/ رضا در دنیای کودکی خود غرق بود که ناگهان خود را اسیر چنگال یک شیطانصفت دید
/ تجاوز به کودک میتواند بارها تکرار شود بدون این که خانوادهها از آن آگاه شوند
/ بر خلاف باور عمومی، صحبت درباره خودکشی باعث ایجاد افکار خودکشی در شخص نمیشود
/ نمونههای رضا در جامعه ما کم نیستند و حتی در بین دختران نیز وجود دارند
رضا ٧ ساله بود که آن اتفاق وحشتناک افتاد. اتفاقی که حالا پس از ٢١ سال همچنان بر زندگی او سایه انداخته و رهایش نمیکند.
آن روز با یکی از بستگانش در خانه تنها بود. مردی که چند برابر او سن داشت. خانواده در اوج اعتماد فرزند خود را با او تنها گذاشته و رفته بودند. رضا در دنیای کودکی خود غرق بود که ناگهان خود را اسیر چنگال یک شیطانصفت دید. نمیتوانست کاری کند. هیچوقت چشمان بیرحم او را از یاد نمیبرد. و افتاد آن اتفاقی که نباید ...
سالها گذشت و او قد کشید و بزرگ شد اما هیچگاه ماجرای آن روز را با خانواده در میان نگذاشت.
... در دوران راهنمایی در حالی که تقریباً هر روز با خاطره آن اتفاق زندگی میکرد باز هم از سوی یکی از دوستان همکلاسی مورد تجاوز قرار گرفت. او اکنون در ٢٨ سالگی و در حالی که هیچ پناهی برای خود نمیبیند، با افکار خودکشی دست و پنجه نرم میکند.
*****
بیشتر کودکان و نوجوانانی که مورد تجاوز واقع میشوند، خانواده خود را هیچگاه در جریان قرار نمیدهند و تا پایان عمر عذاب آن اتفاق را با خود دارند. متجاوزین هم دقیقاً از همین نقطه ضعف استفاده میکنند یعنی ترس کودک از صحبت درباره تجاوز و بیاطلاعی خانواده او.
این اتفاق تلخ با ناآگاهی خانوادهها و خودِ کودکان میتواند بارها تکرار شود بدون این که خانوادهها از آن آگاه شوند و یا اقدامی انجام دهند. متأسفانه گاهی سیستم مشاوره مدرسه نیز نمیتواند دانشآموزان را آگاه کند تا درباره این اتفاقات ناخوشایند گفتگو کنند.
به صحبتهای مادر یکی از قربانیان تجاوز و خودکشی که قبلاً اتفاق افتاد توجه کنید:
پسرم به مرور دچار مشکل روحی و افسردگی شد؛ اما نمیتوانست مشکلش را بازگو کند. حتی گوشهگیر شده بود اما کسی پی به مشکل او نمیبرد. حتی به باشگاه بیرغبت شده بود اما این برای ما قابل قبول نبود که زحمت چند ساله ورزشی او از دست برود. لذا ما او را به باشگاه میفرستادیم. ترس سراسر زندگی و ذهن فرزندم را فرا گرفته بود و شدیداً احساس ناامنی میکرد. او دائم به من تأکید میکرد که مواظب برادر کوچکترش باشم. از تنها ماندن در خانه بویژه در شبها هراس داشت.
معمولاً قربانیان تجاوز دچار اختلالات مختلف روانی میشوند بدون این که کاری برای درمان آنها انجام شود.
یکی از این اختلالات، PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه است. این افراد بارها ممکن است این تصویر ذهنی دردناک را در ذهنشان مرور کنند و دچار شرم درونی و بیرونی شوند. در شرم بیرونی فرد به این باور میرسد که دیگران او را یک انسان ضعیف ارزیابی میکنند. در شرم درونی هم این افراد خود را فرد بیارزشی تلقی میکنند.
تحقیقات ثابت کرده که از وقوع آزار جنسی در جوامع میتوان با برنامههای آموزشی در دبیرستان، دانشگاه، و محیطهای کاری جلوگیری کرد. مطالعات نشان داده که این برنامهها منجر به تغییر رفتار دائمی در مردان و زنان شدهاست. (ویکیپدیا)
نشانههای کودک و نوجوان قربانی تجاوز فراوانند که خانوادهها و کادر مدرسه باید با دیدن این نشانهها حساس شوند:
- عصبی شدن و پرخاشگری
- ادرار کردن در خواب
- مشکل خوابیدن و بیخوابی
- مشکلات مربوط به غذا خوردن
- تغییر شیوه صحبت کردن به طوری که شما قبلاً این نوع مکالمه را از او نشنیدهاید و از آن استفاده هم نمیکنید. بیشتر کلمات جنسی هم هستند.
- ترس از دیدن افراد مختلف و حتی مکانهای مختلف
- نارضایتی از خود و فکر کردن به انواع خودکشی.
اکنون رضا نیز که دو بار مورد تجاوز واقع شده دچار افکار خودکشی است و با همین افکار به مشاور مراجعه کرده است.
او از مشکلات زیاد روحی رنج میبرد که بیشترشان نشانههای افسردگی شدید هستند از جمله: بیحوصله بودن، گوشهگیری، لذت نبردن از فعالیتهای روزمره، بیهدفی، احساس سردرگمی، میل به گریه کردن و در حال حاضر افکار خودکشی و طرح و نقشه برای انجام این کار.
زینب شیخعلی کارشناس ارشد روانشناسی بالینی و مشاور شبکه بهداشت و درمان نیریز پس از مصاحبه با رضا به اطلاعاتی از زندگی او دست یافته که با نیریزان فارس در میان میگذارد. این که:
در خانوادهای ٧ نفره زندگی میکند. خودش فرزند سوم خانواده است و دارای ٤ برادر میباشد. اکنون تحصیلات زیردیپلم دارد و در حال حاضر بیکار است.
مسئله اصلی که در مصاحبه با ایشان مشخص شد این بود که ریشه افسردگی رضا که چند سال طول کشیده است و در حال حاضر همراه با افکار خودکشی همراه است، مورد تجاوز قرار گرفتن ایشان در دو مرحله از زندگی توسط یکی از آشنایان در دوران کودکی و یکی از دوستانش در دوران راهنمایی است.
رضا پس از این که در سن ٧ سالگی توسط یکی از آشنایانش مورد تجاوز قرار گرفت به دلیل این که در زمینه مسائل جنسی از طرف خانواده آموزش ندیده بود مسئله را با خانواده مطرح نمیکند و بعد از آن وارد مدرسه میشود و به ادامه تحصیل میپردازد که برای بار دوم در مقطع راهنمایی نیز توسط یکی از دوستانش مورد تجاوز قرار میگیرد و متأسفانه باز هم این مسئله را با خانواده و مشاور مدرسه در میان نمیگذارد و تمامی این سالها با درد و رنج و ناراحتی این اتفاق به تنهایی زندگی میکند.
مسئله قابل توجه این که خانواده رضا متوجه هیچ کدام از علائم افسردگی بعد از این اتفاق در فرزندشان نشدهاند و تمامی این علائم را به پای خصوصیات شخصیتی او گذاشتهاند. به گفته خودش او قربانی عدم آگاهی و آموزش لازم از طرف خانواده و جامعه است.
به گفته شیخعلی، رضا در حال حاضر با کابوس این اتفاق و سردرگمی و احساس پوچی و افکار خودکشی به سر میبرد و از همه دوستان هم سن و سالش در این سالها فاصله گرفته و ریشه بی اعتمادی نسبت به دیگران حتی اعضای خانواده در او شکل گرفته است.
این مشاور، ناآگاهی خانوادهها را یکی از معضلات اصلی در این زمینه میداند: متأسفانه برخی از خانوادهها در زمینه آموزش مسائل جنسی در دوران کودکی کمکاری میکنند از جمله: آموزش حریم خصوصی به کودکان، مهارت نه گفتن، تشخیص اینکه چه صحبتهایی مثل یک راز باید توسط کودک به خانواده گفته شود و همچنین چگونگی برخورد با کسانی که نسبت به کودکشان سوء قصد دارد.
به گفته شیخعلی دوران بلوغ ایجاب میکند که خانوادهها آموزشهای لازم و آگاهی کافی به فرزندانشان بدهند چراکه در غیر این صورت نوجوان اطلاعات اشتباهی از دوستانش میگیرد که میتواند تبعات خوبی نداشته باشد.
مسئلهای که حتماً خانوادهها باید توجه کافی داشته باشند این است که به ارتباط مؤثر با اعضای خانواده و فرزندانشان اهمیت کافی بدهند و نسبت به تغییرات رفتاری نوجوانان توجه کافی داشته باشند و خانه را برای فرد به محیط امنی تبدیل کنند.
خانواده باید آموزش لازم در زمینه مهارتهایی مثل مهارت نه گفتن، مهارت تصمیمگیری و حل
مسئله را به فرزندان آموزش دهند. بر فضای مجازی و ارتباط فرزندان با دوستانشان کنترل و نظارت کافی داشته باشند. امروز با توجه به روند رو به افزایش مسئله خودکشی باید توجه کافی به رفتار و تهدیداتی که فرزندان در موقع عصبانیت مطرح میکنند داشته باشند.
مشاور شبکه بهداشت و درمان نیریز این عقیده را که نباید درباره خودکشی حرف زد صراحتاً رد میکند و میگوید:
بر خلاف باور عمومی، صحبت درباره خودکشی باعث ایجاد افکار خودکشی در شخص نمیشود. گاهی مواقع اگر متوجه فاصله گرفتن و گوشهگیری فرزندانمان و یا حتی پرخاشگری آنها شدیم باید حتماً این مسئله را جدی بگیریم و وقت کافی برای صحبت کردن با نوجوان بگذاریم و از مشاوره و روانشناسی راهنمایی بگیریم و به هیچ عنوان در این مواقع نوجوان را سرزنش نکنیم و به او پند و اندرز ندهیم و فرصت دهیم تا آزادانه احساسات و عقاید خود را ابراز کند.
اکنون رضا در اولین جلسه مشاوره شرکت کرده و مراحل درمانی برای او طی چند جلسه به روال زیر انجام میشود:
افکار خودکشی و علائم افسردگی او در اولویت قرار میگیرد.
سپس به او مهارت حل مسئله آموزش داده میشود.
در مرحله بعد فعالسازی رفتاری و برنامهریزی روزانه برای بازگشت او به انجام امور روزمره و ادامه زندگی انجام میگیرد.
در آخر نیز مهارت هدفگذاری، تخلیه هیجانی و آرامسازی در بحث تجاوزی که صورت گرفته انجام میشود.
*****
نمونههای رضا در جامعه ما کم نیستند و حتی در بین دختران نیز وجود دارند. یکی از مهمترین راهها آگاهی خانوادههاست که به محض مشاهده علائم تغییر رفتار که در بالا به آن اشاره شد، باید به فکر بیفتند. این یک هشدار جدی است. البته با حفظ آرامش و ایجاد اطمینان در فرزند که آنها در هر شرایطی حامی جدی کودک و نوجوان هستند، میتوان او را نجات داد و به زندگی عادی برگرداند.
در شرایط کنونی فشارهای روحی روانی بر روی جامعه زیاد است و روانشناسی و مشاوره میتواند به مردم در کنترل و مدیریت این فشارها مؤثر باشد.
واحد روان شبکه بهداشت و درمان شهرستان نیریز یکی از مراکزی است که میتواند در این زمینه به مردم کمک کند.
این واحد فعالیتهای مختلفی انجام میدهد که مهمترین آنها به قرار زیر است:
١- شناسایی و مراقبت از افراد تحت پوشش از طریق تکمیل پرسشنامه برای افرادی که با سامانه ٤٠٣٠ تماس میگیرند.
۲- شناسایی افراد در معرض خطر در زمینه سلامت روان
۳- ارجاع افراد در معرض خطر به پزشک خانواده جهت تشخیص نهایی اختلالات روانپزشکی
۴- آموزش مهارتهای زندگی و مهارتهای فرزندپروری به خانوادهها از طریق گروههای واتساپی؛ که در این زمینه خانوادهها میتوانند از طریق واتساپ به شماره ٠٩٣٨٥٥٢٦٣٠٨ مشاوره بگیرند.
۵- ارائه مشاوره رایگان در ایام هفته در مراکز درمانی شهید فقیهی (بهداری سابق) به نشانی خیابان قدس و حضرت ولیعصر (مشهور به بیمارستان ولیعصر) به نشانی بولوار ولیعصر.
شماره تماس: ٥٣٨٣١٣٢٢