زنجیـرو

افسانه زنجیرو

افسانه غم‌انگیر زنجیرو را سالها پیش زنده‌یاد نصرت دبیری، برای نوه خود، جناب آقای حسن یادگار روایت کرده بود. آقای یادگار که آن سالها، دانشجوی رشته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی نی‌ریز بود، افسانه را مکتوب کرد و به من سپرد. چند سالی است که مادربزرگ، دنیای ما و قصه‌هایش را بدرود گفته اما قصه او باقی است. کاش می‌بود تا نوه‌اش، قصه زنجیرو را که راوی‌اش خود اوست، از روی هفته‌نامه برایش می‌خواند، راستی که عمر ما آدمیان چقدر کوتاه است...
داستان

یکی بود یکی نبود، غیر از خدا هیچکس نبود. صدها سال پیش در منطقه زنجیرو، خانواده‌های بسیاری برای گردآوری محصولات خود، تابستانها را به پایان می‌آوردند. یکی از این خانواده‌ها، خانواده یاسمن بود. یاسمن با پدر و مادر سالخورده خود در یکی از یوردهای این منطقه، زندگی می‌کرد. او پسین‌ها برای برداشت آب از چشمه زنجیرو به سرچشمه می‌آمد، کوزه‌هایش را پر از آب زلال و گوارای چشمه می‌کرد و راهی یورد می‌شد. در یکی از پسین‌های تابستان، که یاسمن کوزه‌هایش را پر از آب چشمه کرده بود و آهنگ رفتن به یورد را داشت جوانی را دید که به سوی چشمه می‌‌آید. جوان با گام‌های آرام و سنگین خود به یاسمن نزدیک شد. 
- سلام 
دختر سرش را بالا گرفت و گفت: سلام. 

دقایقی سکوت فاصله یاسمن و جوان بود. جوان به یاسمن گفت اجازه بدهید تا سبوها را برایتان به یورد بیاورم و بی‌درنگ سبدها را برداشت و به راه افتاد. 

- شما که هستی و در اینجا چه می‌کنی؟

- من محمدم. محمدلُر. آواره و بی‌پناه، در آن غار تنها زندگی می‌کنم. 

قلب یاس فرو ریخت. خدایا، محلر! اسمش را شنیده بود، محلر دزد و یاغی.
-نام تو چیست؟

- یاسمن.

 لُر یاسمن را تا دم یورد رساند و شتابناک برگشت. 

غروب‌های هر روز، که یاسمن به چشمه می‌آمد، محلر هم می‌آمد و سبوهای یاس را به مقصد می‌رساند. 

در خُنَکای یکی از پسین‌های زنجیرو، محلر نگاهی شرم‌آلود به یاس انداخت. سِحر چشمهای زاغی یاس دل لُر را عاشق کرد و آتش در دل لر گُر گرفت. قد بلند یاس، در زیر آن چنار سر به آسمان کشیده، غرور صخره‌های بلند را تصویر می‌کرد. 

یاس گیسهای خود را بافته بود و آنها از بلندای گردن بلند و بلورین او فرو خزیده و تا آخرین نقطه کمر باریکش کشیده شده بودند.

پس از رساندن سبوها، لُر بی‌قرارانه برگشت. مثل هر شب،  زنجیر خود را به درخت پایین غار زد و آن را گرفت و به دهانه غار رسید، زنجیر را به سرعت جمع کرد.
پسین روز دیگر که سبوها را به یورد می‌برد، در میانه راه به یاس  پیشنهاد ازدواج داد. 

چهره مهربان یاس گل انداخت و سکوت در نقطه اشتراک دو نگاه گره خورد. ثانیه‌ها  وزنی به اندازه زمین داشتند. 

- هرچه پدر و مادرم بگن.

این جواب یاسمن بود. شب بود و پهنای آسمان زنجیرو ستاره‌باران. یاس با پدر و مادرش در جلوی یورد نشسته بود که موضوع خواستگاری محلر را به میان آورد. پیرمرد ابروهای سفیدش را در هم کشید، موجهای انبوه پیشانی‌اش را به بالا انداخت و گفت: نه، مرتیکه یاغی. 

-  او نه دزد است و نه یاغی، آواره‌ای است که بدین جا پناه آورده.  (این حرف را یاس گفت)

غروب روز بعد که یاس به روی چشمه آمد، به محلر پاسخ رد والدینش را گفت. 

محلر شکست، مثل سروی که با تبری درآید، شکست و افتاد. دنیا برای او محنت‌کده‌ای خالی از محبت شده بود. بغض در حنجره لُر تار می‌زد. 

دختر دستهایش را به هم می‌مالید و مانده بود که چه بگوید. سکوت در فاصله دختر و پسر همچنان ایستاده بود. یاس بر روی تخته‌سنگ کنار چشمه نشست. شمرده و دلنوازانه سخن آغاز کرد که:

«نومید مشو، صبر کن، دستان تقدیر کارساز اصلی است. من میگم اگر تو عوض بشی، پدر و مادرم عاقبت راضی میشن. اونا مرد کار و زحمت می‌خوان. خودت می‌بینی که اونا خودشون، چقدر زحمت می‌کشن. ببین چگونه از دل این سنگها، روزی حلال خود رو به دست می‌آرن. تو قول بده که مرد کار می‌شی.»

برگ پونه‌ای را از لب چشمه چید و لای انگشتان کشیده و بلندش مالید. بوی وحشی پونه در فضا پراکنده شد.

ادامه داد: بوی عرق زیرپوشت وقتی که از سرکار برمی‌گردی، خوشبوترین عطرهای زندگی من خواهد بود و لمس دستان پر پینه‌ات، حس تمام شادی‌های دنیا را به من خواهد داد. اگر قول بدی، یاس فدات میشه، می‌دونم که قول تو مردونه‌اس. 

چشمه پرآب‌تر می‌شد و نغمه پر غرور آب در جویبار، بلندتر. لُر مسحور حرفهای یاس شده بود و در دلش غوغایی برپا بود. 

قطره‌های عرق از صورت محمد در آب چشمه می‌افتاد. لُر تسلیم عشق شد. عشق تمام وجود لُر را تسخیر کرد. احساس سبکی می‌کرد. تازه متولد شده بود. 

محلر مرد کار شد و دزدی را رها کرد. شبها در کنار غار با ستاره‌های قشنگ راز و نیازها می‌گفت و گاه دوبیتی‌های باباطاهر را که در سینه داشت می‌خواند. جادوی عشق یکسر، لُر را منقلب ساخته بود.

زمان گذشت و تابستان هفته‌های واپسین خود را می‌گذراند. پدر و مادر یاس دریافته بودند که محلر دیگر یاغی نیست و مردی مردستان شده است، از این رو با ازدواج یاس موافقت کرده بودند. 

یاس چون جواب مثبت پدر و مادرش را شنید، شبانه به چشمه آمد و چراغی به شاخسار چنار آویخت. آب چشمه روشن شده بود. 

محلر همین که نور چراغ را دید به سوی چشمه آمد و یاس را آنجا دید. یاس مژده داد که پدر و مادرش با ازدواج او موافقت کرده‌اند. لُر احساس کرد که همه هستی در مشت اوست. در نور چراغ به یاسش نگاهی انداخت، عاشق‌تر شد. 

فردای آن شب لر برای تعمیر ملکی‌اش به بازار ملکی‌دوزها آمد. ملکی‌دوزی‌ او را شناخت و به مأموران حکومت آمدن لر به بازار ملکی‌دوزان را خبر داد. ملکی‌دوز، عمداً  دور پاشنه ملکی را استادانه با کارد برش داد، به‌گونه‌ای که اگر مأموران به موقع نرسند، پاشنه ملکی کنده شود و لر نتواند مسافت زیادی پیاده‌روی یا فرار  کند. 

اتفاقاً مأموران حکومت به موقع به بازار ملکی‌دوزها نرسیدند و لر رفته بود، از این رو به جستجوی او پرداختند. محلر تا نزدیکی‌های غروب در شهر در مزرعه‌ای کار کرد و سپس به سوی زنجیرو به راه افتاد. نزدیکی‌های دامنه زنجیرو رسیده بود که پاشنه ملکی‌اش از هم در رفت و مأموران که هنوز به جستجوی او بودند، او را دیدند. 

یاس آن روز دلش خیلی شور می‌زد. به روی صخره‌ای ایستاده بود و منتظرانه به سوی شهر می‌نگریست. آوای وای‌وای باد در دامنه زنجیرو و شاخ و برگ بوته‌ها پیچیده بود. باد موهای سیاه یاس را آشفته و دامن وی را پیچان و لرزان کرده بود. گیس‌های پریشان یاس خطی سیاه در امتداد باد می‌کشید. 

ناگاه چشمان یاس به محمد افتاد که به زنجیرو می‌آمد و دو سوار که به دنبال او می‌آمدند. دل یاس مثل گنجشگ مادری که جوجه پرناسکی‌اش(١) در هجوم کودکان شرور باشد، به شدت می‌تپید. خورشید در افق مغرب به خون نشسته بود. ناگهان صدایی در دامنه زنجیرو پیچید و دودی غلیظ، فضا را تاریک کرد. اسبها شیهه کشیدند و پرندگان از لابه‌لای بوته‌ها، شیون‌کنان گریختند. محمد تمام جانش را در آخرین حرفش گذاشت و فریاد کشید: یاس، یااااااااسِ مَن.

قطره‌های خون دامنه زنجیرو را رنگین کرد. گویی بهار شده بود و شقایق‌ها گل‌به‌گل، خاک زنجیرو را رنگین کرده بودند. 

یاس ناباورانه نگاه کرد و فریاد برآورد: محمد... و بر نوکِ پاهاش ایستاد استوار، به سوی بالا قد کشید، دستهایش را مثل بال پرندگان به دو سو کشید و به سوی پایین سقوط کرد. گویی که شاهین پرغروری از آسمان زنجیرو شتابناک به سمت پایین فرود می‌آمد. 

آن شب چراغی به شاخه چنار زنجیرو آویخته نشد. زنجیرو، بی‌زنجیر شده بود. فردا در دامنه‌های زنجیرو، دو لاله آتش‌رنگ تازه در هم پیچیده در واپسین هفته تابستان رُسته بود. 

پی‌نوشت:
١- پرناسکی: به گنجشکی که پروازکردن را تجربه می‌کند و آماده پروازهای بلندتر می‌شود، پرناسکی گفته می‌شود.