در این میان خودکشی قابل پیشبینی پدر خانواده بر بار این فاجعه افزود و خیلیها معتقدند میشد جلوی آن را گرفت.
١٣ خودکشی در ماه
کابوس خودکشی بر سر جامعه ما سایه انداخته و هر روز عده زیادی را درگیر میکند. آن قدر زیاد که به گفته طاهره دیدگاه مسئول بهداشت روان شبکه بهداشت و درمان، در شهرستان نیریز به ١٣ مورد در ماه هم میرسد. هر چند بسیاری از آنها نجات پیدا میکنند، اما همچنان در شبانهروز ٢٠ خودکشی منجر به مرگ در کشور ثبت میشود. خودکشیهایی که هر کدام از آن حداقل ١٠٠ نفر را درگیر خود میکند.
مردم که بیشترشان از طریق فضای مجازی به سرعت در جریان این تراژدی قرار گرفته بودند، بر لزوم پیشگیری از موارد مشابه تأکید میکنند. آن هم در شرایط فعلی که مشکلات فرهنگی، اقتصادی، بیکاری و... میزان امید به زندگی را در جامعه کاهش داده است.
برچسب دیوانگی
وقتی به میان مردم میرویم، اهمیت درمان افسردگی و مراجعه به مشاور را یادآور میشوند؛ هر چند اذعان میکنند بیشتر افراد از ترس آبروی خود سراغ روانشناس و حتی مشاور نمیروند و فکر میکنند برچسب دیوانگی به آنها میخورد.
موضوعی که مسئول بهداشت روان شبکه بهداشت و رئیس اداره بهزیستی هم به آن اشاره میکنند.
دیدگاه، حتی به استقرار یک دکترای روانشناسی در مرکز جامع سلامت شهید دکتر فقیهی اشاره میکند که هر روز هفته به صورت رایگان مشاوره میدهد.
به بیان وی، غربالگری در طرح جامع سلامت میتواند افراد در معرض خطر را شناسایی کند. اما در شرایطی که مردم حتی در پاسخ به سؤالات مربوط به سلامت جسمیاشان صادق نیستند، دیگر چه امیدی به صداقت در بیان مشکلات روحی و روانپریشی است؟
دیدگاه میگوید: «شاید بتوانیم بگوییم درصد خیلی زیادی پاسخگویی صادقانه ندارند و در برابر تستهای ارزیابی روانشناختی جبهه میگیرند.»
هشدار به خانوادهها
خودکشی مسألهای است که برخی از بحث در مورد آن اِبا دارند و مخالف انتشار اخبارش هستند. اما مردمی که با آنها گفتگو میکنیم، معتقدند انتشار آن باعث هشدار به بقیه میشود و پیامد درمان نکردن مشکلات روانپریشی را میبینند. از طرفی برخی میگویند انتشار اخبار خودکشی از طریق رسانههای معتبر، جلوی شایعات را میگیرد و باعث میشود مردم به فکر افرادی باشند که اطرافشان هستند و نشانههای افسردگی و خودکشی را دارند.
مجوز نداریم
اسماعیل زردشت مسئول انجمن اولیاء و مربیان و حسن سلطانی کارشناس پیشگیری از آسیبهای اجتماعی مدیریت آموزش و پرورش نیریز میگویند جلسات آموزشی با صِرف موضوع خودکشی، در مدارس برای اولیاء و دانشآموزان برگزار نمیشود. هر چند آنها خبر از برگزاری کارگاههای آموزش خانواده، مهارتهای زندگی و امید به زندگی در مدارس میدهند، اما سلطانی میگوید: «حقیقتاً ما مجوز نداریم این مسائل را خیلی باز کنیم. اما شاید زمانی برسد که خدای ناکرده مثل بیماری ایدز به آن بپردازیم.»
به گفته وی قبلاً صحبت در مورد ایدز و مواد مخدر در مدارس گذرا بود و گفته میشد روی آن یک مرور کوتاه کنید و وارد موضوع نشوید؛ اما الآن میگویند مسأله را برای دانشآموزان باز کنید؛ چون متأسفانه فراگیر شده است.
ماهجبین شمس مسئول کمیسیون بانوان فرمانداری از برگزاری کارگاههای آموزشی و ایجاد شور و نشاط اجتماعی با همکاری بهزیستی خبر میدهد؛ اما نه با موضوع خودکشی.
میگوید: «ما برای برگزاری جلسات شاد مثل کنسرت هم تلاش زیادی میکنیم؛ اما متأسفانه بعضیها مخالفت میکنند.»
شمس به لزوم ممنوعیت جدی و نظارت بیشتر بر عرضه قرص برنج در جامعه تأکید میکند.
نقش ١٢٣
خیلی از موارد خودکشی قابل پیشگیری است و در این زمینه نقش سازمانهایی مثل بهزیستی پررنگ به نظر میرسد. بخصوص اورژانس اجتماعی که تحت نظر آن اداره فعالیت میکند و به گفته برخی، شاید در همین مورد اخیر اگر جدیتر و سریعتر وارد شده بود، میتوانست از خودکشی سوم جلوگیری کند.
اما با مردم که گفتگو میکنیم، متوجه میشویم بیشتر از نیمی از آنها یا اورژانس اجتماعی ١٢٣ را نمیشناسند و یا از وظایف و اقداماتش آگاه نیستند.
رئیس بهزیستی نیریز از تفاهمنامه این اداره با ادارات مختلف مثل شبکه بهداشت، نیروی انتظامی، هلال احمر، آتشنشانی و... خبر میدهد تا در چنین مواقعی به سرعت اورژانس اجتماعی را در جریان قرار دهند.
خبرمان ندادند
پریسا زارعی میگوید در پی خودکشی روز جمعه، اورژانس اجتماعی و بهزیستی در جریان قرار داده نشد. موضوعی که طاهره دیدگاه خلاف آن را میگوید و اضافه میکند: «ما در این مورد اطلاعرسانی کردیم و به نظر میرسید عمق فاجعه آن قدر زیاد بوده باشد که آنها در جریان کامل خبر قرار گرفته باشند و وارد شوند.»
زارعی میگوید: «هر چند اطلاعرسانی به موقع صورت نگرفت، اما من شبکه بهداشت را مقصر نمیدانم؛ شاید شرایط به گونهای نبوده که بخواهد تیم ما حضور پیدا کند.»
به گفته وی در ادامه آنها به همراه شبکه بهداشت در محل حضور پیدا میکنند. اما به دلیل طی روند قضایی، دسترسی به پدر خانواده میسر نمیشود. یکی از کارشناسان بهزیستی هم به منزل وی رفته که با در بسته مواجه میشود. صبح روز بعد نیز فرد مورد نظر ساعت ٧ صبح منزل را ترک کرده و دسترسی به وی ناممکن میشود.
زارعی از مردم میخواهد که اگر میبینند کسی افکار خودکشی دارد، به سرعت به اورژانس اجتماعی اطلاع دهند. چرا که ٩٠ درصد خودکشیها با نقشه و برنامهریزی قبلی بوده و افراد معمولاً در مورد آن با اطرافیانشان صحبت میکنند و افکاری با مضمون عدم لذت بردن از زندگی دارند.
به زور نمیتوانیم
زارعی معتقد است افراد تحت تأثیر خودکشی در ساعات اولیه توجهی به مشاوره نمیکنند. اما در صورتی که اورژانس اجتماعی در جریان قرار گیرد، اطلاعات فردی که خودکشی کرده، اعضای خانواده وی و افراد در معرض خطر را دریافت میکند. در ادامه چنانچه آنها راغب باشند، فردای آن روز به عنوان مراجعهکننده به مرکز اورژانس اجتماعی ١٢٣ میآیند یا این که کارشناسان اورژانس با کسب اجازه وارد منزل آنها میشوند.
اما مگر کسی که در چنین شرایط روحی - روانی قرار گرفته، میتواند به این مسائل فکر کند؟
رئیس بهزیستی نیریز میگوید: «ما به زور و بدون اجازه نمیتوانیم وارد منزل کسی شویم؛ مگر این که حکم دادستانی داشته باشیم.»
به بیان زارعی، آمار دقیق اقدام به خودکشی تنها در اختیار واحد بهداشت روان شبکه بهداشت است. در سال جاری تعداد خودکشی بسیار زیاد بوده، اما تنها ١٣ مورد آن به بهزیستی اعلام شده که کارشناسان اورژانس اجتماعی با آنها در ارتباطند و وضعیتشان را پیگیری میکنند.
این در حالی است که مسئول بهداشت روان شبکه بهداشت میگوید: «بهزیستی آمار ماهیانه را از ما به شکل کامل همراه با اسم و نشانی میگیرد.»
اورژانس ١٠ ساله
رئیس بهزیستی در واکنش به علت عدم شناخت کافی مردم از اورژانس اجتماعی ١٢٣ در مقایسه با اورژانس ١١٥، به عمر ١٠ ساله آن اشاره میکند و میگوید: «اورژانس اجتماعی تنها ١٠ سال است روی کار آمده. از زمانی که اورژانس اجتماعی راه افتاده، در برنامهای نبوده که آن را معرفی نکنیم.روزی نبوده که ماشین اورژانس اجتماعی در سطح شهر نچرخد، در جاهای شلوغ نایستد و توضیحات لازم را ندهد. خیلیها هم داخل همین ماشین مشاوره میبینند. اگر به اندازه ده سالی که راه افتاده کار نشده بود، اینقدر آمارمان بالا و خوب نبود. البته کار فرهنگی زمان میبرد. این قدر جنس و نوع پروندهها تنوع پیدا کرده که نمیتوانیم دچار روزمرگی و عقبگرد شویم.»
زنگ خطر
از این حادثه تکاندهنده که بگذریم، آمار زیاد اقدام به خودکشی در شهرستان زنگ خطری برای همه است. به طوری که یک منبع آگاه در بیمارستان شهدا که نخواست نامش فاش شود، تنها موارد ثبت شده آن را ماهیانه تا ١٥ خودکشی عنوان میکند که به بیان وی تعداد واقعی بیش از این است.
به گفته دیدگاه، اتفاق اخیر زنگ خطری برای ما است تا مراقب باشیم اقدام مشابهی در نوجوانان اتفاق نیفتد.
شهید مرتضی آوینی