طب سنتی و مدرن در باور پزشکان و مردم نی‌‌ریز

درد که شروع می‌شود، زمین و زمان را به هم می‌ریزی. تلخی و شیرینی و شوری دارو برایت فرقی ندارد. از یک چای نبات ساده گرفته تا قوی‌ترین مُسکن‌ها، حاضری همه را امتحان کنی تا دردت آرام گیرد. ... آری؛ داروها انواع و اقسام مختلفی دارند، این وسط اما عده‌ای تجویز پزشک و داروهای شیمایی را ترجیح می‌دهند و هنوز هستند افرادی که طرفدار پر و پاقرص داروهای گیاهی‌اند. شما چطور؟ جزء کدام دسته‌اید؟ داروهای گیاهی را ترجیح می‌دهید یا داروهای شیمیایی را؟

ویزیت پزشک‌ها و داروها گران است
زهره فتحی از افرادی است که داروهای گیاهی را به داروهای شیمیایی ترجیح می‌دهد. 
می‌گوید: اکثر وقت‌ها گل گاوزبان و نبات و آویشن دم می‌کنم و دست و پایم که درد می‌گیرد، با خوردن اسطوخودوس آرام می‌شوم. نه این که از داروهای شیمیایی استفاده نکنم، نه! اما سعی می‌کنم تا آنجا که می‌شود با داروهای گیاهی خودم را درمان کنم. به طور مثال، اگر دچار سرماخوردگی شوم، مرتب چهارتخمه می‌خورم و اگر بهتر نشوم، ناچار به پزشک مراجعه می‌کنم. چون ویزیت پزشک و داروها گران است.

هم داروهای گیاهی و هم داروهای شیمیایی
طلعت زردشت از دیگر کسانی است که داروی گیاهی مصرف می‌کند. آویشن را دوای سرماخوردگی، دل‌درد و چربی خون می‌داند و تأکید می‌کند گل‌گاوزبان هم برای سرماخوردگی و دل ‌درد خوب است. 
می‌گوید: هر چند خودم داروهای گیاهی مصرف می‌کنم، اما تا کوچکترین مشکل و دردی برای بچه‌هایم پیش بیاید، به آن‌ها می‌گویم به پزشک مراجعه کنند. نمی‌دانم! شاید به خاطر حساسیت مادرانه باشد.

درد را تحمل می‌کنم و دارو نمی‌خورم!
زهرا یگانه می‌گوید: هزار تا بیماری دارم؛ اما ترجیح می‌دهم اصلاً به پزشک مراجعه نکنم و دارو مصرف نکنم. آخرین باری که آزمایش رفتم، سال 92 بود که آن هم به اجبار باید چند آزمایش انجام می‌دادم. والا به پزشک که مراجعه می‌کنم، بدتر می‌شوم. دکتر یک مشت قرص می‌دهد و می‌گوید: این برای دستت خوب است برای چشمت بد! آن یکی برای پایت خوب است و برای سرت بد! درد را تحمل می‌کنم و نمی‌روم. حتی از داروهای گیاهی هم استفاده نمی‌کنم؛ چون فکر نمی‌کنم نتیجه‌ای داشته باشد. همسرم اما مانند من فکر نمی‌کند و هر زمان به خیابان می‌رود، با یک عالمه داروی گیاهی به خانه برمی‌گردد. قند دارد و هر داروی گیاهی را که شما فکرش را بکنید امتحان کرده؛ از برگ مورد و دارچین و سیرخام کوبیده شده گرفته تا اسفناج و... همه و همه را امتحان کرده، اما فایده‌ آنچنانی نداشته است.

ننه جان و توصیه‌های پزشکی!
محمود 76 ساله نیز طب و داروهای سنتی را بیشتر از علم پزشکی روز قبول دارد.
می‌گوید: بنا به توصیه‌‌ ننه‌جانم که 100 ساله است و امیدوارم 120 ساله شود، داروهای گیاهی را می‌خوریم و خیلی زود هم بهتر می‌شویم. هر روز از دمنوش‌هایی مثل گل‌گاوزبان، اسطوخودوس، سنبل‌الطیب، زنجبیل، دارچین و... استفاده می‌کنیم که خیلی هم برای بدن مفید هستند. خودِ بنده پروستاتم مشکل داشت که هی گفتند به این دکتر و آن دکتر مراجعه کن بهتر می‌شوی. نه این که با خوردن داروها بهتر نمی‌شدم، نه! اما خب مُسکن‌ها آنی و لحظه‌ای بود و فقط برای چند ساعت دردم را تسکین می‌داد تا این که به توصیه‌ یکی از دوستان از داروهای گیاهی استفاده کردم. تخم کدو را به همراه جو دوسر و کمی نبات می‌جوشاندم و می‌خوردم که خیلی بهتر شدم و واقعاً جواب داد. کلاً طب سنتی را بیشتر توصیه می‌کنم. 

نسخه‌های کتاب دکتر خیراندیش
خدیجه علی‌پور از کسان دیگری است که کاملاً به طب سنتی معتقد است.
می‌گوید: از طب سنتی و خصوصاً از نسخه‌های کتاب دکتر خیراندیش واقعاً نتیجه گرفتم. یک زمانی معده‌درد شدید داشتم و فهمیدم از سردی است؛ در حالی که به پزشک که مراجعه کردم، دکتر گفت معده‌ام عفونی شده و تشخیصش درست نبود. ما خودمان سعی می‌کنیم تا جایی که امکان داشته باشد به پزشک مراجعه نکنیم و از داروهای گیاهی استفاده کنیم. البته نمی‌شود گفت پزشک بد است و مسلماً نتیجه خاص خودش را دارد. ولی خب داروهای گیاهی یک چیز دیگری است و خصوصاً این که اکثر بیماری‌ها از سردی است. من فکر می‌کنم کتاب مزاج‌شناسی و نسخه‌های استاد خیراندیش که بالای 50 بار تجدیدچاپ شده، می‌تواند راهنمای خوبی برای افراد باشد.

کرونا و مصرف داروهای گیاهی
رقیه علی‌پور از طب سنتی و داروهای گیاهی استفاده می‌کند و نسبت به تجویز پزشک و داروهای شیمیایی هم بی‌میل نیست. می‌گوید: از بین داروهای گیاهی، بیشتر از رازیانه و آویشن استفاده می‌کنم. رازیانه برای پوست خیلی جواب می‌دهد و آویشن و چهارتخمه هم برای سرماخوردگی خوب است.
خصوصاً در دوران کرونا مصرف داروهای گیاهی‌امان خیلی زیاد شده بود که خیلی هم جواب می‌داد.

داروهای گیاهی دیرگیر است
سعید شاهمرادی مغازه‌ عطاری دارد. او از کسانی است که خودش بیشتر مواقع برای درمان دردها از داروهای گیاهی استفاده می‌کند. 

می‌گوید: مردم به خاطر گرانیِ داروهای شیمیایی و ویزیت زیاد پزشکان، بیشتر به داروهای گیاهی رو آورده‌اند. داروهای گیاهی می‌تواند بیماری‌هایی مانند بیماری ریه، سردرد، معده، سرماخوردگی و... را پوشش دهد. 

البته از جهت دیگر، اکثر داروهای گیاهی طبیعت گرمی دارند و از این نظر که بیشتر غذاهای استفاده شده توسط مردم مانند مرغ، برنج، سیب‌زمینی و... طبع‌شان سرد است و سردی زیاد خود باعث بیماری می‌شود، اکثر مردم به داروهای گیاهی و گرم رو می‌آورند. البته مردم باید این را هم بدانند داروهای گیاهی دیرگیر است و به مرور تأثیر خود را نشان می‌دهد و مانند یک استامینوفن ساده نیست که زود جواب دهد. 
در این باره بد ندیدیم نظر دو پزشک را نیز در این باره جویا شویم.

علم پزشکی روز کامل‌کننده طب باستانی
دکتر حسنعلی پیشاهنگ معتقد است مقایسه کردن طب ایرانی و پزشکی روز با هم اشتباه است.

ایشان می‌گوید: پزشکی نیز مانند هر دانش دیگری چون مکانیک، برق، سیاست و اقتصاد، با گذشت زمان پیشرفت کرده تا به طب امروزی رسیده است. به گونه‌ای که طب ایرانی مقدمه‌ای بر پزشکی امروز است.
یعنی می‌توان گفت در تضاد هم نبوده و در امتداد هم هستند. 

همان طور که در زمان گذشته برای مسافرت از شتر استفاده می‌شد و الان از ماشین و هواپیما، پزشکی ایرانی نیز با پیشرفت‌هایی که کرده به طب روز تبدیل شده است.

وی درباره طب ایرانی می‌گوید: طب ایرانی بازمانده‌ طب ایران باستان است که از زمان خیلی قدیم و حتی پیش از فرمانروایی مادها آغاز شده است.

پزشکان بسیاری مانند جاماسب، آبادیس، ازناک، اشموغ‌وه، سریتا، آتبین، سینه‌مورو، بختیشوع و برزویه از همان دوران باستان و پیش از اسلام  کار درمان را انجام می‌دادند.

بویژه در زمان ساسانیان که دانشگاه جندی‌شاپور در نزدیکی اهواز گشایش یافت، از سراسر نقاط متمدن آن زمان مانند هند، روم، چین و خود ایران که مرکز اصلی بود، پزشکان را دعوت کرده و پزشکی آن زمان را در آنجا تدریس می‌کردند. 

پس از اسلام، ایران در همه‌ زمینه‌ها پیشرفت کرد و به نوزایی رسید و طب ایرانی هم به حداکثر پیشرفت خود دست یافت. همان طور که ابوعلی سینا در کتاب قانون و زکریای رازی در کتاب حاوی یا اسماعیل جرجانی در کتاب خوارزمشاهی، پیشرفته‌ترین کتابهای پزشکی را در زمان خود نوشتند. این کتاب‌ها در زمان خود خیلی خوب بود و حتی تا صد سال قبل در همه‌ جای دنیا و حتی اروپا تدریس می‌شد. ولی خب همان‌طور که همه دانش‌ها پیشرفت کرد، علم پزشکی هم پیشرفت کرد. با این حال این به معنی نادیده گرفتن طب سنتی نیست؛ ولی باید داروهای گیاهی حتماً توسط پزشک به مردم تجویز شود.

متأسفانه الان موارد شبه‌علمی و حتی غیرعلمی وارد جامعه شده‌ و از احساسات پاک مردم سوءاستفاده‌ می‌کنند.

و جالب این که ریاکارانه پسوند اسلامی را به آن افزوده‌اند تا منافقانه پوششی برای کارشان باشد که چنانچه کار خلاف علمی انجام دادند، کسی نتواند مخالفت کند.

دکتر پیشاهنگ در مورد تأثیر داروهای گیاهی می‌گوید: مسلماً تأثیر خاص خود را دارد و خیلی از همین داروهای شیمیایی ‌پایه‌شان از داروهای گیاهی است. ولی در این میان یک مشکل وجود دارد. زمانی که یک داروی شیمیایی ساخته می‌شود، عوارض جانبی آن و پیامدهای ناگواری که ممکن است داشته باشد، شامل تداخل دارویی آن با داروهای دیگر و دیگر مسائل مختلف آن مانند مصرف آن در زمان بارداری، شیردهی، در کودکان، سالخوردگان و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد که آیا عوارضی دارد و می‌شود آن‌ها را مصرف کرد یا خیر. ولی درباره داروهای گیاهی که به دست افراد ناآگاه تجویز می‌شود، این چیزها در نظر گرفته نمی‌شود و گاهی هم تحقیق و پژوهش خاصی روی آنها انجام نشده است.

اکنون خوشبختانه وزارت بهداشت و درمان، رشته‌ تخصصی طب سنتی ایرانی اسلامی را رسمی کرده، یعنی همان طور که یک نفر متخصص داخلی می‌شود، پزشکان می‌توانند متخصص طب سنتی شوند که این خیلی خوب است. 

مسائل مهم دیگری درباره داروهای گیاهی مطرح است؛ از جمله این که روش جمع‌آوری آن‌ها چگونه بوده؟ در چه منطقه‌ای چیده شده‌؟ کِی جمع‌آوری شده‌؟ روش خشک‌کردنشان به چه صورت بوده؟ از چه زمانی نگهداری شده؟ آیا تاریخ‌مصرفشان نگذشته؟ آیا به چیزهای دیگر آلوده شده یا نه؟ چه بخشی از گیاه (ریشه، ساقه، برگ، گل) بوده؟ کدام گونه از گیاه بوده، کوهی؟ باغی؟ پرورشی؟ آسیایی؟ آفریقایی؟

 اینها هر کدام مباحث جداگانه‌ای دارد و باید حتماً زیر نظر پزشک آگاه به طب گیاهی باشد.

هم‌اکنون کارخانه‌های فراوانی از داروهای گیاهی (مانند گل‌دارو، دینه، اهورادارو، باریج و سبزدارو) در بازار تولید هستند که داروهای گیاهی را به صورت علمی و بهداشتی بسته‌بندی کرده و عوارض و تداخل دارویی‌شان را نوشته‌اند. آنها این گیاهان را روی بیماران گوناگونی به صورت علمی آزمایش کرده‌‌اند. من در نسخه‌هایی که می‌نویسم، داروی گیاهی را هم جای می‌دهم.

و سخن پایانی این که نمی‌شود داروهای گیاهی را رد کرد؛ چرا که آن‌ها اثرات مثبت و سودمندی دارند. ولی همان گونه که گفتم، باید بسیار بجا و به دور از هرگونه کلاهبرداری باشد.

باید مراقب کلاهبرداران بود که نمونه‌ بارز آن فردی به‌نام ...  است. او تابه حال چندین بار توسط سازمان نظام پزشکی و دادگاه محکوم شده، ولی باز هم بعد از مدتی داروهای غیرعلمی خود را به خورد مردم می‌دهد.

پرهیز از مصرف خودسرانه‌ داروهای گیاهی
دکتر مریم صادق رئیس نظام پزشکی نی‌ریز در مورد این که چرا برخی پزشکان طب قدیم را باور ندارند، می‌گوید:

یک دلیل شناخت کافی نداشتن از این طب است. دانشجویان پزشکی در دوران تحصیل خود با مباحث طب قدیم آشنا نمی‌شوند؛ به همین دلیل فارغ‌التحصیلان هیچ اطلاعی درباره‌ آن ندارند. دلیل مهم‌تر شاید سوءاستفاده‌ برخی غیرمتخصصان فعال در این حوزه با رویکرد تجارت باشد که باعث بدبینی پزشکان نسبت به این طب شده است. طب قدیم با قدمت چند هزار ساله، یک مکتب پزشکی کامل است که نگرشی کلان و بنیادین نسبت به بدن و سلامت فرد دارد؛ به طوری که نسبت به حفظ سلامت و درمان انسان‌ها به شیوه طبیعی، با استفاده از روش‌های ارزان‌قیمت و کم‌عارضه عمل می‌کند. خوشبختانه چند سالی است که رشته‌ طب سنتی در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود. در حقیقت ‌نظام‌مند کردن طب قدیم و به‌روز‌رسانی این رشته، نوید این را می‌دهد که طب قدیم بتواند در کنار پزشکی مدرن بازوی توانایی برای بهبود کیفیت سلامت جامعه ایرانی باشد.

این داروساز در مورد تفاوت طب ایرانی و پزشکی روز می‌گوید: طب قدیم بر پایه‌ فرآورده‌های گیاهی و حیوانی و کانی‌ها و مواد طبیعی استوار شده، اما پزشکی مدرن عمدتاً داروهای شیمیایی را مدنظر قرار می‌دهد. در طب قدیم شعار پیشگیری بهتر از درمان به وضوح دیده می‌شود؛ اما در پزشکی مدرن با بیمارانی برخورد داریم که از مرحله‌ پیشگیری گذشته و نیاز فوری به درمان دارند. از طرفی در پزشکی امروز کمتر در مورد سبک زندگی، عادات غذایی و سایر موارد این چنینی پرسیده می‌شود؛ درحالی که طب قدیم به ما کمک می‌کند سبک زندگی خود را متناسب با وضعیت اقلیم، سن، مزاج و سایر عوامل مؤثر تنظیم کنیم. این طب معتقد است چون انسان جزئی از طبیعت است، بنابراین نجوم و روزهای ماه، هر کدام بر سلامت و زندگی ما تأثیر دارند و در نهایت در طب قدیم برخلاف پزشکی مدرن، فرآیند تشخیص و درمان بیماری به کندی صورت می‌گیرد.

صادق در مورد این که داروهای گیاهی می‌تواند چند درصد بیماری‌ها را پوشش دهد، می‌گوید: جواب به این سؤال نیاز به تحقیق گسترده‌ای دارد و چندان ساده نیست. اما در عین حال شاید با بررسی میزان مصرف داروهای گیاهی در داروخانه‌ها بتوان تا حدی به این سؤال پاسخ صحیح داد. به طور معمول سهم داروهای گیاهی از قفسه‌ داروخانه‌ها حدود 20 درصد است که با توجه به قدمت علم طب در کشورمان، بسیار کم است. اگر با افزایش متخصصان این رشته‌، طب سنتی بتواند خود را به اثبات برساند و از طرفی مواردی را که باعث بی‌اعتمادی مردم نسبت به طب قدیم می‌شود برطرف کنیم، درصد سهم طب سنتی برای پوشش بیماری‌ها بسیار بالاتر خواهد بود.

توصیه‌ دکتر صادق به مردم در مورد استفاده از داروهای گیاهی این است:
مردم عزیز باید توجه داشته باشند داروهای گیاهی را که براساس اصول علمی تهیه شده، با گیاهان دارویی اشتباه نگیرند. از طرفی همان طور که قبلاً گفتم طب قدیم صرفاً منحصر به تجویز داروهای گیاهی نمی‌شود، بلکه طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی طب سنتی مجموعه‌ای از علوم نظری و علمی است که در تشخیص طبی، پیشگیری و درمان بیماری‌های جسمی، ذهنی یا ناهنجاری‌های اجتماعی به کار می‌رود.
مردم باید از مصرف خودسرانه‌ و بدون مشورت گیاهان دارویی خودداری کرده و با متخصصان مشورت کنند و این باور غلط را از خود دور کنند که داروهای گیاهی بی‌ضرر هستند. چون مصرف بیش از حد و خودسرانه‌ این داروها می‌تواند باعث عوارضی برای بیماران شود.

مردم باید مزاج خود را بشناسند
مرتضی بردباری 35 ساله و در کار طب سنتی و گیاهان دارویی است. مدت‌ها پیش کار طب سوزنی، ماساژ سوئدی، زالودرمانی و حجامت را انجام می‌داده و چند سالی است که در کار گیاهان دارویی است و مدرک خود را نزد استاد خیراندیش از تهران کسب کرده است.

در مورد تفاوت طب نوین و کلاسیک با طب سنتی می‌گوید:
اغلب پزشکان روی بیماری‌های زمینه‌ای کار می‌کنند و بعد قرص و دارو تجویز می‌کنند. اما هدف ما در طب سنتی تشخیص بیماری است. یعنی به گونه‌ای اصل درمان، همان تشخیص است.

می‌گوید: در همین دوران کرونا، بسیاری از بیماران کرونا را که ریه‌اشان درگیر شده بود، مداوا کردم. 
در مورد این که چرا برخی از پزشکان طب سنتی و داروهای گیاهی را قبول ندارند، می‌گوید: در این مورد نظری ندارم. ولی خب تأثیر داروهای گیاهی که از همان قدیم الایام مردم استفاده می‌کردند، بر هیچ کس پوشیده نیست.

توصیه‌ی او به مردم این است: تغذیه‌اشان را اصلاح کنند و در صورت امکان به گیاه‌خواری روی بیاورند. همچنین مزاج خود را بشناسند؛ چون علت اکثر بیماری‌ها از تغذیه نامناسب و گرمی و سردی است.

و در پایان می‌گوید: اگر طب سنتی و داروهای گیاهی رواج پیدا کند، بیماریها خیلی کمتر و سلامتی و طول عمر انسانها بیشتر می‌شود. چون اجداد ما از طریق سرکه انگبین، کپلمه، ایراج فیقرا و خیلی داروهای گیاهی که در طبیعت یافت می‌شده، خودشان را سالم نگه می‌داشتند. طب سنتی در کنار طب مدرن، می‌تواند مکمل و در کنار هم برای درمان بیماریها مؤثر واقع شود.