/ کتابها و دروس دلچسب و گیرا نیستند
/ کدام یک از مدارس شهر مجهز به کتابخانه‌ای به‌روز با تألیفات و مطبوعات سالهای اخیر در فضایی مناسب است؟
/ دانش‌آموز و معلم اگر اهل مطالعه نباشند، ذهن و روحشان چون آب راکد طراوت و خلاقیت خود را از دست می‌دهد
/ نیازهای اقتصادی مدارس در بودجه کشور نادیده گرفته می‌شود و این مسئله باعث شده مدارس راهی جز کمک گرفتن از خانواده‌ها نداشته باشند
/ هم‌اکنون حدود ۲۳۰ نیرو کمبود داریم
/ همه هدف آموزش و پرورش نباید تأکید و کار برای مؤسسات کنکور باشد
همه می‌دانند که نظام آموزش و پرورش ما بیمار است و نیاز به درمان فوری و البته درازمدت دارد. نشانه آن مشکلات فراوانی است که در جای‌جای جامعه دیده می‌شود و کارشناسان می‌گویند بیشترشان ریشه در نظام آموزش و پرورش ما دارد. به مناسبت هفته معلم تصمیم گرفتیم این مشکلات را از معلمان و مدیران آموزش و پرورش نیز جویا شویم و نظر آنها را بپرسیم که می‌خوانید.
دانش‌آموزانی که روحشان در کلاس نیست
ولی علی‌نسب دبیر ادبیات فارسی مقطع متوسطه اول در مدارس امام حسین و امام سجاد است.
وی پیشرفت علمی، فرهنگی و اقتصادی هر کشور را در گرو توجه ویژه به نظام علمی و آموزشی می‌داند و از مهمترین چالشها و مشکلات معلمان و نظام آموزشی می‌گوید. از جمله مشکلات روحی و روانی، اقتصادی و اخلاقی در بین دانش‌آموزان. او می‌گوید: «ما با دانش‌آموزان زیادی روبرو هستیم که روح و روانشان درگیر خارج از کلاس درس و مدرسه است و عملاً علاقه زیادی به یادگیری درس ندارند. این مسأله دلایل زیادی دارد از جمله مشکلات درون خانواده، اختلافات خانوادگی و بچه‌های طلاق و همچنین مشکلات اقتصادی .»
علی‌نسب به متناسب نبودن محتوای دروس و کتابها با نیازهای روز جامعه اشاره می‌کند و می‌گوید: «کتابها و دروس دلچسب و گیرا نیستند که نوعی دلمردگی برای دانش‌آموزان ایجاد کرده و با علم روز دنیا همگون نیست. بنابراین دانش‌آموز بعد از تحصیل جز محفوظات ذهنی چیزی کسب نمی‌کند و برای او کارایی چندانی ندارد.»
این دبیر ادبیات با اشاره به کمبود امکانات آموزشی و متناسب نبودن فضای کلاسها با نوع دروسی که تدریس می‌شود، می‌گوید: «دانش‌آموزان را باید بیشتر با فرهنگ و داشته‌های خودمان آشنا کنیم. ساختار کتابها را عوض کنیم و کتابهای به روز شده تحویل دانش‌آموزان بدهیم. از دوران ابتدایی درس درست زندگی کردن را در دروس بگنجانیم و محفوظات را محول کنیم به دوران دانشگاه؛ آن هم بر اساس علائق فردی دانش‌آموزان.»
نظام آموزشی مبتنی بر محفوظات
لیلا رستایش دبیر زیست‌شناسی دبیرستان نمونه دولتی فاطمیه و استعدادهای درخشان فرزانگان نیز عقیده دارد این سیستم آموزشی به طرز آشکاری مبتنی بر محفوظات است؛ نه مهارت.
او می‌گوید: «این مشکل به خصوص زمانی نمایان‌تر می‌شود که دانش آموزان به پایه‌های تحصیلی بالاتر می‌رسند و با سد عظیم کنکور مواجه می‌شوند. استرس و اضطراب این موضوع می‌تواند اثرات مخرب خود را تا سالها بر جسم و روان یک نوجوان بر جای بگذارد و حتی نمود این استرس در سالهای آتی زندگی مشترک نیز دیده می‌شود.»
رستایش با بیان این که تغییر سازنده در هر نظامی نشانه پویایی آن بوده و یک نظام بسته هرگز نمی‌تواند به هدفهای خود برسد، می‌گوید: «امیدوارم تغییرات ریشه‌ای و بنیادی در وضعیت فعلی آموزش و بخصوص کنکور صورت گیرد و مسلماً تا زمانی که یک راه حل جایگزین و قانونمند و از همه مهمتر قابل اعتماد ارائه نشود، مشکل قابل‌حل نخواهد بود.»
وی متناسب نبودن حجم برخی از کتابهای درسی با ساعات تدریس و تفکیک دانش‌آموزان در مدارس خاص و به دنبال آن ناهمگن بودن محیط‌های آموزشی را از دیگر مشکلات نظام آموزشی کشور می‌داند.
مشکلات فنی و حرفه‌ای
روح‌انگیز بزرگی هنرآموز هنرستان عصمتیه، نارسایی‌های آموزش و پرورش در حوزه ساختاری و کلان را این موارد می‌داند:
- تغییرات پی در پی در نظام آموزش و پرورش بدون آماده کردن زیرساخت‌ها و امکانات مورد نیاز از قبیل تربیت نیروی متخصص برای تدریس.
- عدم تهیه محتوای آموزشی متناسب با نیاز دانش‌آموزان و ساعات تدریس در نظر گرفته شده هفتگی.
- عدم تخصیص بودجه کافی.
- تهیه سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به صورت کلی و آرمانی که بیشتر در حد شعار باقی مانده و پاسخگوی نیازهای آموزش و پرورش نیست.
- نحوه جذب نیرو در آموزش و پرورش بسیار نامناسب و ناکارآمد بوده، به طوری که باعث افت کیفیت آموزشی شده است. به طور مشخص می‌توان به تعطیلی مراکز تربیت معلم، دانشسراها و دانشگاه‌های تربیت دبیر اشاره کرد که جایگزین آن استخدام نیرو از طریق نهضت سوادآموزی و آزمونهای استخدامی و ... شده است.
بزرگی در زمینه مشکلات خاص هنرستانهای فنی و حرفه‌ای و کاردانش هم به موارد زیر اشاره می‌کند:
- اضافه شدن یک پایه تحصیلی به هنرستانها. با توجه به این که در سالهای قبل هم با مشکلات کمبود فضا و امکانات روبرو بودیم، این مسئله نگرانی مضاعفی را ایجاد کرده است.
- متناسب نبودن حجم بیشتر کتابهای جدیدالتألیف با ساعات درسی و محتوای شتابزده و پرخطای آن که اکثر همکاران آگاهی کافی ندارند و از قبل اطلاع‌رسانی نشده است.
برای رفع این مشکل باید کمیته‌ای از هنرآموزان کارآزموده و متخصص و اساتید مجرب تشکیل و به پیشنهادات و نظریات دبیران و هنرآموزان در جهت اصلاح منابع درسی توجه شود.
- دوره‌های ضمن خدمت در نظر گرفته شده برای هنرآموزان ناکافی بوده و کارایی لازم را ندارد. به طوری که معمولاً همکاران مجبورند بر اساس تجربیات خودشان کلاس را پیش ببرند.
- عدم تخصیص سرانه دانش‌آموزی در سالهای اخیر از یک طرف و گرانی وسایل کار هنرجویان از طرف دیگر باعث فشار اقتصادی به خانواده‌ها و در نتیجه عدم استقبال دانش‌آموزان از رشته‌های فنی و حرفه‌ای شده است.
- چاپ و توزیع دیرهنگام کتب درسی و منابع جدید.
- عدم مشارکت و همکاری اولیای دانش‌آموزان در پیشبرد اهداف هنرستان.
لزوم تحول در فضای آموزشی و فرهنگی
طاهره پرنیان دبیر ادبیات دبیرستان آیت‌ا... کاشانی با ۲۸ سال سابقه تدریس، نگاهی متفاوت به این مسئله دارد. وی ضرورت تحول در فضای آموزشی، فرهنگی و هنری مدارس را یادآور می‌شود که برای رسیدن به آن نیازمند امکانات است.
وی می‌گوید: «به نظر شما کدام یک از مدارس شهر مجهز به کتابخانه‌ای به‌روز با تألیفات و مطبوعات سالهای اخیر در فضایی مناسب است که در سایه آن بتوان کمی‌از دنیای مجازی فاصله گرفت؟ مگر نه این است که مدرسه با کتاب معنا می‌شود و دانش‌آموز و معلم اگر اهل مطالعه نباشند، ذهن و روحشان چون آب راکد طراوت و خلاقیت خود را از دست می‌دهد؟ این معضل را باید به چشم یک بحران نگریست و برای حل آن، کمکهای همه‌جانبه را درخواست نمود.
بی‌توجهی به مهمترین مقطع آموزشی
مریم مصطفوی معلم کلاس اول ابتدایی مدرسه ١٧ شهریور، این مقطع را مهمترین و انسان‌سازترین مقطع آموزشی می‌داند و می‌گوید: «متأسفانه مدارس ابتدایی بسیار پرتراکم است و این مشکل، توانایی را از معلمی‌که حتی توانمند است می‌گیرد.»
به گفته وی، حجم زیاد کتب درسی در تمامی‌مقاطع و سنگین بودن محتوای کتابها، علاوه بر این که موجب خستگی و دلزدگی دانش‌آموزان می‌شود، عملاً فرصتی برای آموزش عمیق مطالب باقی نمی‌گذارد. در این شرایط، معلم تنها فرصت دارد درس بدهد تا بتواند در پایان سال کتاب را به هر صورت تمام کند و در کلاس فرصت تکرار و تمرین، کمتر پیش می‌آید. همین امر منجر به انجام تکلیف در منزل می‌شود که خستگی دانش‌آموزان را در پی دارد.
مصطفوی می‌گوید: «متأسفانه شاهد هستیم که کمبود معلمان دوره ابتدایی را با معلمان دبیرستان یا آزمایشگاه که شناخت متفاوتی از دانش‌آموزان دارند تأمین می‌کنند، یا معلمانی که چندین سال از آموزش دور بوده‌اند و همین باعث اختلال در امر آموزش و ایجاد دغدغه برای معلم می‌شود.»
به بیان وی، نیازهای اقتصادی مدارس در بودجه کشور نادیده گرفته می‌شود و این مسئله باعث شده مدارس راهی جز کمک گرفتن از خانواده‌ها نداشته باشند.
این معلم باتجربه ادامه می‌دهد: «این مسأله باعث به وجود آمدن درخواستهای نامعقول والدین از نظام آموزشی و نفوذ آن در مدارس شده تا اولیاء در نظام آموزشی و کار معلم دخالت و مقام و منزلت وی را کمرنگ کنند.»
وی عدم رسیدگی به وضع معیشتی فرهنگیان و دغدغه‌های فکری آنها را که روی کیفیت آموزش اثر می‌گذارد، یادآور می‌شود. همچنین کمبود فضا و وسایل آموزشی و کمک آموزشی با توجه به توصیفی بودن ارزشیابی و عدم حمایت از معلمان خوش‌ذوق و علاقه‌مند را از دیگر مشکلات می‌داند.
مصطفوی شروع کلاسها در صبح زود و روزانه ۵ ساعت مستمر را موجب عدم رغبت دانش‌آموزان برای حضور در کلاسها و بی‌علاقگی آنها به مدرسه می‌داند و می‌گوید: «بهتر است ساعت شروع کلاسها متناسب با سن دانش‌آموزان طبقه‌بندی شود و تعداد آنها در مدارس ابتدایی به خصوص پایه‌های اول و دوم به حداقل برسد.»
هنرستانهایی که زیرساخت ندارند
محمد سلمانی‌نژاد سرپرست بخش ساخت و تولید (ماشین‌ابزار) هنرستان فنی و حرفه‌ای شهید باهنر است که حدود ۲۸ سال سابقه آموزش دارد. رشته‌ای که سه تن از هنرآموزان آن، از هنرجویان سالهای قبل این هنرستان هستند.
او می‌گوید: «با برقراری این نظام آموزشی و استقرار پایه دوازدهم در هنرستانها و تألیف کتب جدید، مشکلاتی به وجود آمده است. از جمله: آماده نبودن زیرساختهای موجود در هنرستانها از قبیل فضای آموزشی و کارگاهی، دستگاه‌ها و رایانه‌های به روز.
همچنین از آنجایی که بسیاری از مطالب کتب درسی بر اساس علم و تکنولوژی روز است، به ناچار حجم زیادی از آن با توجه به پودمانی بودن دروس باید در محدوده زمانی مشخصی تدریس شود که نیاز به نگرش و بازبینی خاص از سوی مؤلفین کتب درسی دارد.»
وی در عین حال می‌گوید: «البته برگزاری کلاسها و دوره‌های ضمن خدمت کوتاه مدت برای هنرآموزان، نقش بسزایی در به‌روزرسانی اطلاعات آنها دارد.»
سلمانی‌نژاد با اشاره به عدم تخصیص بودجه کافی برای تجهیز هنرستانها، ارتباط بین هنرستانها با مراکز فنی و حرفه‌ای و صنعتی و همچنین طرح مشارکت اولیاء و دانش‌آموزان با مدارس را راهکاری برای برون‌رفت از این معضل می‌داند.
دانش‌آموزانی که برای کنکور تربیت می‌شوند
امیر ولی‌زاده مدیر آموزش و پرورش شهرستان نی‌ریز هم به کمبودها، نارسایی‌ها و راهکارهای این حوزه اشاره می‌کند:
- کمبود نیروی انسانی: سال به سال بر آمار بازنشستگان افزوده می‌شود. مثل امسال که ۱۳۰ بازنشسته داریم؛ در مقایسه با ٥٥ بازنشسته سال گذشته. در حالی که ورودی ما ۲۸ نفر است. هم‌اکنون حدود ۲۳۰ نیرو کمبود داریم که برخی از آنها را با حق‌التدریسها و برخی را با استخدامها تأمین می‌کنیم.
- عدم پرداخت حق‌التدریس، پاداش بازنشستگان، اضافه کار کارکنان اداره و مأموریتهای اداری، هزینه معلمان برون‌سپاری و هزینه مدارسی که با شیوه بسته حمایتی اداره می‌شوند.
- فرسوده بودن فضاهای آموزشی و کمبود اعتبارات جاری آموزش و پرورش
- عدم عدالت آموزشی و وجود مدارس خاص در برخی شهرستانها و همچنین حجم بالای دانش‌آموزان در کلاسها که عدالت و کیفیت آموزشی را زیر سؤال می‌برد.
- حجم بالای بخشنامه‌ها در مدارس
- تدریس موظفی مدیر و معاون در مدارس که فعالیت‌های آموزشی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
- نبودامکانات و تجهیزات در مدارس به خصوص هنرستانها
- گستردگی شهرستان نی‌ریز که ما را در بحث ساماندهی نیرو دچار مشکل می‌کند.
- وجود مشکلات روحی و روانی در مدارس که ناشی از مشکلات اقتصادی و خانوادگی است و آموزش و پرورش خط مقدم مواجهه با این مشکلات است. اما از طرفی کمبود نیروی مشاوره، مشکل بزرگی در راه رفع این معضل است.
- تبعیض بین فرهنگیان و دیگر کارمندان ادارات در پرداخت اضافه‌کار و پاداش.
ولی‌زاده در پایان می‌گوید: «اگر ما نگاه دقیق‌تری به سند تحول آموزش و پرورش داشته باشیم، می‌بینیم که سند راهبردی خوبی برای آن در نظر گرفته شده است. اما شیوه‌های اجرا مطابق با سند نیست. در سند تحول به دانش‌آموز تأکید شده تا در نهایت به حیات طیبه برسد؛ اما الآن دارد برای کنکور تربیت می‌شود. همه هدف آموزش و پرورش نباید تأکید و کار برای مؤسسات کنکور باشد و باید بتوانیم نسل خلاق و مبتکر را در زمینه‌های گوناگون تربیت کنیم.»
