، اما با نرخی غیر متعارف و پایین.
هرچند ظاهر مسئله قانونی است و گفته می‌شود چند کارشناس رسمی قیمت پایه مزایده را تعیین کرده‌اند، اما در چند مورد این قیمت‌ها افشا و اعلام رسمی شده؟ مردم چگونه مطلع شوند که قیمت پایه چند بوده؟ و با چه قیمتی کالا به فروش رفته است؟ یکی از موارد پنهانکاری در این زمینه انتشار آگهی‌های مزایده در جراید و رسانه‌هایی است که در اختیار مردم آن شهرستان و استان نیست و لذا مردم عموماً از انجام مزایده و آگهی آن مطلع نمی‌شوند تا بخواهند نظارت داشته و یا در آن شرکت کنند!
بهترین راهکار برای پیشگیری از این فساد، الزام قانونی برای انتشار آگهی‌های مزایده در رسانه‌های مجازی، مکتوب، شنیداری و دیداری شهرستانی است که مِلک و کالای به مزایده گذاشته شده در آن قرار دارد. این مسئله هیچ بهانه‌ای نمی‌تواند داشته باشد، چون پرداخت هزینه آگهی‌های مزایده به عهده برنده است.
۱۰ - از دیگر عوامل بروز فساد افشا نکردن نام افراد حقیقی و حقوقی دست‌اندر‌کار فساد است.
همه کشور‌های توسعه یافته کوچک‌ترین فساد را افشا می‌کنند، رسانه‌ها داد و فریاد راه می‌اندازند و اشخاص را هو می‌کنند.
کما اینکه بار‌ها رؤسای جمهور، نخست وزیران، وزرا و سایر مقامات برخی کشور‌ها به همین خاطر مجبور به استعفا و تحمل مجازات شده‌اند.
در دنیای به شدت رسانه‌ای امروز، افشا کردن کامل و همه جانبه مفسدان ابزاری بسیار کارساز است.
امام علی (درود خداوند بر او باد) در این زمینه خطاب به مالک اشتر نگاشته‌اند: «.. او را خواردار و خیانتکار بشمار و طوق بدنامی به گردنش بیفکن.» (نهج البلاغه، نامه ۵۳، فراز ۷۸، صفحه ۴۱۰)
متأسفانه همیشه مدیران رده بالاتر سازمانی که در آن فساد صورت می‌گیرد تلاش می‌کنند بر آن سرپوش بگذارند به بهانه اینکه مردم به مسئولان نظام بدبین می‌شوند، در حالی که موضوع معکوس است.
اگر خبر فساد با صداقت کامل توسط دستگاه‌های مربوط افشا و مفسدان معرفی شوند و روی آنتن رسانه‌ها و افکار عمومی بروند، اعتماد مردم به حکومت، مسئولان و مدیران بیشتر می‌شود.
۱۱ - مناقصه‌ها برای اجرای پروژه‌های عمرانی به ویژه پروژه‌های سنگین و میلیارد دلاری حتی پروژه‌های نیمه سنگین.
باز اشخاص حقیقی و حقوقی ذی‌نفوذ با تبانی در مناقصه‌ها با مبالغ بالا برنده می‌شوند، اما بدون آن که کمتر هزینه‌ای کنند و به قول مشهور دست به سیاه و سفید بزنند انجام کار را به اشخاص حقیقی یا حقوقی دیگری که نفوذ زیادی ندارند یا کم نفوذند با بهای بسیار کمتر واگذار می‌کنند و از این طریق درآمد‌های هنگفتی به دست می‌آورند.
نظارت بی‌محابا و مستمر توسط نهاد‌های نظارتیِ خارج از سازمانِ مناقصه‌گذار می‌تواند به میزان زیادی جلوی این فساد را بگیرد.
شاید همین اندازه کافی باشد.
اگر گوش شنوایی وجود داشته باشد ریشه فساد از بن بیرون آورده می‌شود.
امید که چنین شود.
شاد و سالم و موفق باشید
منبع:
- نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی (۱۳۸۲) چاپ سیزدهم؛ قم، مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امیرالمومنین
نظر شما
