زلزله شدید هفته پیش غرب ایران، یک بار دیگر نگرانی از نبود ایمنی و آمادگی در برابر زلزله را به میان آورد.
ایران روی کمربند جهانی زلزله است و گسلهای فراوانی دارد که ٩٠ درصد مساحت کشور را پوشانده. زمین زیر پای ما همیشه در حال لرزیدن است و این لرزشها چند سالی یک بار شدید میشود و شهرها و روستاها را بر سر مردم آوار میکند و جانهای زیادی میگیرد: بوئینزهرا (سال ١٣٤١) ١٠ هزار کشته، طبس (سال ١٣٥٧) ٢٠ هزار کشته، رودبار و منجیل (سال ١٣٦٩) ٣٥ هزار کشته، بم (سال ١٣٨٢) ٤١ هزار کشته، و اکنون کرمانشاه.
همه اینها اما برای ما درس نشده و ما همچنان به همان روشهای چندین ساله، ساختمانهای خود را ناایمن میسازیم. حتی در زلزله کرمانشاه دیدیم که بیمارستان نوساز اسلامآباد غرب و ساختمانهای جدید مسکن مهر سرپل ذهاب نتوانست در برابر لرزشها تاب بیاورد و جان و مال مردم را حفظ کند.
اینها همگی نشان دهنده وجود فساد گسترده و نظارت ضعیف روی ساخت و سازها در ایران است.
متأسفانه در نیریز هم شاهد این فسادها هستیم. از جمله ساختمان کتابخانه جدید نیریز در میدان دانشجو که در همین ابتدای کار که فقط اسکلت بتنی آن ساخته شده، پروژه را متوقف کردهاند و حالا میگویند بر اثر ضعف سازهها، یا باید تعداد طبقات را کم کنند و یا پروژه را رها کرده و قید آن را بزنند! و یا یک پروژه اداری در دست ساخت دیگر نیریز که شنیدهها حکایت از وجود مشکلات ایمنی آن دارد. (نیریزان فارس در حال بررسی موضوع است)
ایمنسازی ساختمانها در ایران عزم جدی همه دستگاهها را میطلبد و باید یک حرکت فراگیر و ملی (مانند بحث برجام) شروع شود و از همین امروز ساختمانهای جدید را با استفاده از علم روز، محکم، ایمن و ضدزلزله بسازیم. نه این که دست روی دست بگذاریم و دعا کنیم زلزله نیاید و اگر میآید در مناطق پرجمعیت نیاید.
مثال روشن و تجربه شده این مسئله ژاپن است که با تکنولوژیهای روز (مانند کیسههای هوا، سطوح لغزنده، خانههای اسفنجی، فریمهای گهوارهای، سیستم تعلیق، کمپرسور هوا،
ضربهگیر، اتصالات پلاستیکی، و ...) کاری کردهاند که حتی زلزله ٩ ریشتری هم نمیتواند از آنها تلفات بگیرد. ما به این سمت نرفتهایم و معلوم نیست قرار است کی برویم.
از این گذشته، در روش فعلی اجرای سازههای بتنی و فلزی هم به قول معروف از کار میدزدیم تا نتیجه کار یک بنای ارزانساز و بساز بفروشی باشد. ساختمانهایی که اگر هم زلزله نیاید، در نهایت ٢٥ الی ٣٠ سال قابل سکونت است. (در برابر عمر ١٠٠ ساله ساختمان در دنیا)
در کنار ایمنی پایین، ما در مدیریت بحران نیز (علیرغم ادعای مدیریت جهانی) ضعف داریم. این ضعف، در زلزله کرمانشاه بخوبی هویدا بود. مردمان بیگناه و عزادار و نگران از بیخانمانی، بشدت از نرسیدن کمکها، کمبود شدید ملزومات اولیه مثل آب و نان و پتو و چادر، و بینظمی و سردرگمی در کمکرسانی گلایه داشتند. حتی برخی آبهای معدنی که توزیع شده بود، تاریخگذشته و مربوط به سال ١٣٩٢ بود. این دردآور است که پیرمردی زلزلهزده بگوید: «یک چادر به ما بدهند، امضا میدهیم بعد از سروسامان گرفتن چادر را باز گردانیم».
البته در این بین کمک فوری و بیادعای ارتشیان به مردم جای تقدیر دارد که دوشادوش مردم کار کردند و اشک ریختند. درود بر همتشان.
این حوادث باید برای ما درس باشد. باید در هر حادثه نسبت به حوادث قبلی تلفات و خسارات ما کمتر باشد و مدیریت بحران بهتر. درسی که به نظر میرسد همه ما در آن برای چندمین بار مردود شده و میشویم.
آنچه مشخص است این که اطمینانی به ایمنی ساختمانها در ایران نیست. ساختمانهای جدید به صرف نوساز بودنشان ایمن نیستند. گفتههای احمدرضا سرحدی عضو سازمان نظام مهندسی تأمل برانگیز است:
- تهران در برابر زلزله تسلیم محض است.
- بساز و بفروشها از کار میزنند؛ شهرداریها برای منافع خودشان مقررات را نادیده میگیرند؛ سازمان نظام مهندسی به بنگاه تجاری تبدیل شده و در این شرایط وزارت راه و شهرسازی فقط روی بخش راه تمرکز کرده است.
- عمده برجهای تهران روی گسل است که دیر یا زود فعال خواهد شد و فاجعهای به وجود میآید. این برجها نه تنها تخریب میشود بلکه با توجه به عدم رعایت طرحهای تفصیلی و جامع توسط شهرداریها که در کوچههای باریک مجوز احداث ساختمانهای ۱۰ طبقه دادهاند، امکان خدماترسانی به آنها هم وجود ندارد.
- طبق آمار ۶۰ تا ۷۰ درصد مدرسهها و بیمارستانها فرسوده هستند.
- دیگر نمیتوان برای تهران هیچ کاری کرد.
- با این حال از همین امروز باید ساختمانها را استاندارد با مصالح باکیفیت و مجریان ذیصلاح بسازند و نظارتها از حالت قلابی به حالت واقعی برسد. (ایسنا)
از ایمنی ساختمانها گذشته، این سؤال پیش میآید که در نیریزِ ما چقدر آمادگی برای مدیریت بحران وجود دارد؟
هرچند کمکرسانی امدادی مسئولان در حادثه سیل سال گذشته ریزاب نیریز قابل دفاع است، اما به نظر میرسد وضعیت فعلی ساختمان مدیریت بحران نیریز مطلوب نیست.
درست یک سال پیش شهرداری در پاسخ به این سؤال که: «سالن روبروی ایران خودرو نه در دارد و نه دربند. فقط محلی شده برای معتادان تزریقی. چرا فکری به حال آن نمیکنید؟»
آورده: «ساختمان مدیریت بحران زیر مجموعه شهرداری است. متأسفانه با توجه به وضعیت اقتصادی، بودجهای از استانداری برای آن تزریق نشده است. سعی میکنیم در ورودی را بگذاریم.»
همچنین مدیرکل بحران استانداری فارس در شهریورماه امسال در پاسخ به سؤال خبرنگار ما در مورد این ساختمان گفت: «برای این ساختمان از محل ٢ درصد نفت و گاز اعتباری پیشنهاد شده است. از قبل قرار بود ٥٠ درصد هزینه این ساختمانها را دولت و ٥٠ درصد هزینه را شهرداری بدهد. منتها شهرداری به دلیل وضعیت اقتصادی این امکان را نداشت و سهم شهرداریها به دولت اضافه شد؛ وگرنه ساختمان بحران نیریز اکنون نباید این وضعیت را داشته باشد. البته این مربوط به همه شهرستانها است و منحصر به نیریز نیست.»
امید که حداقل در شهرستان نیریز که شنیده میشود بخشهایی از آن روی گسل است، فرمانداری جلسات منظمی را ترتیب دهد تا گام به گام به طرف ایمنی و آمادگی بیشتر در برابر حوادث طبیعی پیش برویم. حوادثی که خبر نمیکند، ناگهانی است، و وقتی میآید فاجعه میآفریند؛ مگر این که ما از قبل پیشبینی همهچیز را کرده باشیم.