یکی از عواملی که موجب به نتیجه نرسیدن مشروطه شد مخالفت تمام قد روسیه تزاری با مشروطه و همراهی با استبداد قاجارها بود. با توجه به 14 اَمرداد سالروز پیروزی انقلاب مشروطه، در این نوشتار به یکی از جنایات وحشیانه روسها در شهر مقدس مشهد و جسارت و توهین به بارگاه مقدس رضوی، گلوله باران حرم و کشتار صدها نفر زن و مرد و کودک زوّار در این بارگاه مقدس که هیچگاه فراموش نخواهد شد، می پردازیم. این جنایت در جهت رویارویی با مشروطه دوم انجام شد.
شاید خوانندگان عزیز تاکنون اصطلاح بمباران حرم توسط روسها را شنیده باشند اما از علت و چگونگی آن اطلاع کافی نداشته باشند. این تکه از تاریخ ما بسیار غمگین و دردناک است.
دولت روس همراه با دولت انگلیس در سال ۱۲۹۹ خورشیدی که مشروطه خواهان دولت را در اختیار داشتند التیماتوم دادند که باید مستر شوستر آمریکایی که به عنوان مشاور مالی وزارت دارایی استخدام شده برکنار و از ایران اخراج شود. استخدام این کارشناس مالی با مصوبه مجلس دوم صورت گرفته بود. حضور شوستر باعث شد که روس و انگلیس نتوانند به خزانه ایران دست درازی کنند. شوستر وابستگان روس و انگلیس در ایران را مجبور به پرداخت مالیات کرد
از این رو هم انگلیسها قوایی از طریق بوشهر وارد جنوب کشور کردند و هم روسها چهار هزار نفر را از قفقاز وارد ایران کردند. پس از التیماتوم دوم، روسها اقدام به جنایات بسیار وحشتباری در شهر مقدس مشهد و تبریز کردند. در این نوشتار فقط به مسئله کشتار وحشتناک زائران حرم مقدس رضوی میپردازیم.
پس از آنکه التیماتوم به دولت ایران داده شد تعداد سپاهیان روس در مشهد به دو هزار نفر افزایش یافت و در این میان یوسف خان هراتی که قبلاً خبرنگار روسها در افغانستان بود به مشهد آمد و تظاهراتی به طرفداری از محمدعلی شاه قاجار راهاندازی کرد. او ۳۰۰ نفر تفنگچی استخدام کرد و هر روز در جلو صحن مقدس رضوی تعلیمات نظامی میداد و کنسول روس او را یاری میکرد. کار یوسفخان به جایی رسید که از رکنالدوله استاندار خراسان خواست که آزادیخواهان و مشروطهطلبان را تبعید کند و چون او از این کار خودداری کرد روسها در اطراف صحن حضرت رضا (درود خداوند بر او باد) توپهای سنگین را مستقر کردند و مردمی را که به عنوان اعتراض به این عملیات در صحن حضرت رضا و مسجد گوهرشاد گرد آمده بودند محاصره کردند و روز نهم اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی به بمباران صحن و اطراف آن پرداختند. گلولهها به گلدسته و گنبد مقدس اصابت نمود. گروهی از مردم و زوّار کشته شدند. سربازان روسی تجاوز، جسارت و گستاخی را به آنجا رساندند که درها را با توپ شکسته وارد صحن و حرم و ضریح مقدس رضوی شدند. آنقدر جنایات اینها وحشتبار بود که کنسول انگلیس در مشهد به نام رابینو در یادداشتهای خود وقایع جنایتبار روسها در مشهد را چنین نگاشته است:
«جمع کثیری از زوّار بیگناه و مردم بیطرف تماشاچی و زنهای بیچاره کشته شدند. بیچاره مردم بیطرف و زوار همین که مشاهده کردند قوای روس به طرف حرم میآیند درهای حرم یعنی صحن نو و صحن کهنه را به روی خود بستند. سربازان روسی به درها رسیدند و آنها را بسته یافتند. به زور توپ و تفنگ درها را شکستند و جمعیتی که پشت درها بودند تقریباً هزار نفر بودند که همه روی هم ریختند. روسها توپ و مسلسل را در میان مردم آتش کردند و شلیککنان جلو رفتند و صحنها را تصرف کردند. مردم به داخل حرم پناه بردند و درهای حرم را به روی خود بستند. روسها از پنجره طلا شروع به شلیک به درون حرم کردند و درِ یکی از رواقها را شکستند، داخل حرم شدند و شروع به قصابی کردند. باز مردم پناه به قبر امام بردند، این دفعه نظامیان روس به طرف ضریح و داخل ضریح شلیک کردند و چندین نفر در همانجا کشته شدند. در دارالحفاظ و قبر امام سربازان روسی تفنگ با سرنیزه به کار برده و مردم فراری را با سرنیزه کشتند و از روی جسد آنها عبور کردند. ماجرا تا شب ادامه داشت و آنچه از مردم زنده مانده بودند اسیر کردند و چون باران به شدت میبارید زنها را در حجرههای اطراف صحن و مردها را در ایوان جلو حجرهها جا دادند تا ظهر فردا که همه را مرخص کردند. سربازان روسی و قزاقها اسبهای خود را به صحن حرم آورده برای آنها آخور بستند. عمارات حرم تا سه روز در دست روسها بود و در همان نقاط مقدسه استعمال مسکرات مینمودند و احدی را اجازه ورود به آن مکان نمیدادند. سه روز بعد حرم و رواق را و دور بعد از آن صحن نو را تخلیه کرده خارج شدند؛ ولی تا مدتی در صحنها و مسجدها سوار بر اسب یا پیاده رفت و آمد میکردند. طبق آمار صحیحی که منتشر شد مقتولین از روسها ۱۱ نفر سرباز و یک نفر افسر بوده است و تلفات ایرانیان ۵۶۴ مرد و چهار زن بوده که روسها همان شب اول ۵۱۷ جنازه را با گاری به خارج حمل کرده و پشت قبرستان ارامنه در گودالی ریخته و روی آنها را آهک ریختند. پس از چند روز بوی عفونت اجساد تمام فضای شهر مشهد را آلوده و مسموم کرده بود. روز بعد اجساد ۴۷ نفر دیگر را در میان شکاف دیوارها و روی پشت بامها پیدا کردند که در قبرستان قتلگاه دفن کردند. روسها عده مقتولان را بیش از این رقم آخری اقرار نکردند.» (نیازمند، 1399 : 173 و 174)
این یکی از فجایع جنایتبار روسها بود که خواهان ادامه استبداد قاجاری مخصوصاً بازگرداندن محمدعلی شاه قاجار به سلطنت و سرکوب کامل مشروطه و مشروطهخواهان بودند. باشد تا از تاریخ درس، پند و عبرتگیریم.
شاد و سالم و موفق باشید
منبع:
نیازمند، رضا(1399) رضا شاه از تولد تا سلطنت،تهران: حکایت قلم نوین، چاپ هفتم
عکسی از آثار گلوله بر روی گنبد حرم امام رضا پس از حمله روسها به حرم