/ بدغذایی و چاقی هم نوعی سوء تغذیه است
/ کودکان ابتدایی در آموزشهای چهره به چهره و گروهی، حرفشنوی بیشتری دارند
/ دانشآموزان علاوه بر سه وعده غذای اصلی، به دو میان وعده نیاز دارند
/ تأثیر خوردن صبحانه بر یادگیری به اثبات رسیده است
/ بسیاری از بیماریهای دوران بزرگسالی با تغذیه ارتباط دارند
همان طور که هفته قبل خواندید، معاون فرماندار در جلسه شورای سلامت و امنیت غذایی شهرستان نیریز خبر از سوء تغذیه ٢٨ درصدی دانشآموزان در شهرستان نیریز داد.
در همین زمینه، این هفته به سراغ دکتر علیرضا ذکایی رئیس شبکه بهداشت و درمان شهرستان نیریز رفتیم تا از چند و چون این آمار آگاه شویم.
حمیده روشنایی مسئول بهداشت مدارس و بهنوش سبحانی مسئول واحد تغذیه شبکه بهداشت و درمان نیز در جلسه حضور دارند که به گفته دکتر ذکایی، ایده برنامه سلامت غذایی جدید و پایش آمار سوء تغذیه کار آنها بوده است.
البته به بیان آنها منظور از سوء تغذیه فقط دانشآموزانی نیست که کمبود وزن دارند؛ چرا که آنها حتی بدغذایی و چاقی را هم به عنوان سوء تغذیه در نظر گرفتهاند.
*****
٢٨ درصد؛ آمار سوء تغذیه دانشآموزان مقاطع مختلف تحصیلی در سطح شهرستان که هفته قبل اعلام شد و نگرانی بسیاری را برانگیخت. به گفته سبحانی، آنها ابتدا آمار را از آموزش و پرورش گرفتهاند؛ اما در ادامه بر اساس شاخصهای مد نظر خود بررسی کردهاند تا ببینند تا چه اندازه این عدد درست است.
او میگوید: «عدد ٢٨ به نظر ما بالا بود؛ اما با بررسی که انجام دادیم و آیتمهایی که سنجیدیم، ارزیابی ما تفاوت زیادی با آمار آموزش و پرورش نداشت.»
آنها در بررسی آماری خود، هم افراد بیبضاعت را در نظر گرفتهاند و هم تغذیههای نامناسب از جمله نخوردن صبحانه یا استفاده از فستفود و غذاهای پرکالری شیرین به عنوان میانوعده را.
به گفته این کارشناسان، با استفاده از سامانه سیب مرکز بهداشت و سؤالاتی که از افراد پرسیده میشود، الگوی تغذیهای افراد به دست میآید. همچنین آیتمهای وزنی بر اساس سن و قد بررسی میشود و کارشناسان شبکه بهداشت از همه این شاخصها برای رسیدن به آمار سوء تغذیه و مطابقت آن با آمار آموزش و پرورش استفاده کردهاند.
هدف شبکه بهداشت، شروع کار از پایه ابتدایی بود؛ چرا که به گفته آنها، از نظر تغییر عادات و فرهنگ غذایی مانور بیشتری میتوان روی کودکان ابتدایی داد. آنها حرفشنوی بیشتری دارند و والدینشان همکاری بیشتری میکنند.
روشنایی میگوید: «صبحانه در آینده این گروه تأثیرگذارتر است و بهتر میتوان جلوی مشکلات ناشی از تغذیه نامناسب را در این افراد گرفت.»
به گفته رئیس و کارشناسان شبکه بهداشت، آموزش در سطح مدیران و مربیان بهداشت مدارس، والدین و سپس دانشآموزان در جهت اطلاعرسانی و فرهنگسازی تغذیه مناسب، یکی از اهداف و اقدامات آنهاست.
برنامههای رژیم درمانی و مشاورههای غذایی، از دیگر برنامههایی است که بر اساس آن مدارس، مربیان بهداشت و پایگاههای شهری و پزشکان خانواده، افراد دارای مشکلات تغذیهای را به کارشناس تغذیه که همه روزه در مرکز جامع سلامت شهید فقیهی فعال است ارجاع داده و این کارشناس به طور رایگان به افراد مشاوره و آموزش میدهد.
شبکه بهداشت همچنین کمپین بسیج ملی تغذیه را در دیماه هر سال با هدف کاهش مصرف قند، نمک و چربی، افزایش مصرف حبوبات، سبزیجات، و غذاهای سالم و کاهش مصرف فستفود برگزار میکند که در آن ضمن آموزش، جشنواره غذای سالم را برگزار میکند.
آنها میگویند: «در صورت سوء تغذیه، یادگیری و حوصله دانشآموزان در کلاس کمتر میشود و میتواند زمینهساز خیلی از بیماریها باشد. خیلی اوقات از کمخونی زیاد است که کودک بدغذا میشود و میبینیم پدر و مادر هیچ وقت یک آزمایش خون و چکاپ کامل برای فرزندشان انجام ندادهاند تا دلیل کماشتهایی او را متوجه شوند. »
کارشناسان شبکه بهداشت بر آنند تا فقر فرهنگی و بیاطلاعی تغذیهای را در آموزشهای سالانه مدارس جبران کنند. به گفته آنها، خیلی وقتها ترجیح میدهند علاوه بر این که با والدین صحبت کنند، مستقیم با خود بچهها وارد صحبت شوند؛ چرا که حرف شنوی خوبی دارند. آنها معتقدند آموزشهای چهره به چهره و گروهی در افزایش مصرف لبنیات، حبوبات و گوشت قرمزی که خیلی وقتها بچهها به دلیل بدغذایی نمیخورند، مؤثرتر است.
سبحانی میگوید: «قرار دادن برنامه صبحانه سالم و همگانی در مدارس، از دیگر برنامههای ماست تا بدغذایی و عادات بد غذایی دانشآموزان اصلاح شود. بچهها بر اساس منویی که از شنبه تا چهارشنبه به آنها میدهیم، صبحانه میآورند و میبینیم در جمع و به شکل گروهی، برخی غذاها مثل عدسی و لوبیاگرم را که ارزش غذایی و آهن بالایی دارند، بهتر میخورند. »
اما در کنار فقر فرهنگی و بی اطلاعی، فقر اقتصادی و بضاعت کم مالی برخی خانوادهها هم میتواند در سوء تغذیه دانشآموزان تأثیر زیادی داشته باشد.
آنها از سازمانهای حمایتی و خیرین شهرستان میخواهند تا با کمک خود و اهداء سبد حمایتی رایگان، آموزش و پرورش و شبکه بهداشت را در راستای کاهش سوء تغذیه دانشآموزان یاری کنند تا مربی بهداشت بتواند یک سری میانوعدههای سالم غذایی را که بهداشت به آنها مجوز میدهد، بین آنها به صورت رایگان توزیع کند.
*****
بهنوش سبحانی کارشناس مسئول واحد تغذیه شبکه بهداشت، در ادامه اصول صحیح تغذیهای دانشآموزان را شرح داد.
به بیان وی، برخی عادتهای نادرست غذایی عبارتند از :
نخوردن صبحانه، سریع غذا خوردن، گرسنه ماندن، آب نخوردن به اندازه کافی، سرخ کردن مواد غذایی به مدت طولانی، افزودن نمک زیاد به غذا.
به گفته او، دوران مدرسه یکی از زمانهای مهم شکلگیری عادات غذایی و شیوه زندگی است و بهترین راه برای اطمینان از تأمین نیازهای تغذیهای کودکان و نوجوانان در سنین مدرسه، استفاده از پنج گروه اصلی غذایی در برنامه غذایی روزانه است:
گروه نان و غلات، گروه شیر و لبنیات، گروه گوشت حبوبات و تخممرغ، گروه سبزیها و گروه میوهها.
نقش میان وعده درتغذیه دانشآموزان:
- ثابت نگهداشتن قند خون برای عملکرد طبیعی مغز
- تأمین بخشی از انرژی مورد نیازبرای فعالیت
- تأمین بخشی ازموادمغذی موردنیازبدن
- حفظ کارآیی وکمک به یادگیری
- اگر مدت زمان ناشتابودن طولانی شود، نگهداری قند خون در سطح مطلوب دشوارتر میشود و یادگیری و تمرکز حواس مختل میگردد.
میانوعده سالم ومغذی
- نوجوان در سنین مدرسه علاوه بر سه وعده غذای اصلی، به دو میان وعده نیاز دارد.
میانوعده بایداز یک یا چند گروه غذایی اصلی تشکیل شود :
نان همراه با پنیر یا تخممرغ و یک نوع سبزی، انواع میوهها، انواع خشکبار، انواع مغزها، انواع ساندویچهای خانگی، شیر، انواع تنقلات سنتی(گندم برشته، برنجک، عدس بوداده)، خوراک عدسی یا لوبیاگرم.
مصرف مواد غذایی زیر توصیه نمیشود:
- فراوردههای غلات حجیم شده (پفک و چیپس) به دلیل شوری، افزودنیها، ایجاد سیری کاذب، محروم شدن از غذای اصلی و مواد مغذی مورد نیاز برای رشد.
- نوشابههای گازدار به دلیل اختلال در جذب کلسیم که منجر به کمبود کلسیم و پوکی استخوان میشود.
- مصرف بی رویه شکلات
- مصرف بی رویه فست فودها (پیتزا، سوسیس وکالباس و...) منجر به کمبودهای تغذیهای (کمبود آهن، کلیسم، روی و انواع ویتامینها)، اضافه وزن وچاقی میشوند.
- مصرف بیرویه شکلات منجر به کم شدن اشتها، پوسیدگی دندان و بروز آلرژی میشود.
این کارشناس با بیان این که نخوردن صبحانه یک اشتباه بزرگ است، میگوید: «صبحانه سالم نه تنها باعث افزایش انرژی و بازشدن فکر و ذهـن میشود، بلکه موجب انتخاب و مصرف مناسب وعدههای غذایی دیگر در طی روز خواهد شد.»
اهمیت صرف صبحانه:
- صبحانه یک وعده غذایی اصلی است.
- کمبود مواد مغذی در اثر نخوردن صبحانه با وعدههای دیگر جبران نمیشود.
- نخوردن صبحانه در دراز مدت رشد بدن نوجوان را مختل میکند.
- تأثیر خوردن صبحانه بر یادگیری به اثبات رسیده است.
دانشآموزانی که صبحانه نمیخورند:
- یادگیری کمتری دارند.
- در انجام تکالیف ریاضی کارآیی کمتری دارند.
- قدرت خلاقیت و ابتکار کمتری دارند.
صبحانه مناسب:
- صبحانه باید حدود ٢٥ درصد انرژی مورد نیاز روزانه را تأمین کند و شامل:
- گروه نان وغلات ( تأمین انرژی )
- گروه شیر و لبنیات (کلسیم، پروتئین، ویتامینهای B٢,B١٢)
- مواد قندی وچربیها (مربا، عسل، کره، شکر) به دریافت انرژی کمک میکند.
- میوه یا آبمیوه طبیعی (نارنگی، پرتقال، سیب، انگور) با تأمین ویتامینها به حفظ کارایی کمک میکند.
- سبزیها (خیار سبز، گوجهفرنگی،کاهو و ...)
- غذاهای سنتی مثل فرنی، شیربرنج، عدسی، حلیم و آشهای محلی یک صبحانه خوب و مغذی برای دانشآموزان است.
به بیان وی، بسیاری از بیماریهای دوران بزرگسالی مانند بیماریهای قلبی، فشار خون، افزایش چربیهای خون، دیابت و انواع سرطانها به نحوه تغذیه ارتباط دارند و با توجه به این که بسیاری از عادات غذایی از کودکی شکل میگیرند، پس ایجاد عادات صحیح غذایی در دانشآموزان نقش مهمی در این زمینه دارد.