عابد نعمتی: حالا اما چند روزی است که جوی‌های خشک آن روح انسان را می‌آزارد و شایعاتی است که اتصال آب شادابخت به رشته قنات کتان از زیر زمین، باعث این موضوع شده است.
شایعه پیوند دو قنات
فریدون حیدری رئیس منابع آب شهرستان نی‌ریز اما می‌گوید از این موضوع خبر ندارد. او می‌گوید شنیده چون مالکیت آب شادابخت و کتان یکی است، از همان بالا و جایی نزدیک به مخزن‌های اداره آبفا از زیر زمین مجراهایی داشته که آن را به هم وصل کرده‌اند.
هر چند حیدری معتقد است مالکان بایستی مردمی را هم که می‌خواهند از تفرجگاه شادابخت استفاده کنند، در کنار منافع خود می‌دیدند، اما حدس می‌زند آنها به دلیل آلوده کردن آب با مواد شوینده توسط مردم و یا جلوگیری از پرتی و تبخیر آب در دو مسیر مختلف، این کار را کرده‌اند.
علی خازن یکی از اعضای هیئت امنای قنات شادابخت نیز که ظاهراً در این مورد اطلاع دقیقی ندارد، همین را می‌گوید و حدس می‌زند دلیل این کار جلوگیری از تبخیر و پرتی آب بوده است؛ اما بعد از صحبت با پیمانکار لایروبی قنات کتان و دیگر اعضای هیئت امناء، این شایعه را تکذیب می‌کند و می‌گوید در زیر زمین هیچ اتفاقی نیفتاده است.
در زیر زمین چه می‌گذرد؟
در بازدیدی که به اتفاق وی از حلقه چاههای شادابخت می‌کنیم، کتان پر آب می‌آید؛ در حالی که مقنیان سخت مشغول کار بر روی آنند. از آن طرف، چاههای رشته قنات شادابخت خشک است؛ هر چند حلقه چاههای جلال‌آباد کمی آب دارد. آن طور که مقنیان می‌گویند، در زیر هر یک از حلقه چاههای کتان که سالهاست تعمیر نشده، به اندازه یک استخر آب وجود دارد و آبی که راه خروج نداشته، دیواره‌های اطراف چاه و راه‌آبها را تخریب کرده است. البته کسی نمی‌داند زیر زمین چه می‌گذرد و به قول خازن، سرمایه‌گذاری روی دیگر رشته‌های قنات شادابخت ریسک است. اما اگر قرار باشد رشته قنات کتان را از زیر زمین در بالادست (محدوده روبروی مخزن آبفا شهری و بالاتر از آن) به رشته‌های دیگر شادابخت وصل کنند تا آب تنها از مظهر قنات کتان بیرون آید، طبیعت و تفرجگاه شادابخت ضربه می‌خورد؛ جایی که شهرداری نی‌ریز اخیراً روی آن سرمایه‌گذاری کرده و خشک شدن جوی‌های آن برای همشهریان ناخوشایند است.
قنات شادابخت مشتمل بر ٧ رشته قنات است که در نهایت همه به هم وصل می‌شود؛ رشته قناتهایی به نام شادابخت، فیض‌آباد، جلال‌آباد، کچل‌احمدی، کتان و...
٦ رشته قنات در زیر زمین به هم وصل می‌شود و در نهایت از مظهر (محل خروج آب قنات از زمین) قنات شادابخت بیرون می‌آید؛ اما قنات کتان مظهر جداگانه دارد.
٨ سال خشک
بنا به گفته یکی از مالکان، این قنات ١٨ هزار سهم دارد و حدود ١٤٠٠ سهامدار. سهامدارانی که خیلی‌هایشان باغ ندارند و ساکن نی‌ریز نیستند و سهم آب خود را با واسطه‌گری لاوان‌ها می‌فروشند.
سال ١٣٨٧ بود که شادابخت خشک شد و تا سال گذشته رنگ آب به خود ندید. قناتی که با چند برابر حجم کتان، تا آن موقع سابقه خشک شدن نداشت و تنها کتان بود که زمستانها آبش خیلی کم و در تابستان دوباره احیاء می‌شد.
همان ٨ سال پیش بود که جمعی از دست‌اندرکاران قنات شادابخت طی جلسه‌ای در منزل امام جمعه که خود متولی تعدادی سهام موقوفه این قنات است، به این نتیجه رسیدند تا هیئت امنایی برای نجات شادابخت تشکیل دهند و همان موقع بود که تصمیم گرفتند یک نفر از هیئت امناء متولی لایروبی قنات شود.
این در حالی است که برخی از سهامداران آب و کشاورزان معتقدند این تصمیمها با رضایت همه سهامداران نبوده و حتی برخی از اعضای هیئت امنا هم از نتیجه کار راضی نبودند. به گفته آنها در حالی که دیگر رشته‌های قنات شادابخت نیاز به تعمیر و ولایروبی داشتند، تنها روی قنات کتان کار شده است. قناتی که به گفته این افراد، منافع افراد خاصی را تأمین می‌کند. آنها از وجود پشته‌های آب در میله‌چاه‌های شادابخت خبر می‌دهند که در صورت لایروبی و تعمیر، می‌تواند آبی فراتر از قنات کتان را به ارمغان بیاورد.
این در شرایطی است که به بیان این عده، چند وقتی است دوباره و بدون مشورت و رضایت مالکان، دارند روی قنات کتان کار می‌کنند و بقیه رشته قناتهای مربوط به شادابخت به حال خود رها شده است.
خازن اما می‌گوید: «اگر کسی پیشنهاد بهتری دارد بگوید تا انجام دهیم و یا هر کس می‌تواند بیاید روی این کار سرمایه‌گذاری کند؛ ما استقبال می‌کنیم. متأسفانه همه بهشت دیده می‌خواهند.»
حساب و کتابها مشخص است
پس از راه افتادن شادابخت در سال جاری، متولی قنات به سهامداران گفت در این ٨ سال ٣٨٠ میلیون تومان خرج مرمت و لایروبی کرده و باید از ٢٠ هزار تومان هر سهم آب، ١٥ هزار تومانش را بابت آن بدهند. اما عده‌ای از پرداخت این پول سر باز زدند و گفتند تا حساب و کتاب دقیق هزینه‌ها و درآمدهای مربوط به فروش آب در این سالها مشخص نشود، پولی پرداخت نمی‌کنیم.
حالا اما علی خازن به نمایندگی از هیئت امنای قنات شادابخت می‌گوید همه حساب و کتابها مشخص است و سهامداران می‌توانند با مراجعه به طبقه دوم صندوق قرض‌الحسته قائم، هم از آن اطلاع پیدا کنند و هم سهم لایروبی و مرمت سالانه قنات را که امسال به ازای هر سهم ٥ هزار تومان است، بپردازند.
او می‌گوید:«هیئت امنا در سال ١٣٨٨ با حضور حدود ٦٠ نفر از سهامداران و تعدادی از مسئولان انتخاب شد و حالا هم اگر مالکان قنات آنها را نخواهند، حاضرند جای خود را به دیگران بدهند.»
به گفته وی، آن روز آقای سیدحسین فقیه گفت اگر هیئت امناء رضایت دهد، من روی قنات کار می‌کنم؛ اگر آب یافت نشد که هیچ؛ اما اگر آب جاری شد، هزینه‌ها را به من بدهید. او با حدود ٨ دستگاه که قراردادهای کتبی آن و صورت هزینه‌هایش موجود است، شروع به کار کرد. اما با وجود ٣٨٠ میلیون تومان هزینه، تنها می‌شد از همان تلمبه‌ای که در یکی از میله چاههای کتان کار گذاشته شده بود، آب برداشت کرد تا باغهای مردم خشک نشود.
به بیان خازن از هر سهم آب، ١٢٨٠٠ تومان هزینه تعمیر قنات است که وقتی آن را در ١٨٠٠٠ سهم آب شادابخت ضرب کنیم، چیزی حدود ٢٣٠ میلیون تومان می‌شود. او می‌گوید ١٥٠ میلیون تومان باقیمانده هم در این مدت آب فروخته شده است.
وی از سرمایه‌گذاری متولی این کار در این سالها به عنوان کاری عام‌المنفعه نام می‌برد که به اذعان باغداران، امسال هر کدام حداقل ١٠ میلیون تومان به نفعشان شده است.
حذف لاوان و واگذاری امور به دست مردم
او اما از لزوم مشخص شدن تکلیف حساب سهامداران می‌گوید: «مالکان باید هر چه زودتر به سراغ مسئول فروش آب و لاوان بروند و حسابشان را مشخص کنند تا پول حاصل از فروش آبشان در سال جاری، به آنها برگردد.»
هر چند خازن از کاهش حق لاوان از ٥ به ٤ هزار تومان به ازای هر سهم آب در سال جاری خبر میدهد، اما می‌گوید قرار شده امسال به جای لاوان و پرداخت هزینه‌های اینچنینی، سهامداران دو نفر را مشخص کنند که همراه آبشان باشند یا این که مردم خود کارشان را انجام دهند.
او پیشنهاد میدهد برای نجات شادبخت کمیته‌ای تشکیل شود؛ آن هم در شرایطی که نماینده مجلس پس از بازدید خود از این قنات قول حمایت داده و شورای شهر هم همکاری خوبی در این زمینه دارد.
اعتراض باغداران پایین‌دست
در کنار بحث قنات، عده‌ای از کشاورزان پایین‌دست هم که در سالهای خشکسالی راه‌های آب منتهی به باغشان از بین رفته بود، اعتراض دارند و خواستار رسیدگی مراجع قانونی‌اند. طهماسبی مدیر جهاد کشاورزی نی‌ریز اما می‌گوید: «اگر کسی شکایتی دارد، باید از طریق دادگستری اقدام کند تا کارشناس رسمی دادگستری با تطبیق عکسهای هوایی سالیان گذشته آنها را به حق و حقوق خود برساند.»
امید که با مدیریت متولیان قنات، همکاری سهامداران و استمرار بارندگی‌ها، شاهد جان دوباره شادابخت باشیم و خاطرات سالهای پر آب و بخت شاد شادابخت دوباره برای این دیار زنده شود.
