تعداد بازدید: ۹۰۱
کد خبر: ۸۷۴۲
تاریخ انتشار: ۱۷ مهر ۱۳۹۹ - ۲۱:۲۵ - 2020 08 October
«من محمد‌ رضا شجریان فرزند ایران. صدای من جزئی از فرهنگ کهن ایران است که می‌خواهد به مردم جهان یادآور شود فرهنگ ما انسانی است وپیام آن صلح و صفا و عشق است و پیامی جز دوستی و زندگی نداریم. اگر هم گله‌ای داریم برای رفع نارسایی‌هاست.»شجریان بودن، شجریان شدن، شجریان ماندن؛ بدرود خُنیاگر بزرگ

خسرو آواز ایران چشم از جهان بست و سرانجام تسلیم همان بیماری شد که سال ها با او همخانه بود ولی کمتر کسی از آن آگاه بود تا نوروز 1395 خورشیدی که خود در پیام نوروزی خبر داد و پس از آن دیگر صدای آواز تازه ای از او شنیده نشد.

هر چند از برگزاری آخرین کنسرت عمومی او در ایران 8 سال می گذشت وپس از 88 دیگر به او اجازه ندادند چرا که به توصیف جمعیت معترض به «خس و خاشاک» واکنش نشان داده و خود را یکی از آنان خوانده بود.

محمد رضا شجریان هم از این دنیا رفت چنان که فردوسی و حافظ و مولانا و سعدی که با آنان سخت دمخور بود رفته‌اند اما مانده‌اند.


هوشنگ ابتهاج (سایه) گفته بود اگر حافظ زنده بود و صدای شجریان را بر روی غزل های خود می شنید برمی‌خاست و او را غرق بوسه می‌کرد و حالا می توان گفت که حافظ این فرصت را یافته و اکنون خسرو آواز ایران را غرق بوسه می‌کند.

دربارۀ جنبه‌های تخصصی موسیقایی او صاحبان فن و هنرمندان نوشته‌اند و گفته‌اند و باز هم خواهند نوشت و از این نظر تازه شجریان شروع شده است.


شجریان اما به یک‌ باره ظاهر نشد. پدر او صدایی خوش داشت و اگر تعبیر «ژن خوب» به ابتذال کشیده نشده بود مصداق درست و مثبتی از این وراثت بود. چنان که به فرزندان هنرمند او – مژگان و همایون- هم منتقل شده است.


12 ساله بود که در رادیو مشهد به تلاوت قرآن پرداخت و تا پیش از 1346 که به تهران کوچید هم چنان به صورت افتخاری در رادیو مشهد قرآن می خواند و در سال 56 رتبۀ نخست مسابقات تلاوت قرآن را به دست آورد.

همین پیشینه به یاری او آمد تا بتواند پرچم موسیقی دستگاهی یا سنتی ایران را در سال های پس از انقلاب برافرازد چرا که نظام سیاسی تازه تلقی دیگری از موسیقی داشت و شجریان بود که سوء تفاهم ها را زدود و اگر او نبود چه بسا این شعله دست کم در شکل رسمی و علنی آن فرومی مُرد.


شجریان، شجریان بود چون در خانواده یا هنری بالید و برکشید اما شجریان شد چون پدر از او خواسته بود با نام دیگری فعالیت کند و از این رو نخست با نام خود شناخته نمی شد و بعدتر همه دانستند که سیاوش بیدگانی همان محمد رضا شجریان است.


با این همه آنچه شجریان را شجریان کرد نه شجریان بودن او بود و نه شجریان شدن اش. بلکه شجریان ماندن خسرو آواز ایران است. «نه» گفتن ها و سر خم نکردن ها و نوع زیست شخصی و اجتماعی.


در زندگی خصوصی دوری از الکل و افیون که زندگی پاره ای از هنرمندان را تباه کرده و اهتمام ویژه به تربیت فرزندان هنرمند و چنان که اکنون همایون از محبوب ترین هاست و در زیست اجتماعی با واکنش به آنچه در پیرامون رخ می‌دهد و به کنج عافیت نخزیدن.


سال 78 به لطف یکی از دوستان مجال شرکت در یکی از کارگاه های شجریان در تالار رودکی دست داد و از نزدیک دیدم چگونه در انتخاب، سخت می گیرد و هنگامی که جوانی در واکنش به پاسخ منفی او گریست و گله کرد و گفت: از صدها کیلومتر دورتر آمده ام تا شما را ببینم و در این آزمون شرکت کنم او پاسخ داد: من اینجا نمی خواهم تنها یک آوازخوان را برگزینم. پای پرچم موسیقی در میان است تا به کسی یا کسانی بسپاریم. پای تاریخ هنر و ادبیات این سرزمین در میان است. او برای خود خویش کاری ویژه ای قایل بود.


از این روست که می توان گفت محمد رضا شجریان را تنها با موسیقی و آواز نباید شناخت یا شناساند. حتی با هنر و خود می گفت: «صدای من بازتاب وقایع تاریخ معاصر ایران است. استاد اصلی من زندگی و شرایطی است که بر من گذشته. چرا که من از هر پدیده ای درس گرفتم. من هر چه دارم از آموخته‌هایم است.»


نقش شجریان در فرهنگ و هنر و شناساندن ادبیات کلاسیک و شعر پارسی چنان ممتاز است که هر چه دربارۀ او گفته شود اغراق نیست.

خراسان مهد زبان و ادبیات پارسی است و عجب نیست که از ادبیات کلاسیک و خاصه غزل توشه ها گرفت و با حافظ مأنوس بود. آشنایی با هوشنگ ابتهاج در دهۀ 50 دریچه های تازه ای از شعر را نیز به روی او گشود و از این روست که گفته می شود شجریان را با ادبیات هم می توان شناخت.


او با رخدادهای زمانه همسو بود و از این رو در سال 58 خواند: «تفنگت را بده تا رَه بجویم» و 30 سال بعد شعر مشیری را که «تفنگت را زمین بگذار» و مقایسۀ همین دو تاریخ معاصر ایران را بازمی تاباند.


از شجریان نمی‌توان گفت و بی مهری صدا وسیما به او را بازنگفت. مدیران این سازمان البته شاید توجیه کنند که خود خواسته بود صدای او دیگر پخش نشود اما اولا «ربنا»ی جاودانه را مستثنا کرده بود و ثانیا در اعتراض به پاره ای رفتارها چنین خواستی داشت.


تنها حضور رسمی او در رادیو و تلویزیون پس از خروج از آن در سال 1358 را در نوروز 1373 شاهد بودیم. علی لاریجانی رییس وقت سازمان صدا وسیما در خاطرات خود نوشته که در ورودی جام جم با شجریان رو به رو شد و از خودرو پیاده شد و همان شب بسیاری از ایرانیان به احترام او برخاستند.


شجریان، خاموش شد اما صدای او خاموش نخواهد شد. پیکر او در توس و در کنار آرامگاه فردوسی به خاک سپرده خواهد شد تا بدانیم این سنت هزار ساله است. هر چند که خود بر «اصالت» و نه «سنت» تأکید داشت و می گفت: بیشتر به اصالت هنر وفادار است تا سنت وبه این اعتبار می توان او را هنرمندی مدرن و در عین حال اصیل توصیف کرد.


شجریان، 50 سال هنرمندانه زندگی کرد و قدر خود را می‌دانست و فرای 90 برنامۀ گل‌ها و بیش از 60 اثر منتشر شده و ده ها اثر منتشر نشده به خاطر آن که گوهر وجود خود را پاس داشت به نماد هنر ملی بدل شد و به محبوبیتی چنین سترگ دست یافت.


از صدا و سیمایی که استقلال شخصیت و غرور مجری و برنامه ساز محبوب ورزشی خود را نیز برنمی تابد و او را کنار می گذارد شگفت نیست که چهرۀ برجستۀ آواز را هم نپسندد اما جای طرح این پرسش هست که چگونه می توان به خود لقب رسانۀ ملی داد و نماد هنر ملی را برنتافت؟ چگونه می توان از فرهنگ ایرانی – اسلامی دم زد و به نماد هنری آن مجال و میدان نداد؟ چقدر بی ذوقی می خواهد و تا چه اندازه بیگانگی با زیبایی شناسی؟


آری، شجریان، بودنی بود که شد و ماند و می ماند و اگرچه رفته است و می گوییم «بدرود خنیاگر بزرگ» اما او حیات تازه‌ای را در فرهنگ و هنر ایران آغاز کرده است. چونان برجستگان دیگر خراسان و ایران. از دیروز تا امروز. از مولانا و فردوسی و حافظ تا شجریان.


دکتر شفیعی کدکنی سال 1390 و به مناسبت 70 سالگی شجریان شعری سروده بود که در مجلۀ بخارا چاپ شد و این گونه آغاز می شود:


بخوان که از صدای تو سپیده سر برآورد
وطن ز نو جوان شود، دَمی دگر برآورد


بخوان که از صدای تو در آسمان باغ ما
هزار قُمری جوان دوباره پَر برآورد


شاید گمان شود این توصیفات، تشبیه و اغراق شاعرانه است اما یکی از استادان ممتاز زبان و ادبیات انگلیسی و از دوستان او در خاطره ای گفته است به چشم خود دیده که شجریان آواز می خوانده و پرنده ای از بالای درخت پایین آمده است.
غیر قابل انتشار: ۰
انتشار یافته: ۱
ناتور
Iran, Islamic Republic of
۱۱:۴۴ - ۱۳۹۹/۰۷/۱۸
0
0
روحش شاد و یادش گرامی، بخش بزرگی از آواز ایرانی با صدای شجریان است.
نظر شما
حروفي را كه در تصوير مي‌بينيد عينا در فيلد مقابلش وارد كنيد
پربازدیدها