نقش فضای مجازی در ارتباطات اجتماعی جهان امروز نیاز به شرح و بسط ندارد. کافیست چشمهایمان را برای لحظاتی ببندیم و فکر کنیم اینترنت و کل تکنولوژیهای وابسته به آن نیست! چه وضعی پیش خواهد آمد، چه برای کشورهای توسعه یافته و چه برای کشورهای در حال توسعه؟ مثال بسیار تجربه شده و ساده آن این است که به اداره، بانک و... مراجعه میکنیم، پاسخ میدهند سامانه قطع است یا اینترنت قطع است و فعلاً نمیتوانیم کار شما را انجام دهیم... چه احساسی به ما دست میدهد؟
جامعه شناسان ارتباطات به تحقیق بر این باورند که «مدرنیسم» بازگشت ناپذیر است که البته شاید بتوان گفت «پست مدرنیسم» هم بازگشت پذیر نیست.
در کشور های مولد «نت» تا سایر کشورهای مصرف کننده «نت» از همان ابتدا مقاومتهایی در برابر مضرات این فناوری شد و همچنان در برخی کشورها به فراخور حال، کم یا زیاد این مقاومتها وجود دارد؛ لذا راحتترین و سریعترین راهکار برای پیشگیری ازاین اثرات نامطلوب، بستن و اصطلاحاً فیلتر کردن ارائه شده و میشود؛ اما در عمل میتوان گفت «فیلترینگ» در هیچ کشوری آن طور که باید و شاید، اثر گذار نبوده و نرمافزارهای به سرعت در حال تولید، سد فیلتر را شکسته و آن را ناکارا ساخته است.
در ایران اثرات نامطلوب و از برخی نگاهها مخرب فضای مجازی و پیام رسانهایی همچون فیسبوک، توییتر، تلگرام، اینستاگرام و ... همیشه مورد بحث نهادهای رسمی و غیررسمی (دولتی و غیردولتی) بوده و هست لذا بعضاً فیلتر شدهاند مانند تلگرام، توییتر، ویچت، فیسبوک، یوتیوب و... اما در عمل هدف مورد نظر مخالفان این فضا محقق نشده و کاربران زیادی همچنان استفاده میکنند.
این اثر بخش نبودن فیلتر از منظر جامعه شناسی ارتباطات دلایل زیادی دارد که نیازمند پژوهش گسترده است، اما به نظر میرسد برای رویارویی با اثرات نامطلوب هر ابزار ارتباطی و رسانهای چه ماهواره، تلگرام، واتساپ، فیسبوک،اینستاگرام، توییتر و... باید راهکارهای دیگری جستجو کرد.
مهمترین راهکار بالا بردن سطح آگاهی و سواد رسانهای جامعه است؛ به این معنا که اعضای جامعه قدرت تشخیصشان از هر خبری که از هر طریقی دریافت میکنند آنقدر بالا رود که به مقدار زیادی بتوانند راست و دروغ بودن، هدف از مطلب منتشرشده، پشت پردهها و... را متوجه شوند؛ در این صورت اثر مخرب پیامهای صوتی،تصویری، مکتوب، دیجیتال، الکترونیک و ... بسیار کاهش مییابد. به عبارت ساده بالا بودن سطح سواد رسانهای بهترین واکسیناسیون است.
راهکار دیگر استفاده از همین فضای مجازی به شدت در حال توسعه در کل جهان برای انتشار خبر، مقاله، تحلیل، سخنرانی، فیلم و... مفید و دارای کارکرد مثبت است؛همانطور که کشورها بر پایه فرهنگ خودشان کانالهای تلویزیونی، رادیویی، تلگرامی، اینترنتی و... دارند و مطالب مطلوب خودشان را منتشر میکنند.
آنچه هم تحقیق و هم تجربه ثابت کرده این است که تکنولوژی را نمیتوان حذف کرد بلکه میتوان از آن به عنوان ابزاری مفید بهره برد.
به عنوان معلم و پژوهشگر اجتماعی عرض میکنم به جای صرف انرژی، بودجه، وقت و به دنبال آن تحمل هزینههای سنگین سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در جهت اجرای فیلترینگ باید بودجه، وقت، انرژی، برنامهریزی و... صرف تولید محتوای قوی، به روز و اثربخش کرد.
تجربه اثبات کرده هر چیز که منع شود، بیشتر مورد توجه قرار میگیرد، لذا وقت آن است که دیدگاه ها را واقعبینانه کرد.
شاد و سالم و موفق باشید