به فرخندهبادِ یکم بهمن، هزار و هشتاد و دومین زادروز فردوسی بزرگ
به تازگی پیج رسمی اینستاگرام استاد محمدرضا شفیعی کدکنی که توسط یکی از شاگردان ایشان اداره میشود، بر برخی ابیات مشهور منتسب به فردوسی انگشت گذاشته و آنها را جعلی اعلام کرده است.
وی نوشته است:
این رسانه به قدر توان و ظرفیت خود، تلاش دارد تا ابیات مشهور جعلی شاهنامه را به گواه نسخههای معتبر و سخن شاهنامهشناسان معرفی کند؛ توصیهای که همهٔ خادمان فرهنگ ایران و شاهنامهشناسان در هر دوره و عصری مدام گفتهاند و مایهٔ آزردگی عمیق آنها بوده است.
ابیات پیش رو به گواه نسخههای معتبر شاهنامه، سخن پژوهشگران، و شاهنامهشناسان ارتباطی با شاهنامه ندارد. این ابیات بر اساس مقالهها و یادداشتهای استادان: ملکالشعرای بهار، مجتبی مینوی، منوچهر مرتضوی، جلال خالقی مطلق، محمود امیدسالار، سجاد آیدنلو، ابوالفضل خطیبی و دیگران تنظیم شده است.
بر اساس پاسخ مدیر این پیج به پیام نیریزان فارس، قرار است مقالات دیگری نیز در این زمینه منتشر شود.
ابیات جعلی
منتسب به فردوسی بزرگ:
چو بخت عرب بر عجم چیره گشت
همه روزِ ایرانیان تیره گشت
جهان را دگرگونه شد رسم و راه
تو گویی نتابد دگر مهر و ماه
ز مینشئه و نغمه از چنگ رفت
ز گل عطر و معنی ز فرهنگ رفت
ادب خوار گشت و هنر شد وبال
ادمین پیج اینستاگرام استاد شفیعی در پاسخ به استناد یکی از کاربران به این ابیات و انتساب به حکیم طوس نوشته است: «حکیم پارسیگوی طوسی چنین اشارهای نکردهاند. این ابیات سست معلومالحال در شاهنامه نیست.»
این پیج نوشته:
بیت مشهور «بسی رنج بردم در این سال سی/ عجم زنده کردم بدین پارسی» نیز سروده فردوسی بزرگ نیست و در غالب نسخههای معتبر و قابل اعتنای شاهنامه وجود ندارد!
در پاسخ به این پرسش آمیخته با شگفتی برخی مخاطبان مبنی بر این که آیا فردوسی در شاهنامه از لغات عربی استفاده کرده است؟ ادمین پیج استاد شفیعی کدکنی تصریح کرده که فردوسی اشعارش را با وسواس خاصی سروده و از لغات عربی هم استفاده کرده است. سپس اضافه کرده است که «چندصد لغت که ریشه عربی دارد در شاهنامه موجود است» و سپس در پاسخ به استناد یکی از کاربران به این بیت که «به یزدان که گر ما خرد داشتیم / کجا این سرانجام بد داشتیم» نوشته است که این بیتِ سخیفِ سطحی هم از فردوسی بزرگ نیست!
ز شیر شتر خوردن و سوسمار
عرب را به جایی رسیدهست کار
که تاج کیانی کند آرزو
تفو بر توای چرخ گردون تفو
ادمین پیج رسمی استاد شفیعی کدکنی در ادامه مینویسد: «این ابیات هم سروده فردوسیِ جان نیست و در شاهنامه وجود ندارد!»
از نکات جالب توجه در ستیز این پیج با جعلیات آن است که در پاسخ به استناد یکی از کاربران به بیت «چو ایران نباشد تن من مباد/ بدین بوم و بر زنده یک تن مباد» آورده است: «این بیت نه تنها از فردوسی نیست بلکه دشنامی ناروا و توهین به شاعر عظیمالشأنِ ملی ما، فردوسی است. وقتی هم میگوییم شاهنامهپژوهان گفتهاند این بیتِ تقلبیِ سست نوسروده الحاقی است، به ضدیت با وطندوستی متهم میشویم! شاهنامه ستایشگر خرد، انسانیت و رفتار انسانیست، ایران و توران هم ندارد؛ نه این بیت فاشیستیِ ضدبشری! این بیت در نسخههای معتبر و اقدم نیامده است! سخن مرحوم استاد دکتر مجتبی مینوی به یاد میآید که فرمودند: «این بیت:
چو ایران نباشد تن من مباد
بدین بوم و بر زنده یک تن مباد
از فردوسی نیست. در تمام شاهنامه چنین بیتی نیست. یک وقتی یک کسی دلش خواسته است چنین بیتی بسازد و به فردوسی نسبت دهد. اشعارِ بیپدرومادر را پهلویِ هم قرار دادهاند و اسم آن را شاهنامه گذاشتهاند. بنده وقتی هم میگویم این شعر مال فردوسی نیست، میگویند آقا تو وطنپرست نیستی! افرادی میخواهند احساسات وطنپرستی مردم را بدینترتیب تحریک کنند و بالا بیاورند. هرچه دلشان خواست در آن میگنجانند و هرچه در آن گنجانده شده قبول میکنند و میگویند این شاهنامه ملت ایران است!»
ادمین این پیج سپس در پاسخ به یکی از کاربران که به شعر «اگر سر به سر تن به کشتن دهیم/ از آن به که کشور به دشمن دهیم» اشاره کرده است: «این بیت را فردوسی در داستان، از زبان افراسیاب سروده است، نه ایرانیان! افراسیاب برای تحریک و ترغیب تورانیان به جنگ با رستم، این بیت را میخوانده است!
«چنین گفت پیغمبر راستگوی/ ز گهواره تا گور دانش بجوی» این بیت هم مطابق اظهارنظر پیج استاد شفیعی کدکنی از فردوسی نیست. این پیج در اینباره نوشته است: «این بیتِ برساخته هم سروده فردوسی نیست. در هیچ نسخهای نیامده است. استاد دکتر دبیر سیاقی از یادداشتهای علیاصغرخان حکمت، خادم بزرگ و بیهمتای فرهنگ ایران نقل میکنند که:
یک شخصی آمد نزد من که حدیث «اطلبوا العلم من المهد الی اللحد» را به «ز گهواره تا گور دانش بجوی» ترجمه کرده بود. من دیدم زیباست، گفتم در مدارس استفاده شود. امروز آمده جزو ابیات شاهنامه!»
و در یکی از آخرین موارد، این پیج بیت «که رستم یلی بود در سیستان / منش کردهام رستم داستان» را نیز بیتِ سستِ تقلبیِ آشکار توصیف کرده که از فردوسی نیست!
از دیگر ابیاتی که در این مقاله جعلی خوانده شده میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
زن و اژدها هر دو در خاک بِه
جهان پاک ازین (زین) هر دو ناپاک بِه
***
ﻋﺮﺏ هرﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮﺍ ﺩﺷﻤﻦ ﺍﺳﺖ
ﮐﺞﺍﻧﺪﯾﺶ ﻭ ﺑﺪﺧﻮﯼ ﻭ ﺍهرﯾﻤﻦ ﺍﺳﺖ
ﭼﻮ ﺑﺨﺖ ﻋﺮﺏ ﺑﺮ ﻋﺠﻢ ﭼﯿﺮﻩ ﮔﺸﺖ
همه ﺭﻭﺯ ﺍﯾﺮﺍﻧﯿﺎﻥ ﺗﯿﺮﻩ ﮔﺸﺖ
ﺟﻬﺎﻥ ﺭﺍ ﺩﮔﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺪ ﺭﺳﻢ ﻭ ﺭﺍﻩ
ﺗﻮ ﮔﻮﯾﯽ ﻧﺘﺎﺑﺪ ﺩﮔﺮ ﻣﻬﺮ ﻭ ﻣﺎﻩ
ﺯ ﻣﯽ ﻧﺸﺌﻪ ﻭ ﻧﻐﻤﻪ ﺍﺯ ﭼﻨﮓ ﺭﻓﺖ
ﺯ ﮔﻞ ﻋﻄﺮ ﻭ ﻣﻌﻨﯽ ﺯ فرهنگ ﺭﻓﺖ
ﺍﺩﺏ ﺧﻮﺍﺭ ﮔﺸﺖ ﻭ هنر ﺷﺪ ﻭﺑﺎﻝ
ببستند ﺍﻧﺪﯾﺸﻪ ﺭﺍ ﭘﺮّ ﻭ ﺑﺎﻝ
ﺟﻬﺎﻥ ﭘﺮ ﺷﺪ ﺍﺯ ﺧﻮﯼ اهریمنی
ﺯﺑﺎﻥ ﻣﻬﺮ ﻭﺭﺯﯾﺪﻩ ﺩﻝ ﺩﺷﻤﻨﯽ
ﮐﻨﻮﻥ ﺑﯽﻏﻤﺎﻥ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺣﺎﺟﺖ ﺑﻪ ﻣﯽ
ﮐﺮﺍﻥ ﺭﺍ ﭼﻪ ﺳﻮﺩﯼ ﺍﺯ ﺁﻭﺍﯼ ﻧﯽ
ﮐﻪ ﺩﺭ ﺑﺰﻡ ﺍﯾﻦ هرزهﮔﺮﺩﺍﻥ ﺧﺎﻡ
ﮔﻨﺎﻩ ﺍﺳﺖ ﺩﺭ ﮔﺮﺩﺵ ﺁﺭﯾﻢ ﺟﺎﻡ
ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺸﮑﯿﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﯿﺎﻩ
هدر ﺩﺍﺩﻥِ ﺁﺏ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﻨﺎﻩ
برای اطمینان از اصالت
بیت مورد نظرمان چه کنیم؟
برای کسانی که میخواهند بدانند بیت مورد ظنّشان از فردوسی است یا خیر، و فرصت مطالعه منابع تخصصی را ندارند، یکی از سادهترین و مطمئنترین راهها مراجعه به دو کتاب بیتیاب شاهنامه است.
نخست: بیتیاب شاهنامه فردوسی بر اساس تصحیح هشت جلدی دکتر جلال خالقی مطلق به کوشش علی ایمانی و خدیجه خسروی، مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی.
دوم: بیتنمای شاهنامه فردوسی تدوین سید علیمحمد رضایی جواهری، انتشارات اطلاعات. این کتاب بر اساس سه چاپ ژول مول، مسک، و خالقیمطلق است و امکان رصد هر بیت را همزمان بر اساس سه چاپ معتبر دارد.
نوشتنی است محتوای این مقاله به همت همشهری فرهیخته و پژوهشگر ما جناب دکتر مختار کمیلی به تأیید یکی از نزدیکان و یاران استاد دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی رسیده است.
نظر شما