همکار
گرانقدر فرهنگی عزیز جناب آقای غلامرضا آراسته که دبیری فرهیخته و
نویسندهای بزرگ میباشند، چندی پیش مقالهای تحتعنوان «به یاد زندهیاد
دبستان بختگان» نوشته بودند.
به همین بهانه در این نوشتار چند جمله در این زمینه نگاشته میشود:
زندهیاد امیرمحمدحسین خان حاکم نیریز (متوفی ١٢٤٠ مهشیدی) فرزند
میرحسامالدینخان حاکم نیریز(١) از ایل عرب شیبانی معروف به سرخچشم(٢)
فرزند محمدحسن خان از احفاد قهقههبنحسن شیبانی از سرداران یعقوب لیث
صفاری (٢٤٧-٢٦٥ مهشیدی) در سال ١٢٣٠ مهشیدی مدرسه علمیهای در محله کیان
بنا کرد. زمانی مدرسه علمیهخان چهل طلبه داشته است.(٣)
در ورودی مدرسه خان، یک در خیلی بزرگ چوبی عالی بود که یک کلون چوبی قدیمی
داشت(٥). پس از ورود به مدرسه، تاق (طاق) بزرگ ششضلعی بزرگی وجود داشت که
جلوی آن پنجرههای مشبک بود و در کنار پنجرهها، تاق بزرگی روبهروی حیاط
مدرسه بنا گردیده بود.
در دو سمت ششضلعی، دو راهرو در جنوب و شمال جهت ورود به حیاط مدرسه قرار
داشت. در این دو راهرو، پلههایی بود برای رفتن به گوشوارههای ساختمان، و
دو اتاق کنار دو راهرو بود. در چهار سمت تاق ورودی چهار طاقچه قرار داشت که
بالای هر کدام که به سقف میرسید، هلالی تقریباً به شکل زاویه ساخته شده
بود.
چون این مدرسه از رونق افتاده بود(٦) در سال ١٣١٨ خورشیدی برابر با ١٣٦٠
مهشیدی مطابق ١٩٣٨ میلادی آقای محمدحسن هنرور رئیس وقت فرهنگ (معارف،
آموزش و پرورش) نیریز با پول معلمین ٨ کلاس در باختر و شمال این مدرسه بنا
کرد و اسم آن را «دبستان بختگان» گذاشت. در مدرسه بختگان دانشآموزانی
تحصیل کردند که بعدها به مدرج بالای علمی از جمله پروفسور، دکتر، فوقتخصص،
متخصص، استاد دانشگاه، مهندسی، معلمی، طلبگی، افسری و... رسیدند. عدهای
هم تاجر، پیلهور، بنکدار، مغازهدار، کشاورز، کارگر، دامدار و... شدند. سه
نفر از دانشآموزان این مدرسه آیات عظام و حجج اسلام حاج سید محمد، سید
علی و سید احمد فقیه بودند.
چند نفر از مدیران این دبستان عبارت بودند از: ١- محمد حسینخان حسامی
فرزند محمدحسین خان فرزند محمد باقرخان (متوفی ١٢٦٢ مهشیدی) فرزند
محمدحسینخان (متوفی ١٢٤٠ مهشیدی) بنا کننده مدرسه علمیه خان.
٢- حاج سید مصطفی قطبی فرزند سید محمدعلی فرزند سید فضلا... از
فرزندزادگان سید قطبالدین محمد نیریزی قطبالعارفین و سلطانالمحققین
(١١٠٠ - ١١٧٣ مهشیدی) که نسبش به بیست و چند واسطه به حضرت سجاد(ع) میرسد.
٣- ابوالقاسم فرهمند فرزند آقایوسف فرزند محمد نیریزی و...
٤- حاج مهدی طاهری فرزند حجهالاسلام میرزاعلی فرزند طاهر از فرزندزادگان شیخ بهایی دانشمند عصر صفوی.
٥- غلامرضا مبری فرزند مشهدی محمد و...
آخرین مدیر دبستان بختگان، سید علاءالدین فقیه فرزند آقابزرگ نوه سید محمود فقیه بود که در زمان وی دبستان بختگان تخریب شد.(7)
نگارنده در آن روزها دانشآموز کلاس چهارم و پنجم این دبستان بودم. معلمین
کلاس چهارم که برخی از آنها چند جلسه حضور یافتند و تدریس کردند و رفتند
عبارت بودند از آقایان حاج نعمتا... مسروری (پدر شهید مسعود مسروری) که
درس صرفهجویی را تدریس میکردند. حاج غلامحسین داوری که کسر هفتچهارم را
به ما یاد داد و محمداسماعیل دانشور شاعر و خوشنویس که مدتی قرآن و خط
تدریس میکرد و چون کاغذ کم بود میگفت امشب که خط ریز نوشتید فردا بیاورید
ببینم و خط بزنم و فردا شب روی آن خط درشت بنویسید.
در یکی از جلسات درس، آقایان عبدالحسین مهدوی، مسعود کیوانی و عباسعلی دانشور که درس قرآن بلد نبودند حسابی تنبیه شدند.
آقای سید محمد حسن علوی فرزند سیدمحمد از فرزندزادگان سیدنعیم شیخالسلام نیریز ملقب به ذوالریاستین هم مدتی تعلیم خط داد.
آن زمان هر روز بعد از ظهر، قبل از رفتن به کلاس، نماز ظهر و عصر در حیاط مدرسه به سرپرستی آقای طاهری برگزار میشد.
یکی دیگر از آموزگاران کلاس چهارم آقای احمدخان حسامی (شاعر معاصر) فرزند
علیمحمد فرزند محمدحسین فرزند محمدباقر (متوفی ١٢٦٢مهشیدی) فرزند محمدحسین
خان حاکم نیریز (متوفی ١٢٤٠ مهشیدی) بود؛ ایشان به همراه ناظم دبستان سر
کلاس آمد. ناظم گفت: ایشان از معلمین خوب است، از وجودش استفاده کنید. سپس
از کلاس بیرون رفت. آنگاه آقای حسامی برای شناخت دانشآموزان، اسامی آنها
را پرسید. هنگامی که نوبت به صاحب این قلم شد، گفت: شما؟ گفتم: پیشآهنگ.
بدون درنگ گفت:
الا یا خیمگی خیمه فرو هل
که پیشآهنگ بیرون شد ز منزل(8)
آنگاه پرسید: این ساعت چه درسی دارید؟ گفتیم: انشاء. گفت: موضوع را یادداشت کنید:
نوجوانا پدرت پیر شده زار و افکار و زمینگیر شده
بهر تو زحمت بسیار کشید تا بدین سن و بدین سال رسید
آقای حسامی بعد از همین یک جلسه به دبیرستان احمد رفت و دفتردار آن دبیرستان شد. سرانجام آقای محمدتقی شکیبا معلم کلاس چهارم شدند.
معلم کلاس پنجممان هم آقای رضاقلی ضیغمی بودند.
ایشان در یکی از روزها خواستند مرا تنبیه کنند و کلاه کاغذی سرم بگذارند.
آن زمان یکی از روشهای تنبیه، گذاشتن کلاه کاغذی بر سر دانشآموزان، و
جلوی صف گرداندن آنها بود. به محض این که زندهیاد حاج سید مصطفی قطبی مدیر
دبستان متوجه شد، از دفتر بیرون آمد و ضامن من شد.
در اینجا نام بعضی دیگر از آموزگاران نگاشته میشود: علی جلالی، عبدالحسین
آزاد، صارمی، سلیمی، سبزهزار، حاج هدایتاله بهرامی، محمدعلی شکیبا، محمد
شیخایی و...
زندهیاد محمد شیخایی داماد میرزا مسیح رجایی بناکننده کاروانسرای میزمسیح در خیابان ولیعصر کنونی بود.
میگویند مرحوم شیخایی زمانی رئیس وقت فرهنگ (گویا آقای غلامحسین ندیمی) را
میبیند که با جیپ اداره در روز جمعه به سمت آرامگاه خواجهاحمد انصاری
میرود. جلوی او را میگیرد و اعتراض میکند و میگوید: چرا از وسیله دولتی
استفاده شخصی میکنی؟
او پشتکار عجیبی داشته و حتی شنیده شده که برای آمادگی کنکور سر آسیاب
خُبار میرفته، با پای برهنه قدم میزده و درس میخوانده و تا مدتها جای
پاهایش آنجا بوده است.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، زمانی که آقای سیدعلاءالدین فقیه مدیر دبستان
بختگان بود آیتا... سید محمد فقیه امام جمعه نیریز و برادرشان
زندهیاد آیتا... سید علی فقیه دبستان بختگان را در سال ١٣٦٠ خورشیدی
تخریب کردند و به جای آن حوزه علمیه امامجعفر صادق را بنا کردند.
نظر محمدرضا عمان
در وصف مدرسهخان (بختگان)
میرزا محمدرضا عمان خوشنویس و شاعر نیریز درباره مدرسه امیرمحمد حسین خان
میگوید: قطع نظر از شهرستان میتوان گفت: در تمام قصبات ایران مدرسهای
به این طرح هندسی با آن وسعت فضا و فصحت طاق و اطاق و محکمی بنیان یافت
نشود. یک طاق از مزرعه شادابخت موقوفه دارد بینالورثه قسمت شده.
مدرسه به این خوبی، بیرونق مخروبه پاچال(9) قماربازان است.
کاش این ویرانه، ویرانهتر شدی
با عدم همخوابه و همسر شدی
تا کند کمتر به تو چون غار جا
کژدم و کلباسه مار(10) و اژدها
پینوشت:
1- فارسنامه ناصری تألیف محمدحسن فسایی، تصحیح و تحشیه از دکتر منصور رستگار فسایی
2- تاریخچه ایل خمسه (اینالو، باصری، بهارلو، عرب و نفر) اثر هوشنگ سهامپور
3- نقل از آیتا... حاجسیدمحمد فقیه امامجمعه محترم نیریز و نماینده مجلس خبرگان رهبری
4- خدمات متقابل اسلام و ایران تألیف استاد شهید مرتضی مطهری
5- نگارنده آن در را زمانی که دانشآموز کلاسهای سوم و چهارم ابتدایی در دبستان بختگان بود دیده است .
6-روزنامه جمهوری اسلامی
7- اگر این مدرسه مدیران دیگری داشته که از قلم افتاده است، از خوانندگان درخواست میشود اسامی آنها را نگاشته و تحویل هفتهنامه نیریزان فارس دهند تا چاپ شود.
8- مطلع قصیدهای از منوچهری دامغانی (متوفی ٤٣٢ مهشیدی)
9- پاچال = گودال
10- کلباسه یا کلپاسه= مارمولک، سوسمار