بهره برداران معدنی از زیستگاه گورخر ایرانی چشم بر نمی دارند

پارسا بهمنی:«مردم نی ریز حاضرند گورخرها را به سر سفره برده و به آنها صبحانه و ناهار و شام بدهند، اما بچه هایشان بروند سرِ کار!!

 جمله ای تاریخی از آخرین استاندار دولت دهم در فارس؛ زمانی که حسین صادق عابدین نسبت به بهره برداری از معادن مناطق حفاظت شده بهرام گور اصرار می کرد.

 آنچه قانون اجازه اش را نمی داد. او در واپسین روزهای عمر دولت‌های نهم و دهم این حرف‌ها را می‌زد. دولت هایی که در 8 سال فعالیت آنها، عمق چاه‌های آب در فارس به 600 متر رسید؛

 سدها خشکیدند، زمین در بخش های بزرگی از فارس فرونشست و از دل پارک ملی بمو، خط لوله نفت را گذر دادند.

4 سال پس از پایان کار دولت دهم اکنون وزیر صنعت، معدن و تجارت دولت یازدهم، دولتی که در نخستین روز فعالیتش، خود را به رعایت مسائل زیست محیطی متعهد کرده است، چنین می‌گوید:

 «به خاطر 4 گورخر نمی‌گذارند از معادن منطقه بهرام گور بهره برداری شود».

منطقه پربار
وزیر صنعت و معدن و تجارت شاید حق داشته باشد، بس که معادن منطقه بهرام گور پربار است.

 آن طور که کیومرث یوسفی، رئیس مرکز مطالعات زمین شناختی و اکتشافات معدنی جنوب کشور به گزارشگر «خبرجنوب» می‌گوید، نتایج مطالعات نشان داده در این منطقه ذخایر سنگ‌آهن وجود دارد؛ البته به باور یوسفی، «برای برآورد میزان دقیق این معادن سنگ آهن باید مطالعات گسترده دیگری در سازمان صنعت، معدن و تجارت صورت بگیرد».

در عین حال، برخی یافته‌ها حکایت از این دارند که پربارترین مناطق، اتفاقا در حساس‌ترین منطقه‌های زیست محیطی منطقه قرار گرفته‌اند. درست در جاهایی که زیستگاه یکی از نادرترین گونه‌های جانوری به شمار می‌رود؛ گورخر آسیایی. گونه ای که البته در فهرست جهانی جانوران در خطر انقراض (IUCN) قرار دارد. در سرشماری‌ها، شمار گورخرهایی که در بهرام گور زندگی می کنند،

600 راس برآورد شده است. می گویند یک بار که یکی از این گورخرها را از منطقه خارج کردند، در حصاری که آن را نگهداری می کردند به قدری دوید، تا قلبش پاره شد و تلف شد.

این است که آن قدرها هم که استاندار سابق و هم وزیر کنونی صنعت و معدن و تجارت فکر می کنند، نگهداری از این گورخرها آسان نیست. واقعیت این است که از زمان بالا گرفتن بحث ها پیرامون بهره برداری از معادن بالاخره سازمان محیط زیست کمی عقب نشینی کرد و گفت که اجازه می دهد در مناطق غیرحساس بهره برداری از معادن صورت بگیرد؛ همان زمان معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست کشور به گزارشگر «خبرجنوب» گفت: «بهره برداری از این معادن کاملا کارشناسی شده خواهد بود تا به پارک ملی بهرام گور آسیب نرسد».

طرف مقابل هم ضمن پذیرش این نکته، اطمینان داد که بهره برداری در دست دولت می‌ماند و به بخش خصوصی سپرده نمی شود. همان زمان دوستداران محیط زیست هشدار دادند که در نهایت بهره‌برداری به مناطق کمترحساس محدود نخواهد ماند؛ تا اکنون که وزیر صنعت و معدن و تجارت می‌گوید: «در هیچ جای دنیا این گونه نیست که فعالیت معدنی به خاطر حفاظت از محیط زیست انجام نشود و باید در حالی که از محیط زیست حفاظت می‌شود، از معادن نیز بهره‌برداری انجام شود. یکی از معادن مهم آهن و مس در منطقه بهرام گور واقع است که محیط زیست به علت عبور 4 گورخر به روی آن دست گذاشته و اجازه کار در آنجا را به ما نمی‌دهد».

اینک، دکتر حمزه ولوی، مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس به گزارشگر «خبرجنوب» می‌گوید که فشارها روی این نهاد برای بهره برداری از این منطقه زیاد است ولی محیط زیست به هر صورت اجازه بهره برداری از معادن در نقاط حساس بهرام گور را نمی‌دهد: «چهار منطقه در پارک ملی بهرام گور به عنوان مناطق کمتر حساس شناسایی شده که البته دو سوم این مناطق در استان کرمان قرار دارد؛ ما جز در همین چهار منطقه اجازه بهره برداری از معادن را در نقاط دیگر پارک ملی بهرام گور نمی‌دهیم و با وجود فشارها، نمی‌گذاریم بهره برداری در مناطق حساس زیست محیطی انجام شود».

بخشی از بهرام گور در استان کرمان است؛ که بهره‌برداری از آن هم به صورت گسترده انجام می شود.

آن طور که مدیرکل محیط زیست فارس می گوید، از گذشته 200 پروانه بهره برداری برای این مناطق صادر شده که اخیرا و با شناسایی 4 منطقه قابل بهره برداری 100 پروانه لغو شده است. اینک شاید باید برآورد هزینه – فایده انجام شود، تا بتوان برای بهره برداری از این معادن چاره جویی کرد.

دستکاری طبیعت و پیامدهایش
استاندار خوزستان همین چند هفته پیش گفته بود: «طبیعت هیچ کدام از استان‌های ایران به اندازه خوزستان دستکاری نشده است»؛ این سخنان واکنشی بود به دستکاری هایی که نتیجه اش شده گرد و خاک گسترده ای که در هوای خوزستان جریان دارد. در خوزستان ده‌ها سد بر روی رودخانه ها ساخته شده و تالاب‌های پایین دست را تبدیل به کانون داخلی ریزگرد کرده‌اند.

همزمان حتی در مناطق حفاظت شده بهره‌برداری از منابع موجود انجام می شود. اینک باید پرسید آیا فارس هم می خواهد همان راه رفته خوزستان را برود؟ برخی از طرفداران بهره برداری از معادن منطقه بهرام گور فارس را با کرمان و یزد مقایسه می کنند و می گویند استان فارس در مقایسه با دو استان «کویری» همسایه در بهره‌برداری از معادن دچار ضعف است؛ دوستداران محیط زیست در برابر می گویند که اقلیم آن دو استان بیابانی است و بهره برداری شاید آسیب چندانی به اکوسیستم آن مناطق نزند ولی در فارس، منطقه بهرام گور به عنوان سدی در برابر بیابانزایی از استان بیابانی کرمان عمل می‌کند و بهره برداری از آن می‌تواند روند بیابانی شدن فارس را سرعت بخشد.

آن هم در شرایطی که دست کم 13 درصد از پهناوری فارس در چند دهه گذشته تبدیل به بیابان شده است. دلیل اصلی تاکید مسئولان برای بهره‌برداری از معادن این منطقه اشتغال و رونقی است که بهره برداری از معادن می تواند پدید بیاورد. منتقدان در برابر می‌گویند با توسعه گردشگری طبیعی و جذب گردشگران خارجی، این منطقه می‌تواند درآمد گردشگری بسیار بالایی را برای فارس و کشور داشته باشد.

این نگاه مورد تاکید مدیرکل محیط زیست فارس هم قرار دارد اما سرعت بالای اشتغالزایی و رونق اقتصادی که معادن می توانند در پی داشته باشند بسیاری را برای بهره برداری سریع از معادن وسوسه می کند این در حالی است که هم اکنون بخش عمده ای از ظرفیت معادن فارس به صورت خام به استان‌های دیگر صادر می شود و به گفته فعالان اقتصادی، فارس از داشتن صنایع تبدیلی بخش صنعت چندان برخوردار نیست.

آینده‌ای که می تواند در انتظار معادن بهرام گور هم باشد؛ در فارس البته شماری کارخانه ذوب آهن و فولاد در دست ساخت وجود دارد که معلوم نیست چه زمانی به بهره برداری کامل می رسند.

این است که شاید دستکاری کوچکی در محیط زیست نتیجه‌ای از جنس وضع خوزستان به بار بیاورد؛ آن هم در شرایطی که فارس با کمبود آب و تالاب‌های خشکیده مستعد انبوه بحران‌های زیست محیطی است.

شرایط دو گورخری که از این منطقه جابجا شدند شاید بهتر گویای این شکنندگی باشد؛

 یکی از کارشناسان محیط زیست تجربه‌ای را به یاد می آورد که در گذشته 2 گورخر از زیستگاه خود در بهرام گور جدا شده و به منطقه ای دیگر منتقل شدند اما هیچ کدام از آنها به زیستگاه جدید خود عادت نکردند.

 یکی آنقدر سرش را به دیوار می‌کوبد تا گردنش می شکند و می‌میرد و دیگری آنقدر می‌دود تا اینکه قلبش می‌ترکد. این رویداد حساسیت چگونگی بهره برداری از معادن را نشان می دهد.