اخیراً طرحی توسط ۴۶ نماینده مجلس امضا شد. عنوان طرح «استفاده بهینه از اشیاء باستانی و گنجها» بود. جناب آقای دکتر طهماسبی نماینده محترم نیریز، استهبان و بختگان در مجلس از جمله امضاء کنندگان بودند. این طرح با موجی از مخالفت باستان شناسان، فرهنگوران؛ دوستداران میراث فرهنگی و افکار عمومی روبرو و پس گرفته شد. در حوزه انتخابیه انتقاداتی به نماینده مجلس شد که چرا آن را امضا کرده، ایشان ضمن اینکه امضایشان را پس گرفتند در پاسخی که در هفته نامه شماره 384 چاپ شد گفتند: منتقدان هم دلایل خود را مطرح کنند. بنده از منتقدین این طرح یا هر لایحهای باهمین محتوا که توسط دولت تقدیم مجلس شود، میباشم، لذا دلایل زیر را اعلام میکنم:
1- طبق ماده ۳ طرح موصوف وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی موظف بود حداکثر ظرف سه هفته پاسخ درخواست صدور مجوز برای کاوشگر را بدهد. تأخیر بیش از سه هفته ضمن آنکه جرم تلقی میشد به درخواست کننده اجازه حفاری در مناطق باستانی میداد. ضربالاجل سه هفتهای برای حوزه باستانشناسی و میراث فرهنگی بسیار کم است؛ چه اینکه آثار باستانی متنوعند و کارشناسان آنها در مواردی بسیار اندکند و وزارت مذکور قادر به بررسی کارشناسانه درخواست دریافتی و ارائه پاسخ نه تنها در مدت سه هفته بلکه در سه ماه هم نیست. این مسئله موجب میشد باب تخریب و حفاریهای گسترده در حوزه اشیاء تاریخی و گنجها باز شود.
متأسفانه این تجربه تلخ قانونی در مورد پاسخ استعلامهایی که برای کشف معادن (از جمله معادن سنگ وکرومیت و...) از سازمان محیط زیست میشود، وجود دارد و چند سال است گریبانگیر دولت و مردم میباشد. چون سازمان مذکور در مهلت تعیین شده قادر به پاسخگویی به استعلامها نیست و درخواست کننده به راحتی اقدام به اکتشاف در مکانهایی میکند که صدمات جبران ناپذیری به محیط زیست میزند و علاوه بر آن موجب اعتراض و نارضایتی مردم و اهالی اطراف محل اکتشاف میشود.
2- برپایه ماده ۳ طرح مذکور فارغالتحصیلان دورههای کارشناسی ارشد و دکتری در رشتههای باستان شناسی، تاریخ، تاریخ طب و تاریخ ادیان مجاز به ارائه درخواست حفاریاند، علاوه بر آنها دارندگان مدرک دکتری در هر رشتهایی میتوانند با گذراندن دورههای کوتاهمدت باستانشناسی اقدام به ثبت درخواست حفاری کنند. تعداد این افراد در کل کشور اگر نگوییم هزاران، دستکم صدها نفرند وقتی این افراد اقدام به جستجو و ثبت درخواست کنند چه به روز میراث فرهنگی کشور می آید؟!
3- بر پایه ماده ۱۲ طرح، آثار باستانی کشف شده باید توسط موزههای کشور یا دولت خریداری شود، در غیر این صورت کاشف مجاز است اثر را در بازار داخل یا خارج بفروشد. در وضعیت بد اقتصادی که چندین سال است دولت با آن روبروست و کمبود درآمد دولت به حدی رسیده که چوب حراج به اموالش زده - از جمله بهداری نیریز که خوشبختانه متوقف شد - دولت یا موزهها از محل چه بودجهای میخواهند اثر اکتشافی را بخرند؟ نتیجه این میشود که با توجه به بالا رفتن ارزش دلار این اشیاء به خارج کشور صادر و به خریداران خارجی فروخته شود؛ یعنی صادرات رسمی و قانونی میراث فرهنگی و آثار باستانی به خارج از کشور! موضوعی که تا کنون کاملاً قاچاق و غیر قانونی بوده و دستگاههای دولتی به ویژه دستگاهها و سازمانهای امنیتی کاملاً نظارت میکردند که جلوی خروج این آثار گرفته شود.
4- صرف فروش آثار باستانی به ویژه گنجها از دست دادن آثار تمدن و پیشینه کشور است. میراثی که بیانگر غنای تاریخی و تمدنی یک ملت است. در حالی که همه کشورها به دنبال بازگرداندن آثار تاریخی خود از سایر کشورها هستند ما به عکس عمل کنیم و اقدام به صدور آنها نماییم! نسل موجود و نسل های آینده این گونه تصمیمگیریها و سیاستگذاریها را بر نمیتابند و عاملان را نمیبخشند. ضمن اینکه جاذبههای گردشگری هم کم و سطح اشتغال کاهش مییابد.
5 - عرصه گستردهای برای فساد باز میشود؛ چون مطلعانِ مخازن و اماکن تاریخی با همدستی کاوشگران، بهترین آثار را به طور علنی صاحب میشوند. همان افرادی که چند سال قبل به طور کاملاً ماهرانهای اشیاء تاریخی بخش حنای شهرستان بختگان را ربودند. از حفاری محل کاملاً مشخص بود که حفار جای دقیق اثر تاریخی را میدانسته و به گفته مشهور:
چو دزدی با چراغ آید/ گزیدهتر برد کالا
6- دریافت مجوز اکتشاف در معادن سنگ شهرستان نیریز نمونهای است از افرادی با اطلاعات دقیق که اقدام به ثبت پهنههای معدنی کردهاند. به روایتی برخی اشخاص حقیقی و حقوقی بیش از ۲۰ پهنه را ثبت کردهاند! برخی از این پهنهها بسیار غنی است. آیا همین مسئله در حوزه آثار باستانی و میراث فرهنگی نمیتواند اتفاق افتد؟!
7- در ماده یک طرح، اشیاء تاریخی، اشیائی با قدمت بیش از یکصد سال دانسته شده است. در حالی که ممکن است آثار باارزشی با قدمتی کمتر از صد سال وجود داشته باشد.
با توجه به موارد هفتگانه بالا، خروجیِ طرح مذکور و طرحها و لوایح مشابه چیزی جز خسران ملی نیست. چنین مباد.
شاد و سالم و موفق باشید