چهارشنبه ۱۹ شهریور سالروز رحلت آیت‌ا... سید محمود طالقانی (رحمت خداوند بر او باد ) در سال ۱۳۵۸ است.
آیت‌ا... طالقانی در سال ١٢٩٠ خورشیدی در شهر طالقان از توابع استان البرز متولد شد. در ۱۰ سالگی راهی قم و طلبه شد. جزو اولین طلبه‌های آیت‌ا... شیخ عبدالکریم حائری مؤسس حوزه علمیه قم بود.
طالقانی در دوره‌ای به دنیا آمد که مشروطه‌خواهان تهران را فتح کرده و احمد‌شاه را به جای محمد‌علی شاه قاجار برتخت نشانده بودند.
بحران پس از انقلاب کشور را فرا گرفته بود. در اَمرداد ۱۲۹۳ که طالقانی کودکی سه ساله بود جنگ جهانی اول آغاز شد و با وجود اعلام بی طرفی ایران، قوای روس و انگلیس ایران را اشغال کردند و مجلس سوم منحل شد. حوادث سالهای ۱۳۰۰ تا ١٣٠٥چنان پیش رفت که زمینه برای سقوط قاجارها و روی کار آمدن رضاشاه فراهم شد.
طالقانی در این سن و سال در درس شیخ عبدالکریم حائری، سید محمد حجت و سید محمد تقی خوانساری شاگردی کرد. فلسفه و حکمت را نزد آیت‌ا... کمره‌ای آغاز کرد. در سال ۱۳۱۰ پدرش درگذشت و طالقانیِ بیست ساله برای ادامه تحصیل راهی نجف شد. در آنجا از آیت‌ا... اصفهانی اجازه اجتهاد گرفت و پس از بازگشت به ایران از آیات حائری، محمدرضا قمی و سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی هم اجازه اجتهاد گرفت. آنگاه به تهران رفت و در مسجد هدایت مشغول ارائه مباحث دینی و تفسیر قرآن شد.
طالقانی یک دور تفسیر قرآن با عنوان «پرتوی از قرآن» نوشت. در دوره رضاشاه با یک مأمور که می‌خواست به زور چادر را از سر یک خانم بردارد درگیر شد و به زندان افتاد. چند ماهی که در زندان بود با کمونیستهای زندانی آشنا شد؛ همانها که برخی اعدام شدند و آنها که زنده ماندند پس از تبعید رضاشاه حزب توده را تشکیل دادند.
آشنایی پدرِ طالقانی با پدرِ بازرگان موجب آشنایی او با مهندس بازرگان شد که به تازگی از تحصیلات فرنگ بازگشته بود.
مهندس مهدی بازرگان این آشنایی را منشأ خیر می‌داند و می‌گوید: [طالقانی] در خودش انقلاب کرده بود. انقلاب به معنای خارج شدن از آن سنت و چیزهایی که قبلاً وجود داشته است یعنی از آن بندهایی که انسان را اسیر خود می‌کند؛ کندن خود از سنت‌های موجود. به این ترتیب طالقانی وارد فعالیتهای روشنفکری مذهبی شد؛ لذا پس از شهریور ۱۳۲۰ علاوه بر هدایت جلسات کانون اسلام، در تأسیس اتحادیه مسلمین به سرپرستی سراج انصاری نیز شرکت کرد. در بیشتر جلسات روشنفکری دینی آن زمان حضور می‌یافت و سخنرانی می‌کرد از جمله انجمن اسلامی دانشجویان دانشگاه تهران.
طالقانی علاوه بر تفسیر قرآن در تدوین موضوعی نهج‌البلاغه با میرزا خلیل کمره‌ای همکاری کرد که چند جلد آن با عنوان «نهج البلاغه و جنگ» منتشر شد.
او در جریان نهضت ملی صنعت نفت فعال بود و ضمن ارتباط مداوم با مصدق و کاشانی تمام تلاشش جلوگیری از اختلاف سران نهضت بود که متأسفانه چندان اثربخش نشد.
پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ جمعی از مردان سیاسی ملی مذهبی، نهضت مقاومت ملی را پایه‌گذاری کردند و طالقانی یکی از آنان بود. کسانی مانند آیت‌ا... سیدرضا زنجانی، سید جعفر غروی، یدالله سحابی، مهدی بازرگان، حسین شاه‌حسینی، داریوش فروهر و... از دیگر اعضای این تشکل سیاسی بودند که اولین بیانیه علیه کودتا را درست روز ۲۹ اَمرداد یعنی روز اول نخست وزیری سپهبد زاهدی (دولت کودتا) صادر کردند.
طالقانی در مسیر مبارزات سیاسی علیه دیکتاتوری و اختناق داخلی و تسلط و دخالت استعمار خارجی بارها به زندان افتاد. آخرین‌بار در آذر ماه ۱۳۵۴ دستگیر و به ۱۰ سال زندان محکوم شد و با شروع انقلاب اسلامی در آبان‌ماه ۱۳۵۷ آزاد شد.
ویژگی مهم شخصیتی آیت‌ا... طالقانی برخورد دوستانه و پدرانه با همه زندانیان سیاسی با هرنوع عقیده و ایدئولوژی بود. با همه مبارزان سیاسی داخل و خارج زندان رابطه‌ای حسنه داشت. با پیروزی انقلاب اسلامی به امامت جمعه تهران منصوب شد. در آخرین سخنرانی خود بر آزادی و شوراها تأکید کرد و گفت: «خودرأیی و خودخواهی را کنار بگذاریم. گروه‌گرایی را و فرصت‌طلبی و تحمیل عقیده یا خدای ناخواسته استبداد زیر پرده دین را کنار بگذاریم. بیایید با مردم، با دردمند‌ها، با رنج کشیده‌ها و با محرومها هم صدا باشیم».
طالقانی در ساعت ١:٤٥بامداد دوشنبه نوزدهم شهریور ١٣٥٨ درگذشت و صدها هزار نفر پیکرش را تا بهشت زهرای تهران تشییع کردند. روحش شاد.
