٢٧ رجب سالروز مبعث و برگزیده شدن حضرت محمد(ص) را به پیامبری و رسالت الهی شادباش می‌گوییم. به همین مناسبت نورانی، در نوشتار زیر به این پرداخته‌ایم که شاخصه و ملاک جامعه اسلامی چیست؟ و اساساً هدف بعثت نبی مکرم اسلام(ص) چه بوده است؟
*****
امیرالمؤمنین(ع) خطاب به مردم کوفه می‌فرماید «و بدانيد كه شما پس از ديندارى بىدين شديد، و بعد از الفت و برادرى حزب حزب گشتيد، تعلّقى به اسلام جز به نام آن نداريد، و از ايمان جز نشان آن را نمىدانيد. ... گويى قصد داريد اسلام را وارونه كنيد، با هتک حرمت حريم حق» (نهج‌البلاغه، خطبه ١٩٢)
آنچه که از متون تاریخی هویداست، این است که مردم کوفه در زمان خلافت امیرالمؤمنین(ع) که این خطبه ایراد شده است، مردمی اهل دین، اهل نماز، اهل جمعه و جماعت، اهل اعتکاف و نافله و ... بودند. با این حال حضرت، ایشان را تنها در اسم و رسم مسلمان و با ایمان معرفی می‌کند. سؤالی که اینجا مطرح می‌شود آن است که اگر مسلمان بودن به نماز و جمعه و جماعت و نافله نیست، پس شاخصه و ملاک جامعه اسلامی چیست؟
برای یافتن پاسخ این سؤال اساسی و مهم، راه‌های مختلفی وجود دارد که یکی از آنها بررسی هدف یا اهداف بعثت انبیاء و خصوصاً بررسی هدف بعثت پیامبر گرامی اسلام(ص) است. اگر هدف بعثت نبی مکرم اسلام(ص) مشخص شود، مسلمانها می‌توانند با قدم نهادن در مسیر همان اهداف، اسلام واقعی را در جامعه به نمایش بگذارند.
در قرآن کریم یکی از مهمترین اهداف بعثت، تزکیه و تعلیم معرفی شده است. «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ/ خداوند کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آنها می‌خواند و آنها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد هر چند پیش از آن در گمراهی آشکاری بودند!» (جمعه/٢) با توجه به محتوای این آیه می‌توان از جمله اهداف اصلی بعثت را اخلاق نیکو که با تزکیه نفس و همچنین آگاهی و عقلانیت که با تعلیم و تعلم حاصل می‌شود، معرفی نمود. در نتیجه جامعه‌ای اسلامی خواهد بود که در آن جامعه، اخلاق و آگاهی در درجه بالایی قرار داشته باشد. با رجوع به روایات رسیده از پیامبر(ص) نیز می‌توان مشاهده کرد که همین دو رکنِ اخلاق و آگاهی، به عنوان هدف بعثت معرفی شده‌اند.
رسول گرامی اسلام(ص) دلیل بعثت خود را ترویج مکارم اخلاق می‌داند و می‌فرماید «عَلَيْكُمْ بِمَكَارِمِ الْأَخْلَاقِ، فَإِنَّ اللَّهَ (عَزَّ وَ جَلَّ) بَعَثَنِي بِهَا/ بر شما باد رعایت مکارم اخلاق زیرا خداوند مرا برای ترویج مکارم اخلاق مبعوث نموده است» (امالی طوسی، ص ٤٧٨) و یا در حدیث معروف فرموده‌اند که «إنّما بعثت لأتمّم مكارم الأخلاق/ من مبعوث شدم تا مکارم اخلاق را به حد بالای خود برسانم» (الرسالۀ العلویۀ، ص ١١) پس یکی از ارکان اهداف بعثت، رسیدن به اخلاق و حتی بالاتر از آن، رعایت مکارم اخلاق است.
محور مهم دیگری که در بین اهداف بعثت مورد اشاره آیه فوق‌الذکر بود، رسیدن جامعه اسلامی و افراد آن به دانش و آگاهی است. پیامبر گرامی(ص) در این باره می‌فرماید: «بُعِثْتُ لِلْحِلْمِ مَرْكَزاً وَ لِلْعِلْمِ مَعْدِناً وَ لِلصَّبْرِ مَسْكَنا/ من به عنوان مرکز حلم و بردباری و معدن علم و جایگاه صبر مبعوث شدم» (مصباح الشريعة، ص ١٥٥)
واضح است که ذکر آموزه‌های اخلاقی حلم و صبر در کنار علم و سفارش به علم‌آموزی نشان می‌دهد صبر و حلم همانگونه که در تمام شئون زندگی لازم هستند، در راه علم‌آموزی و تعلیم به صورت ویژه مورد تأکید هستند. نبی مکرم اسلام(ص) در جای دیگر فرموده‌اند «انما بعثت معلما/ من به عنوان معلم مبعوث شده‌ام» (شرح اصول الکافی (صدرا)، ج٢، ص٩٥) در نتیجه محور دوم اهداف اصلی بعثت، علم و آگاهی جامعه است. این مهم با تأکیدات فراوانی که در جهت علم‌آموزی و سفارش به تعلیم علم در روایات وجود دارد بیشتر خودنمایی می‌کند.
با این نگاه به هدف بعثت پیامبر اکرم، می‌توان دریافت که چرا امیرالمؤمنین(ع) مردم کوفه را تنها در ظاهر مسلمان می‌داند و به آنها هشدار می‌دهد که از اسلام ناب و اصیل فاصله دارند.
اینک وظیفه ما به عنوان مسلمانِ شیعه امیرالمؤمنین(ع)، این است که علاوه بر رعایت ظواهر دین و انجام مناسک دینی که از واجبات است، باید در راستای ترفیع اخلاق و رسیدن به مکارم اخلاق قدم برداشته و برای کسب آگاهی و دانش و فرار از جهالت و نادانی تلاش خود را مضاعف نماییم. زیرا جامعه اسلامی با ظاهرگرایی و خرافه‌پرستی همخوانی و همسویی ندارد.
همیشه باید این نکته را به خود یادآوری کنیم که حضرت اباعبدالله(ع) نیز برای رساندن جامعه اسلامی به آگاهی و دور کردن جهالت و گمراهی، جان خود را فدا نمود. «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَة/ خدایا (اباعبدالله) جان خود را در راه تو فدا کرد تا بندگانت را از گمراهی و جهالت نجات دهد» (کامل الزیارات، النص٢٢٨)
*- امام جماعت حسینیه ثارالله نی‌ریز
منابع:
١- قرآن کریم
٢- نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح
٣- ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، مصحح: امینى، عبد الحسین، دار المرتضویة، نجف اشرف،١٣٥٦ ش
٤- صدر‌الدین شیرازى، محمد بن ابراهیم، شرح أصول الکافی (صدرا)، مصحح: خواجوى، محمد، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، تهران، ١٣٨٣ ش
٥- منسوب به جعفر بن محمد، امام ششم علیه السلام، مصباح الشریعة، بیروت، ١٤٠٠ ق
٦- کراجکى، محمد بن على، الرسالة العلویّة فی فضل أمیر المؤمنین علیه السلام على سائر البریة، مصحح: کریمى، عبد العزیز، دلیل ما، ایران؛ قم، ١٤٢٧ ق
٧- طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی(للطوسی)، مصحح: مؤسسة البعثة، دار الثقافة، قم، ١٤١٤ق
