اثر دانینگ-کروگر یا تَوَهّم دانایی این روزها به لطف فضای مجازی زیاد می‌بینیم که افراد صاحب‌نام در اظهارنظرهای خود دچار خطاهای عجیبی می‌شوند و به اصطلاح امروزی «گاف» می‌دهند و در شبکه‌های مجازی به مسخره گرفته می‌شوند.
یا برخی چنان با اعتماد به نفس درباره موضوعی تخصصی نظر می‌دهند که مخاطب باور می‌کند آنها واقعاً صاحب‌نظرند. اما به فاصله کمی دستشان رو می‌شود و پوچ بودن نظرات آنها لو می‌رود.
دلیل چیست؟ چرا آنها اینقدر خود را بزرگ‌تر می‌بینند؟
*****
دو دانشمند به نام‌های دانینگ و کروگر در دانشگاه کرنل تحقیقی بر روی مهارت‌های گرامری، استدلال منطقی شرکت کنندگان انجام دادند و متوجه شدند که کسانی که توانایی ضعیفی نسبت به دیگران داشتند توانایی‌های خود را بیش از حد تخمین می‌زدند درحالیکه کسانی که ظرفیت‌های بالاتری داشتند، مهارت‌های خود را دست کم می‌گرفتند.
هیجان ناشی از آگاهی اولیه در افرادی که به تازگی از جهل مطلق رهایی یافته و دانش ابتدایی در حوزه‌ای را کسب کرده‌اند آنقدر زیاد است که این افراد، به ناگهان با جهش بالایی در میزان اعتماد به نفس‌شان روبرو می‌شوند و به مرور دچار توهم فرهیختگی شده و روند یادگیری‌شان متوقف می‌شود.
در این موقعیت فرد مبتلا فرآیندی تخصصی و عمیق را بسیار ابتدائی تحلیل کرده و با اظهار نظرهای سطحی باعث رنجش و خشم مستمعین می‌شود. در گذشته تریبون‌های محدودی در اختیار این افراد ساده‌لوح قرار می‌گرفت، اما با پهن شدن سفره فضای مجازی رشد اینگونه پردازش‌های ابتدائی افزایش یافته است. اینجاست که تخصص و توهم هم مرز می‌شوند.
از نظر علمی ثابت شده که هرچه کمتر بدانید، فکر می‌کنید بیشتر می‌دانید.
این مسئله فقط در مورد افراد غیر‌حرفه‌ای در مطالعه که خود را حرفه‌ای می‌پندارند، رخ نمی‌دهد، بلکه افراد خیلی حرفه‌ای و باهوش نیز، گاهی توانایی خود را بسیار پایین‌تر از آن‌چه هست، می‌پندارند.
اگر تجربه مباحث علمی یا تخصصی را داشته باشید، بی‌تردید با چنین افرادی مواجه شده‌اید. خود ما نیز ممکن است به دفعات دچار این خطاها شده باشیم.
چه زمانیکه با مطالعه اندک توهم دانایی در یک زمینه را داریم و چه زمانی که با وجود مرتبه بسیار زیاد و تخصص کافی، هنوز به دانش خود اعتماد کافی نداریم!
نکته آخر این‌که اگر این مطلب را خواندیم و تصور کردیم این خطا فقط در مورد دیگری صدق می‌کند و ما از چنین خطاهایی در امان هستیم، درست در همین لحظه دچار دانینگ کروگر شده‌ایم.
