اقتصاد این روزهای مملکت ما ملغمه‌ای است از اسلامی (در ادعا) و بعضاً رَبَوی (در واقعیت). آنچه اما در این بین مشخص است این که رسیدن به ثروت از راه حلال برای همه مردم اگر نگوییم غیر ممکن، که بسیار سخت و طاقت‌فرساست.
یکی از دوگانگی‌هایی که برای کسبه‌ی با انصاف بوجود آمده این است که با رشد ساعت به ساعت قیمتها، تکلیف آنها در قیمت‌گذاری اجناس چگونه باید باشد و آیا گران کردن روز به روز یک جنس که با قیمت مشخصی خریده‌اند، شرعی و اخلاقی است؟
یک فروشنده لوازم خانگی را در نظر بگیرید که ١٠ عدد آبمیوه‌گیری هر عدد ٨٠٠ هزار تومان خریداری کرده و با ٢٠٠ هزار تومان سود آن را یک میلیون تومان می‌فروشد. بعد از فروش ٢ عدد متوجه می‌شود اکنون قیمت خرید خودش یک میلیون تومان است. حالا تکلیف او چیست؟ از یک طرف مشتری‌ها می‌گویند چون خرید قبل داری به همان قیمت بفروش و زمانی که گرانتر خریدی، تو هم جنس را گران کن. این استدلالِ اخلاقی و درستی است.
اما از طرف دیگر این کاسب بازار اگر همه آبمیوه‌گیری‌ها را به همین شیوه بفروشد اکنون اصل پول + سود آن را در اختیار دارد که می‌شود ١٠ میلیون تومان. حال اگر او بخواهد با همین پول دوباره آبمیوه‌گیری بخرد، این بار هم ١٠ عدد به او می‌دهند و عملاً سودی نصیب او نمی‌شود. با این رویه او به تدریج در هزینه‌های فروشگاه مثل آب و برق و تلفن و اجاره و مالیات در می‌ماند، و برای گذران زندگی خودش هم چیزی نخواهد داشت.
به طور عادی بازار می‌رود به این سمت که هر کاسبی روزانه از تهران و شیراز قیمت جدید بگیرد و هر روز قیمتها را عوض کند تا به سود برسد.
همین است که وقتی یک جنس در حال گرانتر شدن است، مردم به جای آن که نخرند، به خرید بیشتر تشویق می‌شوند.
این بیماری اقتصادی نفس مردم و کسبه جزء را گرفته و معلوم نیست در این بین چه کسانی به منفعت‌‌های نجومی می‌رسند.
نوشته زیبایی در اینترنت موجود است با این عنوان: «آیا من دزدم؟»
در این نوشته به قلم یکی از هموطنان ایرانی مقیم خارج از کشور آمده:
من اکثر اوقات که در مسیر دانشگاه و خانه تردد می‌کردم، از سوپر مارکتی که در مسیرم بود و خانمی در آن فروشنده بود کاکائو به قیمت ۵۰ سنت می‌خریدم و به مسیر خودم ادامه می‌دادم. در یکی از روزها دیدم همان نوع کاکائو را در قفسه دیگری هم گذاشته و بر روی آن ۶۰ سنت درج کرده. برای من جای تعجب داشت و از او پرسیدم آیا فرقی بین این دو رقم جنس وجود دارد؟
در پاسخ، به من گفت: نه، همان نوع و همان کیفیت است!
گفتم: پس دلیل چیست؟ چرا قیمت کاکائو در این قفسه ۵۰ و در دیگری ۶۰ سنت است؟
در پاسخ گفت: به تازگی قیمت کاکائو افزایش یافته و این جنس جدید ۶۰ سنت است اما آن کاکائوهای قدیمی را چون خرید قبل دارم همان ۵۰ سنت است.
به او گفتم: با این وضعیت کسی از شما جنس جدید خرید نمی‌کند تا زمانی که جنس قبل کامل به فروش نرود.
او گفت: بله، من می‌دانم.
به او گفتم: یک کاری کن همه جنس‌ها را قاطی کن و با قیمت جدید بفروش. با این کار کسی متوجه نمی‌شود و جنس قدیم از جنس جدید را تشخیص نمی‌دهد.
در گوشی به من گفت: مگه شما دزدی؟
در این شرایط، ما که به دنبال ساخت کشوری اسلامی، پیشرفته و الگو بوده‌ایم، حالا با اقتصادی بیمار و غیراسلامی‌روبرو هستیم که به صراحت قوانین مسلم اقتصاد علمی و حتی اسلامی زیر پا گذاشته می‌شود.
این که مسئولان دائم تحریمها را بهانه می‌کنند؛ اوج فرافکنی و ضعف داخلی است. برای همگان مشخص است که هم بخشی از نتایج منفی تحریمها و هم وضعیت اقتصادی امروز ایران، حاصل بی‌برنامگی، بی‌تدبیری و بی‌کفایتی خود ماست. در این بین بزرگترین قربانی، اخلاق و کرامت انسانی است.
حقیر در استفتائی که با همین موضوع از دفتر رهبری انقلاب داشتم پرسیدم:
«یک کاسب‌کار جنسی را می‌خرد و با درصدی سود به فروش می‌رساند. پس از مدت کوتاهی می‌بیند همان جنس گران شده و باید به قیمتی گرانتر از فروش آن را بخرد. در این شرایط اگر جنس‌های خرید قبل را گران نکند، روز به روز از سرمایه او کم می‌شود. اگر هم بخواهد گران کند ممکن است حلال نباشد. تکلیف چیست؟»
در پاسخ آمده است:
بسم الله الرحمن الرحیم
سلام علیکم و رحمة الله و برکاته
اگر منع قانونى درميان نباشد، فى نفسه مانعى ندارد و سود گرفتن تا وقتى كه به حدّ اجحاف نرسيده و بر خلاف مقرّرات دولت هم نباشد، اشكال ندارد، ولى افضل بلكه مستحب آن است كه فروشنده به آن مقدار سودى كه هزينههايش را تأمين مىكند، اكتفا نمايد.
موفق و مؤید باشید
پاسخ منطقی است؛ اما:
١- مقررات دولت اجازه چنین کاری را نمی‌دهد و بازرسان تعزیرات فاکتور خرید را مبنا قرار می‌دهند و کاری با هزینه‌های روزافزون کسبه ندارند.
٢- از طرفی ساز و کار مشخصی برای افزایش تدریجی قیمت فروش کالاهای خرید قبل وجود ندارد و افزایش قیمتها سلیقه‌ای است.
