این بنای ارزشمند که در شمال شرق نیریز و در محله سادات قرار دارد، در دوران قاجار توسط مرحوم ملاباقر کوچک و به دست توانای استادکاران یزدی بنا شده است.
ملاباقر کوچک فرزند ملاباقر بزرگ نواده حاج غلامرضا شالباف اصفهانی از سرکردگان سپاه شاه سلطان حسین صفوی بوده است.
این خانواده اصیل دارای حرفه کشاورزی، باغداری و میرابی بوده و پدر در پدر از معتمدین محلی شهرستان نیریز به شمار میرفتهاند.
مرحوم میرزا باقر جاوید فرزند حاجیآقا فرزند ملاباقر کوچک، در سال ١٣٠٢ خورشیدی در شهرستان نیریز متولد شد و با ورود به سن نوجوانی عهدهدار سرپرستی خانواده پس از فوت پدر گردید. از آنجا که فردی سختکوش و مسئولیتپذیر بود به مانند پدر و اجدادش وارد فعالیتهای اجتماعی زمان خود شد و حرفه میرابی را در پیش گرفت. او در بین شهروندان نیریزی به عنوان فردی امین و قابل اعتماد شناخته میشد بطوری که در مقاطع مختلف به عنوان نماینده مردم در انجمن شهر و شهرستان (شورای اسلامی شهر کنونی) انتخاب گردید.
میرزا باقر به لحاظ اینکه فردی حامی محرومین و عدالتخواه و مورد اعتماد بود، در شورای داوری شهرستان نیریز هم عضویت داشت تا از این طریق گره از مشکلات مردم گشوده و دادخواهیهای اجتماعی و خانوادگی افراد جامعه را حل و فصل نماید.
او صوتی زیبا و دلنشین و صدایی باصلابت داشت و در فعالیتهای مذهبی نظیر مناجاتهای ماه رمضان و مداحی حضرت امام حسین(ع) شرکت داشت.
علاقه زیاد به شعر و ادبیات فارسی باعث شده بود که ابیات زیادی از شاهنامه، دیوان حافظ، گلستان و بوستان سعدی، دیوان فرخی یزدی، خسرو و شیرین نظامی و ... را در ذهن داشته داشته باشد و با صدائی دلنشین و جذاب در سبکهای خاص موسیقی قرائت کند.
شرکت در فعالیتهای ورزشی زورخانهای از دیگر خصوصیات بارز وی به شمار میرود.
فرزند نامبرده محمد مجید جاوید در سال ١٣٦٢ در راه دفاع از وطن شربت شهادت نوشید.
سرانجام میرزا باقر جاوید در مردادماه سال ١٣٨٥ خورشیدی در سن ٨٣ سالگی دعوت حق را لبیک و به دیار باقی شتافت.
هم اکنون خانه مسکونی وی با همکاری اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیریز در فهرست آثار ملی ثبت شده تا به عنوان یک جاذبه گردشگری و اقامتی مورد بازدید همشهریان و گردشگران قرار گیرد.
مختصات معماری
ورودی شمالی بنا در محله سادات در انتهای کوچه شهید محمد مجید جاوید قرار دارد که در آن سه بنای تاریخی همزمان به چشم میخورد. فرم بنا دارای پلان مربع است و آثار ساخت و ساز و عمارت در چهار طرف حیاط مشاهده میگردد و از معدود خانههایی است که از چهار طرف دارای عمارت میباشد.
خانه دارای یک در چوبی دولنگه است که روی آن با کوبهها و گلمیخها تزئین شده و عباراتی شامل نام خدا و بزرگان دینی بر آن نقش بسته است. برای ورود به بنا، از هشتی و دالان میگذریم و به حیاط میرسیم.
ضلع شمالی و جنوبی و شرقی آن دارای اتاقهای پنج دری است. اتاقها و راهروهای ضلع شمالی و جنوبی قرینهاند.
سقف این اتاقها چوبی و با نقشهای ساده و مشبکاند. در ضلع غربی، شاه نشین (ایوان) و اتاقهای جانبی قرار دارد. شاهنشین یا ایوان با قطاربندی و بخاری گچبری شده تزئین شده است.
پوشش طاق و تویزهای شاهنشین که دارای پنج چشمه تاق است، از عناصر زیبای معماری این خانه قدیمی و تاریخی است. در ضلع شرقی بنا، اتاق پنج دری دیگری که یک طرف آن راه پله و اتاق جانبی و طرف دیگر آن دالان و هشتی است قرار گرفته. بالای درهای دولنگهای کوچک اتاقهای پنج دری که به حیاط مشرف است مشبککاری با شیشههای رنگی دیده میشود که زیبایی خاصی به این بنا داده است.
در وسط حیاط حوض بزرگ و قدیمی، با لبههای سنگی به عمق حدود ٥/١ متر وجود دارد. اطراف این حوض دو باغچه زیبا با درختان سبز و گل کاری شده، جلوه این بنا را دو چندان کرده است. در اطراف حیاط تزئینات گچبری در نمای ساختمان و در بالای دو دالان کوچک غربی شرقی و ورودیهای پنج دری ضلع شرقی، مقرنسکاری و گچبری زیبا و لبهی دیوارها آب چکهایی که با آجر تزئین شده دیده میشود. در بالای ضلع جنوبی ساختمان بادگیری کوچک و در ضلع غربی آن دو اتاق بزرگ در پشت بام با تاقچههای زیبا و بخاری تعبیه شده که در فصلهای مختلف سال مورد استفاده بوده است.
در کف حیاط پوشش سنگی و آجری دیده میشود. از خصوصیات مهم این بنا میتوان به استحکام، نوع معماری و تزئینات ضلع غربی در شاه نشین (ایوان) و گچبری آن همچنین مقرنس کاری دو دالان غربی و شرقی و ورودی راهرو اتاق پنج دری ضلع شرقی اشاره کرد.
مرمت و نگهداری
خانه تاریخی جاوید در سالهای متمادی توسط زندهیاد میرزا باقر جاوید فرزند میرزا حاجی آقا فرزند ملا باقر کوچک (بنا کننده ساختمان) به دفعات تعمیر و نگهداری و به نحو شایسته مورد استفاده قرار گرفته است تا این که در زمان حیات ایشان در تاریخ ٨/٥/١٣٨١، به شماره ٦٠٨٥ در فهرست میراث فرهنگی و آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در سال ١٣٨٤ کار مرمت این بنا به همت اداره کل میراث فرهنگی فارس آغاز شد. در نهایت با واگذاری مالکیت آن توسط وراث مرحوم میرزا باقر جاوید در سال ١٣٩٥ به بخش خصوصی (آقای حسن رشیدیپور) توسط ایشان و با همکاری و نظارت اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری نیریز مرمت و بازسازی بنا در سال ١٣٩٨ به اتمام رسید و پس از اخذ مجوز از اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری فارس، به عنوان اقامتگاه بومگردی شناخته شده و در تاریخ ١٢ تیرماه ١٣٩٨ با حضور مسئولان استانی و شهرستانی افتتاح گردید.
تهیه و تنظیم: ارفع جاوید(١)
شهید محمد مجید جاوید
میرزا حاجی آقا جاوید پدر محمدباقر
جمعی از مسئولان و معتمدین محلی / ساختمان قدیم شهرداری
سال ١٣٥٥ خورشیدی
از چپ: زندهیاد میرزا باقر جاوید نیریزی، زندهیاد عنایتاله جاوید، زندهیاد عبدالرحیم شفیعی،
زندهیاد سید علیاکبر تهامی، زندهیاد محمدحسن ضمیری، زندهیاد میرزا سلیمان معتمدی
عکس از آلبوم خانوادگی زندهیاد جاوید نیریزی / با تشکر از جناب آقای سید ضیاءاله طغرایی
که در شناسایی افراد ما را یاری کردند.
در معماری سنتی ایران شاه نشین به معنی ایوان نمی باشد.
در کتاب "معماری اسلامی ایران" تالیف دکتر محمد کریم پیرنیا نوشته شده:
شاه نشین: تورفتگی کمی بالاتر از سطح زمین در اتاق پنج دری(اتاق مهمانی)است که معمولا بزرگ خانه یا مهمان در آن می نشستند .
که در نوشته هفته نامه به ایوان اشاره شده که اشتباه است.
لطفا این را بدست نویسنده این متن برسانید. با تشکر